Medya Girişimciliği ve Etik

Çift yönlü olması sayesinde etkileşim fırsatı yaratma, anında ve her yerde olma, enformasyon ve
bilgi kapasitesinin büyüklüğü, arşivleme konusunda düşük maliyet ve uygun fırsatlar, eşit bir ortam
sunma, düşük maliyetli olma, küresel bağlamda iletişim kurabilme kapasitesi, özel hedef kitlelere
uygun mesajların ulaşmasına olanak tanıma gibi imkânlar sayesinde yeni medyanın kullanımı her
gün artmaktadır.

Medya ve bilgi iletişim teknolojilerinde yaşanan değişim yeni etik tartışma alanlarının doğmasına neden olmuştur. Bu bağlamdaki tartışmalar; kişisel verilerin güvenliği, özel yaşamın gizliliği, yanıltıcı bilgi ve içerik üretilmesi, gözetim olgusu üzerine gerçekleşmektedir.

Neil Postman 1931-2003 yılları arasında yaşamış Amerikalı iletişim bilimcidir. 1992 yılında yazdığı, teknolojik evrimin oluşturduğu, yeni dünya ve toplumsal düzeni sorguladığı “Teknopoli” isimli kitap küresel ölçekte modern teknolojiler üzerindeki tartışmaları alevlendirmiştir.

Etik, bilimsel anlamda ahlakın özünü inceleyen; felsefi bağlamda ise insanın davranışlarını ve mevcut sorunları araştıran bir alan olarak tanımlanmaktadır.

Kişilerin birbirleriyle ve toplumla kurmuş oldukları ilişkiler, zorunluluklarla ve toplumsal ödevlerle ilgili olarak; doğru ve yanlış, iyi ve kötüye ait değerleri inceleyen disipline etik denmektedir. Etik, daha kapsamlı bir açıklamayla ahlak felsefesi olarak ifade edilebilir. 

Etiğin kurucusu olarak Sokrates kabul edilmiştir. Yunan düşünür kavramın bilgi alanı olarak ilk
temelini atan kişidir.

etiğin somut olarak ortaya çıkışı üç biçimde olmaktadır:
I. Felsefenin bir ana alanı olarak etik, davranışlar bağlamında iyinin ne olduğu ve nelerin iyi olduğu konusunu ele almakta; insanın ideal davranışlarını formüle etmeyi amaçlamaktadır,
II. Toplum yaşamında etiğin karşılığı, insanların birbirleriyle ilişkilerinde neleri yapmaları ve nelerden kaçınmaları gerektiğiyle ilgili bir kurallar kümesi; kısaca genel ahlaktır,
III. Belli bir alanda etkinlik gösteren kişilerin uymaları gereken kuralların belirlendiği ve o alana özgü uygulamalardaki istenen davranışların irdelendiği meslek etikleri; ilk ikiye göre daha yenidir ve bir bakıma onların bir sentezidir.

Belli bir meslek grubunun üyelerine emreden, belirli kurallara uymayı mecburi kılan, şahsi eğilimleri kısıtlayan, ilkesiz ve yeterli olmayan üyeleri meslek grubunun dışına çıkaran, rekabet koşullarını ve hizmet anlayışını düzenleyen ilkelere meslek ilkeleri denir.

Ahlak, toplumsal ilişkiler sonucunda ortaya çıkan, toplumsal hayatın bütün boyutlarını düzenleyen ve sınırlayan, toplumdaki bütün bireylerin uymakla yükümlü oldukları yazısız kurallardır.

Ahlak, insan toplulukları arasında farklılık gösterebilir. Aynı toplumu paylaşan farklı grupların, farklı dinî inançların, cinsel ve etnik kimliklerin ahlak tanımlamaları, birbirleriyle uyum içerisinde olmayabilir. Etik, soyut kavramlara dayanır ve bu kavramlardan ne anlaşılması gerektiğini tanımlayarak evrensel manada kabul gören kavramları ortaya çıkarmaktadır. Etik insan davranışlarını düşünsel ve daha soyut bir şekilde ele alırken, ahlak ise hayatın günlük akışı içerisinde insanların nasıl davranması gerektiğini inceler. Bu hâliyle ahlak toplumsal, etik ise düşünsel olandır.

Değer kavramı felsefi olarak “kişinin isteyen, gereksinim duyan bir varlık olarak nesne ile bağlantısında beliren şey” şeklinde tanımlanmaktadır.

Gordon Nelson değerleri sınıflandırırken kişisel değerler, grup değerleri, sosyal değerler olmak üzere 3 kategoride incelemiştir. Buna göre kişisel değerler; seçim yapmada ve satın alınan ürünlerde, hobilerde olduğu gibi diğer kişisel tercihlerle ilişkilidir. Grup değerleri; belirli bir grubun üyeleri tarafından paylaşılan değerlerdir. Bu grup; aile, kulüp, dinî ya da politik bir grup olabilir. Sosyal değerler ise adalet, saygı, farklılık, eşitlik gibi değerlerdir ve bireyin mevcut toplumsal yapı içerisinde varlığını devam ettirmesine yarar.

