MEDYA EKONOMİSİ VE İŞLETMECİLİĞİ

Medya profesyonelleri medya işletmelerinde çalışanların tümünü kapsar. Örgütün üst kısmında yer alan karar alıcı konumundaki kişiler ise "medya elitleri" olarak tanımlanmaktadır.

Türk mevzuatına göre 5953 sayılı Basın İş Kanunu, fikir ve sanat işlerinde ücret karşılığı çalışanları gazeteci olarak kabul eder.

Atilla Özsever'e göre (2004) basın sendikalarının temel amacı, medya çalışanlarının örgütlenme yoluyla yasal ve sosyal haklarının korunması, ücret ve çalışma koşullarının iyileştiirlmesi ve ifade özgürlüğünün sağlanması üzerine kuruludur.

Sendika kurma fikri ilk olarak1720'li yıllarda, İngiltere'de terzi ustalarının sosyal ve ekonomik haklarını korumak amacıyla, iş koşullarını düzenleyecek bir öneriyi parlamentoya sunmaları ve örgütlenmeleri ile başlamıştır.

Basın çalışanlarının yasal ve sosyal haklarının yanısıra fikir özgürlüğünün de korunmasına yönelik ilk çalışmalar, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren başlamıştır. Bu çalışmalar ilk zamanlarda mesleki bilgilerin paylaşılması, yardım ve tasarruf sandıklarının kurulması, meslek etik kurallarının belirlenmesi ve çalışma koşullarının iyileştirilmesi gibi sorunlara odaklanmıştır. Bu konuda ilk birlik, 1874 yılında İsveç'te kurulan İsveç Basın Birliği'dir.

1895 yılında İstanbul Tophane'de fabrikalarda çalışan işçiler "Osmanlı Amele Cemiyeti"'ni kurmuştur. Bu cemiyet, işçi haklarını savunmanın yanısıra dönemin yönetimine karşı etkinliklerde de bulunmuştur.

Türkiye'deki ilk iş kanunu olan "5953 sayılı Kanun" fikir işçilerini kapsamlı olarak korumayı amaçlaması açısından önem taşımaktadır. 10 Temmuz 1952'de ilk sendika olan "İstanbul Gazeteciler Sendikası" kurulmuştur.

Medya çalışanlarının sosyal haklarının başında örgütlenme, sendika kurma ve sendikaya üye olma gelmektedir.

Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki 5953 Sayılı Kanun ile her türlü hukuki anlaşmazlık 5521 Sayılı İş Mahkemeleri Kanunu hükümlerine uygun olarak iş mahkemesinde görülür. Ancak bunun ötesinde "uzlaştırma" gibi barışçı çözüm yollarına da başvurulması mümkündür. "Tarafsız uzlaştırıcılar" tarafından işveren ve çalışan arasında beliren görüş ayrılıkları giderilmeye çalışılır. Bu çabalar sonuç vermediği takdirde greve gidilir. "Arabuluculuk" ise bir diğer barışçı çözüm yoludur. "Yüksek Hakem Kurulu"'na başvurma bir diğer barışçı çözüm yoludur.

Aynı iş kolunda birden fazla sendika kurulmasına izin verilse de sendikaların toplu sözleşme hakkına sahip olabilmeleri için o işyerindeki işçilerin yarısından fazlasının, aynı iş kolundaki toplam işçilerin de yüzde 10'unun üye olması gerekir.

Medya işletmelerinin görevleri arasında 'kamuoyunu manipüle etme' görevi bulunmamaktadır.

Semra Atılgan’a (1999) göre, medya işletmesi çerçevesinde üretilen gazete, dergi vb. ürünler, fikir zenginliği ile ortaya çıkan ve yeni teknolojileri kullanan ürünlerdir. Medya ürününü sattıran ise, fikir zenginliğidir.

Gazeteciliği, "yazılı basında ya da benzer şekilde radyo ve televizyonda yayımlanmak üzere güncel olaylar hakkında bilgi veren, haber toplayan, röportaj yapan kişi" olarak tanımlayan uluslararası kuruluş Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)'dur.

Basın işletmelerine bağlı olmadan habercilik mesleğini yerine getiren fikir işçilerine "serbest gazeteci" denilmektedir.

Osmanlı'da yayımlanan ilk gazete Takvim-i Vakayi (1831)'dir.

Hukuki çerçeve doğrultusunda, medya çalışanlarına belirli hak ve özgürlükler tanınmıştır. Buna göre, medya işletmeleri ve işverenler tarafından fikir işçilerine tanınan haklar, “yasal” ve “sosyal” olmak üzere iki farklı alanda şekillendirilmiştir.

Yasal düzenlemeler çerçevesinde, 212 sayılı kanunun uygulanma şartları 1. maddesinde öncelikle “gazeteci” tanımı yapılmıştır. Bu tanıma göre, kanun kapsamına girenler “fikir ve sanat işlerinde ücret karşılığında çalışanlardır.”

Kanun, fikir işçisine belirli süreli olmayan sözleşmesini fesh etme hakkını tanımıştır. Fikir işçisinin, en az bir ay önce işverene yazılı ihbarda bulunması gerekir.

Türkiye’de bulunan TÜRK- İŞ, DİSK, HAK-İŞ ve MİSK çalışanların haklarını korurken; TGS ise, fikir çalışanlarının haklarını korumaktadır.

Fikir işçisi siyasi güç odaklarından bağımsız olmak zorundadır, kamusal bir görevi yerine getirir ve Kamuoyunu objektif olarak oluşturmalıdır. Fikir işçisinin sendika üyesi olma zorunluluğu yoktur ve bir işletmeye bağlı olmadıkları takdirde serbest gazeteci olarak tanımlanırlar.