RADYO-TELEVİZYON SEKTÖRÜNÜN EKONOMİSİ VE İŞLETMECİLİĞİ

Neoliberal ekonomi anlayışı, devletin müdahale etmediği bir pazar mekanizmasının sorunsuz işleyeceği ve toplumun refahının daha da artacağı anlayışına dayanır.

Radyo ve televizyon ekonomisini çözümlerken kullanılan temel yaklaşımlardan ilki, pozitivist metodolojiyi kullanan “neo klasik ekonomik yaklaşım”; ikincisi, “eleştirel ekonomi politik yaklaşım” ve üçüncüsü “kurumsalcı ekonomi yaklaşımı”dır. 

Liberal ekonomi anlayışını savunan başlıca düşünürler Adam Smith, Milton Friedman ve Friedrich August von Hayek gibi düşünürlerdir. 

Eleştirel ekonomi politik yaklaşım, ekonomik ve kültürel kaynakların dağılımı üzerindeki sınıfsal eşitsizliklere vurgu yapar.

Eleştirel ekonomi politik yaklaşımın en önemli temsilcileri, Kuzey Amerika’da Dallas Smythe ve Herbert Schiller; İngiltere’de ise, Peter Golding ve Graham Murdock’tur. 

Smythe’nin radyo ve televizyon alanının ekonomi politiğine kuramsal katkısı “izleyici emtiası” kavramsallaştırmasıdır. Buna göre, radyo ve televizyon gibi kitle iletişim endüstrisinin en önemli ürünü, reklamverenlere satılacak olan izleyici emtiasıdır.

Amerikan şirketlerinin egemenliğini “kültür emperyalizmi” kavramsallaştırmasıyla analiz eden eleştirel ekonomi politikçi Herbert Schiller' dir.

Eleştirel ekonomi politik geleneğin medya ekonomisi konusuna en önemli katkısı, iletişim araştırmalarındaki pozitivist araştırma geleneğine alternatif olarak eleştirel bir kampın gelişmesi ve bu bağlamda, iletişim araştırmalarına ekonomik ve siyasi güç (iktidar) nosyonunu kazandırmalarıdır. 

Edward Herman ve Noam Chomsky'ye göre, beş filtre uluslararası haber üretimine etki etmektedir:

1.Medyanın mülkiyeti, büyüklüğü ve kâr amaçlı olması (radyo ve televizyonların büyük sermayenin kontrolünde ve kâr amaçlı olması),

2. Reklam ruhsatı (reklamverenler, kapitalist sistemi eleştiren radyo ve televizyonlara reklam vermezler),

3. Medyanın haber kaynakları (devlet ve hükümet yetkilileri),

4. Yaptırımcı kurumlar ve tepki (örgütlü ve güçlü yapılar, kendi aleyhlerine olacak şekilde radyo ve televizyonların yayın yapmasına izin vermezler, bunu engellemek için ekonomik ve siyasi baskı yaparlar),

5. Bir denetim mekanizması olarak anti-komünizm (medya, mülkiyet ve örgüt yapısı gereği anti-komünisttir. 

Kurumsalcı ekonomi anlayışı, toplumun örgütsel yapısı ile ilgilenir. Kurumsalcılar, ekonomilerin nasıl değiştiği sorusuna odaklanır ve ekonomiyi anlamak için toplumun teknik ve kurumsal altyapısını da analizlerine dahil ederler.

Kurumsalcı ekonominin önde gelen düşünürleri, Thorstein Veblen, John R. Commons, Wesley Clair Mitchell ve Charles Ayres’dir

Kurumsalcı ekonomi anlayışı, en çok John Kenneth Galbraith’in çalışmalarıyla popülerlik kazanmıştır. 

Radyo ve televizyonlar, dünyanın pek çok ülkesinde öncelikle “kamu mülkiyeti” olarak düzenlenmiştir. Bu durumun dışında kalan ülke, Amerika Birleşik Devletleri’dir.

Radyo ve televizyonların da dahil olduğu medya, liberal demokrasilerde yasama, yürütme ve yargıdan sonra “dördüncü güç” olarak görülür. Burada medyaya, kamu adına siyasi otoriteyi denetleyen bir güç atfedilir. 