Etik ilkeler ile hukuk kurallarının benzerliklerini şu şekilde sıralayabiliriz:
• Etik ilkeler de hukuk kuralları da insan eylemlerini konu almaktadırlar.
• Etik ilkeler de hukuk kuralları da insan eylemlerine sınırlama getirmektedirler.
• Hem etik ilkeler hem de hukuk kuralları bazen yazılı bazen ise yazısız olan normlardır.
• Etik ilkeler ile hukuk kuralları bazen birbirini tamamlamaktadırlar ve hatta etik, hukukun dayanağını oluşturmaktadır; hukukun oluşumuna ve gelişimine yön vermektedir

Etiğin, aralarında belli bir tarihsel, epistemolojik ilişki bulunan farklı türleri ya da aynı anlama gelmek üzere, ahlak felsefesinde üç ayrı araştırma düzeyi vardır. Bunlar, betimleyici etik, normatif etik
ve meta etiktir. 

Etik karar almanın her basamağında aşağıdaki altı soruya yanıt aranmalıdır:

• Bu doğru mu?
• Bu adil mi?
• Eğer birisi zarar görecekse bu kim? 
• Eğer verdiğiniz karar gazetelerin birinci sayfasında yer alsaydı kendinizi rahat hisseder miydiniz?
• Aileniz, çocuğunuz ya da akrabalarınıza bunu söyler miydiniz?
• Sonuçların etkileri neler olabilir?

Kohlberg’in ahlaki gelişim teorisi davranış bilimi ve meslek etiği üzerinde önemli etkilere sahiptir. Bu teori bilişsel psikoloji ve etiğin birleşimi olarak kendisini gösterir. Kohlberg, bireyin bilişsel ahlaki aşamasının,
onun etik problemler karşısında alacağı kararları belirlediğini savunur. Ona göre ahlaki gelişim çocukluktan yetişkinliğe doğru çeşitli basamaklardan oluşan bir süreçtir. Ahlaki gelişim bireyin bilişsel
gelişimine doğru orantılı bir yol izler. Kohlberg hocası Piaget’in çalışmalarını geliştirerek, bireyin
ahlaki gelişimini detaylı olarak analiz etmiştir.

Hunt ve Vitell’in 1986 yılında ortaya koydukları pazarlama etiği genel teorisinde etik karar alma sürecindeki başat rol etik problemi algılama düzeyidir. Model süreci bilişsel bir yaklaşımla ele almaktadır. Buna göre; işletmelerin toplumdaki mevcut etik değerlere aykırı hareketlerde bulunması, tüketiciler nezdinde işletmelerin etik bir sorgulama geçireceğini belki de toplumsal imajlarının değişebileceği söylenebilir. Karar alma süreci etik problemin algılanmasıyla başlamaktadır. Eğer etik anlamda bir problem algılanmaz ise süreç başlamamış kabul edilir. Modelde etik içerikli pazarlama durumlarında karar için dört farklı kategoriden oluşan altyapı faktörleri öne sürülmektedir. Bunlar; kültürel çevre, endüstri çevresi, organizasyonel çevre ve kişisel tecrübelerdir. Bu değişkenler kişinin karar alma sürecini etkileyen etmenler olarak tanımlanır. Modele göre bu faktörler, karar alma unsurları olan deontolojik kuralları, görünen etik sorunu, görünen alternatifleri, görünen sonuçları, sonuçların olasılıklarını ve çıkar gruplarını doğrudan etkiler

İlkelerden bazıları şunlardır: 

• İyi huylu ve güzel ahlaklı olmak
• Ahdinde, sözünde ve sevgisinde vefalı olmak
• Gözü, gönlü ve kalbi tok olma
• Şefkatli, merhametli, adaletli, faziletli, iffetli ve dürüst olmak
• Herkese iyilik yapmak, iyiliklerini istemek
• Hakka, hukuka, hakkaniyete riayet etmek
• İnsanların işlerini içten, gönülden ve güler
  yüzle yapmak
• Hak için hakkı söylemek ve hakkı söylemekten korkmamak
• Maiyetinde ve hizmetindekileri korumak ve
  gözetmek
• Açıkta ve gizlide Allah’ın emir ve yasaklarına uymak
• Yapılan iyilik ve hayırda Hakk’ın hoşnutluğundan başka bir şey gözetmemek
• Feragat ve fedakarlığı daima kendi nefsinden yapma
•  Haya sahibi olmak
• Nefsin esiri olmamak
  • Helal kazanç sahibi olmak.

Betimleyici etik; herhangi bir değer yargısına yer vermeksizin, olayı resmeden etik sahasıdır. Norm
bildirmek veya kural koymak yerine, sadece eylemleri gözlemleyerek bilimsel ve/veya betimsel yolla
tanımlamayı amaçlayan görüştür.

Normatif etik, kural koyucu bir etiktir. Bu etik türünde değer, bir kurala ya da ilkeye göre belirlenir. Bir diğer adının formalist etik olmasının sebebi, ahlaki değeri eylemin kendisinde veya sonucunda
değil, eylemin kendisini temellendirdiği form ya da kuralda görmesindendir.