MEDYA EKONOMİSİ VE İŞLETMECİLİĞİ

Ticari çıkarları öne çıkaracak biçimde yeni kuralların getirilmesini ifade eden kavram reregülasyondur.

1970'li yılların ilk yarısında medya sektöründeki gelişmelerle ilgili olarak dikkat çekilen temel eğilimler arasında "özgürleşme" yer almamaktadır.

Herbert Schiller, 1960’lı yıllarda ortaya çıkan iletişim endüstrilerinin yoğunlaşması eğilimini, gelişmiş ülkeler için medyanın “özelleşmesi” ve “ticarileşmesi” olarak tanımlamıştır.

ABD’deki medya sektörü dünyadaki en büyük medya ürünleri ihracatçısıdır.

Az sayıda arz eden üretici/satıcı durumuyla tanımlanan piyasa oligopol piyasasıdır.

Yalnızca iki firmanın rekabet içinde bulunduğu piyasa yapısına düopol denir.

Verilen maddelerin hepsi tekelleşme eğilimlerinin ortaya çıktığı biçimlerdir.

Yatay tekelleşmenin en önemli özelliklerinden biri, kâr maksimizasyonunu mümkün kılan “çapraz promosyona” olanak tanımasıdır.

İletişim alanındaki yöndeşme süreci “ekonomik”, “teknolojik” ve “düzenleyici” olmak üzere üç temel düzeyde tanımlanmaktadır.

Bu sıralama; medyanın holdingleşmesi, holdinglerin medyaya girişi, yazılı basının elektronik basınla bütünleşmesi şeklindedir.

Küreselleşme çerçevesinde medya alanındaki çokuluslu şirketlerin egemenliğini ifade eden kavram, uluslararasılaşma'dır. Güç ya da etkinlik, birleşmeanlamına gelen “konsolidasyon” piyasa davranışını tanımlaması açısından medya sektöründe sıkça kullanılır. Yoğunlaşma” ise tekelleşme anlamına gelir. “Çeşitlendirme” çapraz mülkiyet sahipliği ya da çapraz tekelleşme olarak tanımlanır. Yöndeşme ise  bilişim, telekomünikasyon ve geleneksel medya (kitap, gazete, dergi, radyo, televizyon vb.) alanlarının hem teknik hem de sektörel düzeyde iç içe geçmesine işaret eder.

Dijitalleşme; Cees Hamelink tarafından vurgulanan 1990’lı yıllardaki dünya medya düzeninin işleyişine yönelik gelişmelerden biridir. Diğer gelişmeler; Konsolidasyon, Kuralların kaldırılması (deregülasyon) ve Küreselleşmedir.

"Medya endüstrilerinin metalaşmaları" bu temel eğilimlerden biri değildir. Metalaşma; medya alanındaki tekelleşme eğiliminin önemli sonuçlarından biridir. Thompson’ın vurguladığı bu eğilimler;

-Medya endüstrilerinin artan yoğunlaşmaları, eşdeyişle tekelleşmeleri

-Medya endüstrilerinin genişleyen çeşitlenmeleri,
-Medya endüstrilerinin artan küreselleşmeleri,
-Yayıncılık alanında “kuralların kaldırılması”, eşdeyişle “deregülasyon” yönündeki genel eğilimdir.
Kendi aralarında belli neden sonuç ilişkilerini barındıran bu eğilimler çerçevesinde, medya endüstrisi sayıları giderek azalan büyük şirketlerin eline geçmiştir. Küçük ve orta boy medya kurumları satın almalar ya da zorunlu kapanma kararları ile sektörden çekilirken; ulusal ve uluslararası alanda ciddi yoğunlaşmalar gündeme gelmiştir.

Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yeri C seçeneği doğru olarak tamamlar. Thompson’ın “yoğunlaşma” (tekelleşme) olarak belirttiği eğilim, “deregülasyon” dışındaki diğer eğilimleri bütünüyle kapsar. Eşdeyişle, medya endüstrilerinin “tekelleşme”si ile “çeşitlenme”leri ve “küreselleşme”leri (uluslararasılaşmaları) arasında doğrudan bir ilişki bulunur. "Kuralların kaldırılması" anlamına gelen deregülasyon, ticari çıkarları öne çıkaracak biçimde yeni kuralların getirilmesidir (reregülasyon).