Hiçbir zaman radyo ve televizyonların donanım ve içerikleri, uluslararası pazarda serbest bir şekilde akmaz. Bu alanda çoğunluğu oluşturan Amerikan kökenli ulus-aşırı şirketler, gerek donanım gerekse de içerik alanında egemendir. Bu yüzden, “serbest akış” düşüncesinin kendisi sadece bir mittir. Çünkü, radyo ve televizyon sektörünün uluslararası ticareti konusunda bir eşitsizlik ve dengesizlik vardır. Bu eşitsizlik sonucunda, uluslararası ticarette “serbest akış” değil, “tek yönlü akış” söz konusudur.Teknolojik olarak gelişmiş Batı’lı ülkeler için bir avantaj olan “serbest akış” ilkesi, diğer pek çok ülkenin ve toplumun ise aleyhine işlemektedir. 

Liberal medya kuramı, izleyicileri, “aktif ” ve radyo ile televizyon içeriklerindeki gereksinimlerine göre eğlence ve bilgi arayan bağımsız rasyonel bireyler olarak görür. Bu haliyle, izleyici ve dinleyiciler, programlar için pazardır. Bu yaklaşım, dinleyici ve izleyicileri, sunulan programlar içerisinde reklamı yapılan mal ve hizmetleri satın alacak tüketiciler olarak görür.

Bant programların üretiminde, iki tip üretim ve gider kategorisi vardır. Birinci kategori, üretimin daha çok yaratıcı boyutuna ilişkin yazma, yönetme, oyunculuk gibi programın üretim boyutunu kapsarken; ikinci kategori ise, programın fiziksel ve teknik unsurlarına ilişkin üretim sürecinde çalışan personel, sahne, kostüm, mekânlar, donanım kiralama, kurgu ve eşleme gibi destek işlemlerinin giderlerinden oluşmaktadır. Bant kaydı olan programların çoğunun giderlerinin büyük bir kısmı yaratıcı ve uygulayıcı yeteneğe gitmektedir. Geri kalan kısmı ise, üretim sürecinde çalışan emek, sahne ve dekor, mekân ve ekipman giderlerine aittir. 

Medya endüstrisindeki tekelleşme eğilimi, giderek toplumsal/kamusal konu ve sorunlardan uzak, kâr odaklı bir anlayışın topluma egemen olmasına neden olmaktadır. Çünkü, mevcut yapı, medya şirketlerinin ve onlarla ilişkili olan reklamverenlerin çıkarına aykırı olan sosyal konuların ve olayların gündeme gelmesine izin vermemektedir. Böylece, toplumsal fayda giderek yerini, çıkar ve kâr odaklı yayıncılığa bırakmakta ve yurttaşların bilgilenme ve özgürce tercihte bulunma hakları ellerinden alınarak; medyanın gündeme getirdiği konu ve sorunlara destek verme ya da onların reklamını yaptıkları ürün ve hizmetleri tüketme özgürlüğüne indirgenmektedir.

Mülkiyet yapısındaki farklılıklara karşın, radyo ve televizyon şirketlerinin işlemesini sağlayan örgütsel bir yapısı vardır. Örgütsel yapı ve şema ise şöyledir:

1. Genel Müdür ve alt bölümler: Genel müdürler, işletmelerin eşgüdüm içerisinde, başarılı bir şekilde varlığını sürdürebilmesi için, çeşitli alt bölümler oluştururlar. Bu bölümler arasında yapım, yayın, satış, devamlılık, teknik ve mühendislik gibi bölümler bulunur. 
2. Genel Müdür Yardımcı[sı/ları]:
3. Şebeke (Network) Yöneticisi: Şebeke yöneticisine bağlı birimler içerisinde alt bölümler ve onların yönetimiyle uğraşan şube müdürlükleri bulunmaktadır. Bunlar:
   1. Yapım Yönetim İşleri Müdürlüğü,
   2. Haber Müdürlüğü,
   3. Pazarlama ve Satış Müdürlüğü,
   4. Halkla İlişkiler Müdürlüğü,
   5. Teknik İşler Müdürlüğü ve
   6. Muhasebe Müdürlüğü’dür.

Radyolarda da, televizyonlara benzer bir işletme yapısı vardır. Radyolarda da, işleri eşgüdüm içerisinde sürdüren bir genel müdürün altında işletme müdürü, mühendis ya da teknisyen, kontrol görevlisi, teknik masa, yapım ekibi, satış müdürü ve muhasebeci gibi yönetici ve çalışanlar bulunur. Özellikle, işletme müdürünün denetimi altında program yapımcıları, haber elemanları ve sunucular bulunur. 

Bu birimde, televizyonda yayınlanacak farklı tür ve formatlarda programlar gerçekleştirilir. Bu birimde yönetmen, yapımcı, yönetmen ve yapımcı yardımcısı, senarist vb. yapım öncesi, yapım ve yapım sonrası (post production) aşamada yapım ekibi, kurgucu gibi görevlerde yer alan artistik, yaratıcı ve teknik personel görev alır.