MEDYA GİRİŞİMCİLİĞİ - Deneme Sınavı - 3

Etik ilkeler ile hukuk kurallarının farklılıklarını şöyle sıralamamız mümkündür:
• Etik, davranış standartlarının neler olduğunun ya da olması gerektiğinin belirlenmesi aşamasını; hukuk ise, toplumun huzur ve güven içinde yaşamasının teminatını oluşturur.
• Etik, ilkeler çerçevesinde ‘ne yapılması gerektiği’ni ortaya koyarken; hukuk, kurallar çerçevesinde ‘ne yapılabileceği’ni ortaya koymaktadır.
• Etik ilkeler, insan fiillerine ve davranışlarına bir sınırlama getirmekle birlikte, bu ilkelere aykırı davranılması hâlinde, hukuki anlamda bir yaptırım uygulayamamaktadırlar. Hukuk kuralları ise, hukuk kurallarına aykırı davranılması halinde yaptırım uygulayabilmektedirler.

• Etik ilkeler, genellikle yazılı olmayan normlardır. Hukuk kuralları ise, çoğunlukla yazılıdırlar.
• Etik ilkeler, bireylerin kendi kendilerini kontrol ederek, iyi ve doğru davranmalarını sağlamayı amaç edinirler. Hukuk kuralları ise bireylerin başka bireylerle arasındaki ilişkilerini düzenler, bireyin fiilleri sonucunda başka bireylerin zarar görmesini engellemeyi amaç edinirler.
• Etik ilkelerin kaynağı, devlet olabileceği gibi, çeşitli meslek kuruluşları da olabilir. Hukuk kurallarının kaynağının ise tartışmalı olmakla birlikte, devlet olduğu kabul edilmektedir.
• Etiğe aykırı davranışlarda bulunan kişiler, davranışları aynı zamanda kanunlara da aykırı olmadığı sürece, para cezası ya da hapis cezası ile cezalandırılmazlar. Ancak hukuk kurallarının ihlal edilmesi durumunda, ihlal eden kişilere para cezası, hapis cezası ve hatta bazı ülkelerde idam cezası verilmektedir.

Betimleyici etik; herhangi bir değer yargısına yer vermeksizin, olayı resmeden etik sahasıdır.

Normatif etik, kural koyucu bir etiktir. Bu etik türünde değer, bir kurala ya da ilkeye göre belirlenir. Bir diğer adının formalist etik olmasının sebebi, ahlaki değeri eylemin kendisinde veya sonucunda değil, eylemin kendisini temellendirdiği form ya da kuralda görmesindendir. Normatif etik, insanın ahlaki eylemleri için kural ve düzenleyici ilkeler getiren etik türüdür. Nasıl yaşanılması gerektiğini belirten ahlaki ilkeler araştırılır. Hayatta en yüksek değere sahip olan şeylerin neler olduğu; adil bir toplumun hangi unsurları içermesi gerektiği; bir insanı ahlaki yönden iyi kılan şeylerin neler olduğu tartışma konularıdır. Normatif etik, ahlaki talep ve normların betimlenmesinden çok gerekçelendirilip temellendirilmesini hedeflemiş olup, kendisine uyulması istenen en üst düzeyde ahlak ilkesine dayanır ya da gerçekleştirilmesi herkesi bağlayan ‘en üst iyi’ye gönderme yapar.

Karar almanın her basamağında aşağıdaki altı soruya yanıt aranmalıdır:

1. Bu doğru mu?

2. Bu adil mi?

3. Eğer birisi zarar görecekse bu kim?

4. Eğer verdiğiniz karar gazetelerin birinci sayfasında yer alsaydı kendinizi rahat
hisseder miydiniz?

5. Aileniz, çocuğunuz ya da akrabalarınıza bunu söyler miydiniz?

6. Sonuçların etkileri neler olabilir?

Kohlberg’in Bilişsel Ahlaki Gelişim Modelinin 2. aşaması;

Bireycilik, Amaca Dönük Değiş Tokuş ve Saf Çıkarcı Eğilim

Ferrell ve Greshman’ın Olasılık Modeli

Hunt ve Vitell Genel Pazarlama Etiği Modeli

Thomas Jones’ un Etik Karar Alma Modeli

Trevino’nun Kişi-Durum Etkileşim Modeli

Ferrell, Gresham ve Fraedrich Sentez Modeli

Etik Yoğunluk
• Sonuçların Büyüklüğü
• Sosyal Uzlaşma
• Etki Olasılığı
• Geçici Şuur
• Yakınlık
• Etki Yoğunluğu

Neil Postman 1931-2003 yılları arasında yaşamış Amerikalı iletişim bilimcidir. 1992 yılında yazdığı, teknolojik evrimin oluşturduğu, yeni dünya ve toplumsal düzeni sorguladığı “Teknopoli” isimli kitap küresel ölçekte modern teknolojiler üzerindeki tartışmaları alevlendirmiştir.

