MEDYA EKONOMİSİ VE İŞLETMECİLİĞİ

1910’lu yıllarda Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) başlayan ticari radyoculuk öncelikle, 1912 yılından başlayarak, yasal olarak düzenlenmiş ve bütün radyo operatörlerinin Ticaret Bakanlığı tarafından lisansa bağlanması öngörülmüştür. Ancak, kurumsal olarak radyo yayıncılığı asıl gelişmesini, 1920’li yıllarda göstermiştir.

1890’lardan başlayarak, kablosuz iletişim yoluyla sesin bir yerden başka bir yere elektronik olarak taşınmasının mümkün olduğunun görülmesi üzerine, benzer şekilde, görüntülerin de elektromanyetik dalgalar yoluyla taşınıp taşınamayacağı yönündeki merakları gidermek üzere yapılan araştırmalar sonucunda, 1923 yılında ilk elektronik kamera tüpü için patent düzenlenmiştir.

1928 yılında, daha sonra Federal İletişim Komisyonu haline gelecek olan Federal Radyo Komisyonu, ilk görüntülü yayınlar için lisans vermiştir. Aynı yıl, General Electric şirketi, ilk televizyon dramasının da yer aldığı televizyon yayınına başlamıştır.

1 Ocak 1941 tarihinden itibaren de, Ulusal Televizyon Sistem Komitesi’nin (NTSC) önerdiği ve Federal İletişim Komisyonu’nun desteklediği televizyon standartları ile ticari televizyonculuk yerleşmiş ve kurumsal bir yapıya kavuşmuştur.

Medya ekonomisi alanındaki bu hızlı ve büyük gelişmeler; sosyal bilimler alanındaki disiplinlerin sınırını da aşarak, medya ekonomisi olarak kavramsallaştırılabilecek bir inceleme alanının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Ancak, bu alanda ne metodolojik ne de kavramsal olarak bir bütünsellikten ve düşünsel ortaklıktan söz edilebilir. Büyük bir ekonomik kurum olan medyanın ekonomik olarak analizi, farklı ekonomik düşünce geleneğine sahip yaklaşımlarca farklı metodolojik ve kuramsal yaklaşımlarla analiz edilmektedir. Medyanın egemen biçiminin değişimine paralel olarak, medya ekonomisinin konusu da değişmektedir.

Herbert Schiller, Amerikan medya endüstrisinin hem iç hem de dış pazarda kurduğu egemenliği çözümlemiştir. Öncelikle, ABD’nin kendi içerisinde radyo ve televizyon yayıncılığı da dahil olmak üzere, bütün kamusal alanların ticari şirketler tarafından ele geçirilişini; ikinci düzeyde de, bu şirketlerin küresel pazarda kurdukları egemenlik üzerinde durmuş ve uluslararası düzeyde, Amerikan şirketlerinin egemenliğini “kültür emperyalizmi” kavramsallaştırmasıyla analiz etmiştir.

İletişimin ekonomi politiğinin en önemli araştırma sorularından olan “medyada sahiplik yoğunlaşması” ve bunun, “içeriklere etkisi sorunu”, yine Amerikalı iki araştırmacı olan Edward Herman ve Noam Chomsky (1988) tarafından gündeme getirilmiştir. Adı geçen yazarlar, Manufacturing Consent (Rıza İmalatı) başlıklı kitapta, mülkiyet yoğunlaşması ve haber üretimine etki eden toplumsal güçleri analiz etmişlerdir.

Kurumsalcı ekonominin önde gelen düşünürleri, Thorstein Veblen, John R. Commons, Wesley Clair Mitchell ve Charles Ayres’dir.

Bu geleneğin en önemli temsilcileri, Kuzey Amerika’da Dallas Smythe ve Herbert Schiller; İngiltere’de ise, Peter Golding ve Graham Murdock’tur. Smythe ve Schiller, ABD’de ekonomi eğitimi almışlardır. Smythe, 1940’lı yıllarda Amerika’da Federal İletişim Komisyonu’nda (FCC) görev almıştır. Bu dönemde, alınan siyasi kararlarda, ticari şirketler lehine yapılan düzenlemeler dikkatini çeker ve bu yönde düşüncelerini eleştirel olarak geliştirir. 1940’lı yıl- ların sonundan başlayarak da, iletişim alanında akademik kariyerine başlamıştır. Smythe’nin radyo ve televizyon alanının ekonomi politiğine kuramsal katkısı “izleyici emtiası” kavramsallaştırmasıdır. Buna göre, radyo ve televizyon gibi kitle iletişim endüstrisinin en önemli ürünü, reklamverenlere satılacak olan izleyici emtiasıdır.