Tekelleşme ile ilgili verilen kavram ve tanımların doğru eşleştirmesi D seçeneğinde verilmiştir.  Tekelleşme ya da yoğunlaşma kavramları kullanılırken aynı zamanda, “eksik rekabet piyasası”na vurgu yapılır. Bu anlamda monopol, düopol, oligopol, yoğunlaşma gibi kavramların aynı soruna dikkat çektiği belirtilmelidir. “Oligopol” az sayıda firmanın birlikte etkinlikte bulunduğu ve karşılıklı bağımlılığın söz konusu olduğu bir piyasa biçimidir. “Monopol” (tekel) ise serbest rekabetin bulunmadığı piyasalarda belli bir malın/hizmetin üretimi ya da ticaretinin tek kuruluşun elinde bulunması olarak tanımlanabilir.

İletişim, günümüzde medyanın endüstrileşmesi ve tekelleşmesiyle birlikte yaşanılan sorunların yoğunlaştığı aşamalardan biri değildir. Toplumların ekonomik, siyasal ve kültürel yaşamlarında medya önemli bir güç olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu gücü pekiştiren en önemli unsur ise medyanın endüstrileşmesidir. Günümüzde medyanın endüstrileşmesi ve tekelleşmesiyle birlikte yaşanılan sorunlar ise üretim, dağıtım, tüketim, mülkiyet ve denetim aşamalarında yoğunlaşmaktadır. Bununla birlikte, “haberleşme ve iletişimin üretim ilişkilerinin yerini aldığı söylenemese de bilgi ve enformasyonun kontrolünün yöneten/yönetilen ilişkisindeki artan ağırlığı nedeniyle
siyasal olarak kapitalist sistemin vazgeçilmez bir öğesi olan medya iktidarın önemli bir bileşeni haline gelmiştir.

Küresel medya sistemi, 1980 sonrası uygulanmaya başlanan neo-liberal politikalar ekseninde şekillenmiştir. Günümüzde dijital medya alanına geçişle birlikte büyük şirketler bu alana da hâkim olmuşlardır. Google, Facebook, Baidu, Yahoo ve Microsoft gibi büyük bilişim şirketleri bu alana girmiş ve medya endüstrisindeki tekelleşme eğilimleri hız kazanmıştır. Bu anlamda, dijital alanda yayın yapan kuruluşlar artmıştır. Ayrıca, dijital ve geleneksel medya
alanlarında yayın yapan şirketlerde birleşmeler yaşanmıştır.

Medya alanındaki tekelleşme eğilimlerinin ulaştığı son nokta olarak değerlendirilen kavram "yöndeşme"dir. 

Günümüzde, medya endüstrisinin sınırlarını belirlemek giderek güçleşmektedir. Sektörler arası geçişkenlik arttığı için hangi sektörün nerede başlayıp nerede bittiğini belirlemek de eskisi kadar kolay değildir.  Bu durumu tanımlamak için, sıkça atıfta bulunulan “yöndeşme” (convergence) kavramı temel olarak bilişim, telekomünikasyon ve geleneksel medya (kitap, gazete, dergi, radyo, televizyon vb.) alanlarının hem teknik hem de sektörel düzeyde iç içe geçmesine işaret eder. Bu kavram, ayrıca, medya alanındaki tekelleşme eğilimlerinin ulaştığı son nokta olarak değerlendirilir.

"Devlet teşviklerinden ve diğer rantlardan öncelik kapma"  1980 sonlarında hızlanan ve günümüze uzanan süreçte, medyadaki tekelleşme eğiliminin arka planında yatan nedenlerden biri değildir. Devlet teşviklerinden ve diğer rantlardan öncelik kapma, 1980’ler Türkiye’sinde sermayenin medyaya girişini iktisadi anlamda özendirecek belli başlı nedenler arasındadır.

"Bir medya grubunun, gazete ve dergi piyasasındaki üstünlüğünü, satın aldığı bir dağıtım şirketiyle pekiştirmesi" dikey tekelleşme türüne bir örnektir. Dikey tekelleşme”, hammadde kaynağının ya da temel üretim girdilerinin sağlanmasından üretimi tamamlanmış metanın tüketiciye ulaştırılmasına kadar süren üretim zincirinin bütün halkalarını kontrol etmeye dönük bir yoğunlaşma biçimidir. Üretim sürecinin tamamı, tek bir merkezden kontrol edilmeye başlandığında dikey tekelleşme eğilimi güç kazanır. Medya endüstrisi için en önemli etkenlerden biri “dağıtım”dır Bir medya grubu, yayımladığı gazete ve dergileri ülke genelinde dağıtabileceği bir ağ kurduğunda ya da var olan bir ağı satın aldığında, gazete ve dergi piyasasında dikey olarak bütünleşmeye başlamış demektir.

 A ve B seçenekleri yatay; D ve E seçenekleri de çapraz tekelleşme örnekleridir.