Etiğin kurucusu olarak Sokrates kabul edilmiştir. Yunan düşünür kavramın bilgi alanı olarak ilk temelini atan kişidir. Bu anlamda ilk sistematik bilgiye Antik Çağ Yunan düşünürü Sokrates’in (MÖ 469-399) konuşmalarında rastlanmaktadır.

Etik, Yunanca “Ethos” sözcüğünden gelmektedir. Ethos “Karakter” “Huy” anlamlarını taşımaktadır. Bu bağlamda Etik kavramı insani olan, bireye bağlı, bireyle ilgili olan bir anlam taşır.

Etik insanın toplumsal ölçekte gerçekleştirdiği ve başkalarını etkileyen sonuçları olan davranışları/ eylemleri/yapıp etmeleri ve bunları biçimlendiren düşünme süreçleri ile ilgilidir. Bu ilgili oluş çerçevesinde etiğin somut olarak ortaya çıkışı üç biçimde olmaktadır: I. Felsefenin bir ana alanı olarak etik, davranışlar bağlamında iyinin ne olduğu ve nelerin iyi olduğu konusunu ele almakta; insanın ideal davranışlarını formüle etmeyi amaçlamaktadır, II. Toplum yaşamında etiğin karşılığı, insanların birbirleriyle ilişkilerinde neleri yapmaları ve nelerden kaçınmaları gerektiğiyle ilgili bir kurallar kümesi; kısaca genel ahlaktır, III. Belli bir alanda etkinlik gösteren kişilerin uymaları gereken kuralların belirlendiği ve o alana özgü uygulamalardaki istenen davranışların irdelendiği meslek etikleri; ilk ikiye göre daha yenidir ve bir bakıma onların bir sentezidir.

Ahlak, toplumsal ilişkiler sonucunda ortaya çıkan, toplumsal hayatın bütün boyutlarını düzenleyen ve sınırlayan, toplumdaki bütün bireylerin uymakla yükümlü oldukları yazısız kurallardır.

Ortak etik değerler: • Doğruluk, dürüstlük • Güvenilir olma • Sadakat • Adalet • Başkalarına yardım etme • Başkalarına saygı gösterme • Vatandaşlık sorumluluğuna sahip olma • Yalan söylememe • Başkasının hakkını yememe • Karşısındakinin güç durumundan yararlanmama • Acısı olanın acısını paylaşma • Dayanışma • Bireylerin eşitliğinin kabul edilmesi • Kaynakların adil dağıtılması • Mükemmeliyeti arama vb.

Etiğin, aralarında belli bir tarihsel, epistemolojik ilişki bulunan farklı türleri ya da aynı anlama gelmek üzere, ahlak felsefesinde üç ayrı araştırma düzeyi vardır. Bunlar, betimleyici etik, normatif etik ve meta etiktir.

Ferrel ve Greshman'ın Olasılık Modeli'nde etik karar alma sürecini bireysel faktörler ve etik durumun özünün şekillendirdiği aşamalı bir süreç oluşturmaktadır. Model Ferrell ve Gresham tarafından 1985 yılında pazarlama alanında geliştirilmiştir ve karar alma sürecinde çevre faktörü sürecinde çok önemli bir belirleyicidir.

Thomas Jones, tarafından ortaya çıkarılan bu modelde etik karar almanın temelini etik sorunun kendisi oluşturmaktadır. Etik sorunların kendisine odaklanması nedeniyle diğer modellerden farklılaşır. Karar alma sürecinde ahlaki olayın yoğunluğu ve özellikleri belirleyicidir. Modele göre ahlaki yoğun bireysel ahlak ve bireyin sahip olduğu etik değerlerden bağımsızdır. Eti derecesi, sosyal fikir bütünlüğü, sonuçların kapsamı, etki yoğunluğu gibi unsurlar ahlaki yoğunluğu meydana getirir.

Trevino geliştirdiği etik karar alma modelinde, Kohlberg’in modelinden yararlanmıştır. Aynı Kohlberg gibi etik karar alma sürecinde bilişsel ahlaki gelişim rolü üzerinde durur fakat modeli geliştirerek kişisel ve çevresel faktörlerin karar alma sürecindeki önemine dikkat çekmiştir.

Neil Postman 1931-2003 yılları arasında yaşamış Amerikalı iletişim bilimcidir. 1992 yılında yazdığı, teknolojik evrimin oluşturduğu, yeni dünya ve toplumsal düzeni sorguladığı “Teknopoli” isimli kitap küresel ölçekte modern teknolojiler üzerindeki tartışmaları alevlendirmiştir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Etiğin kurucusu olarak Sokrates kabul edilmiştir. Yunan düşünür kavramın bilgi alanı olarak ilk temelini atan kişidir. Bu anlamda ilk sistematik bilgiye Antik Çağ Yunan düşünürü Sokrates’in (MÖ 469-399) konuşmalarında rastlanmaktadır (Kesgin, 2009). Doğru yanıt A seçeneğidir.

Ahlak toplumda var olan ve o toplumu oluşturan bütün bireylerin uymakla yükümlü oldukları yazısız kurallar bütünüdür. Doğru yanıt D seçeneğidir.