Aof Panel

S

İşletmeler hangi gruplar altında incelenebilir?

İşletmeler, bazı etkenler dikkate alındığında şu gruplarda incelenebilir:

• Ürün türüne göre işletmeler,
• Üretim araçlarına göre işletmeler,
• Büyüklüklerine göre işletmeler,
• Yasal yapılarına göre işletmeler.

S

İşletmeler, üretilen ürün türüne göre sınıflandırıldığında karşımıza hangi tür işletmeler çıkmaktadır?

İşletmeler, üretilen ürün türüne göre sınıflandırıldığında karşımıza şu tür işletmelerçıkmaktadır: Sanayii, madencilik, ticaret, banka, taşıma, tarım, hizmet vb. İşletmeler, üretim araçlarının mülkiyetine göre sınıflandırıldığında ise, üç tür işletmenin varlığından söz etmek mümkündür. Bunlar, özel işletmeler, kamu işletmeleri ve karma işletmelerdir. Özel işletmelerin sermayesinin büyük bölümü ya da tamamı özel kişilere aittir. Kamu işletmelerinin sermayesinin tamamı ya da büyük bölümü kamu tüzel kişilerine aittir. Karma işletmeler de, sermayelerinin bir bölümü özel, bir bölümü de kamuya ait olan ve her iki işletmenin yapısal özelliğine sahip olan işletmelerdir.

S

Büyüklüklerine göre işletmelere bakıldığında karşımıza ne tür işletmeler çıkmaktadır?

üyüklüklerine göre işletmelere bakıldığında ise, şu durum karşımıza çıkmaktadır. Öncelikle belirtilmeli ki, bu tür niteleme yapılırken, işletmenin üretim kapasitesi ve/veya çalışanların sayısı baz alınmaktadır. Bu anlamda, büyüklüklerine göre işletmeler 5 grupta toplanmaktadır. Bunlar, yarım işletmeler, küçük işletmeler, orta büyüklükte işletmeler, büyük işletmeler ve dev işletmelerdir. Yarım işletmede bir tek işgören çalışmaktadır. Küçük işletmede 1 ile 6 arası insan çalışmaktadır. Orta büyüklükte işletmelerde de, 6 ile 50 arası insan görev yapmaktadır. 50’den fazla insanın çalıştığı işletmeler ise büyük işletmelerdir. Dev işletmelerde ise, işgörenlerin sayısı 2000’den fazladır.

S

Yasal yapılarına göre işletmeler kaça ayrılmaktadır?

Yasal yapılarına göre işletmeler başlangıçta üçe ayrılmaktadır. Bunlar, kişi işletmeleri, sermaye işletmeleri ve kooperatiflerdir.

S

Matbaa nasıl bulunmuş ve gelişmiştir?

Gutenberg, 1440 yılında matbaayı bulmuş ve bir işletme kurmuştur. İşletmede, harf kalıplarının hazırlanarak harflerin dökümünden sonra yapılan baskı deneyleri olumlu sonuçlanmıştır. Böylece, Gutenberg, geliştirdiği yöntemle, dizilen sayfa kalıpları üzerine boya sürerek baskı yapmış ve ilk kitap baskısını 1440’da gerçekleştirmiştir. Daha sonra 19. yüzyılda ilk baskı makinesi Köenig tarafından bulunmuştur.

S

Türkiye'de kitap basımcılığı ne zaman başlamıştır ve gelişmiştir?

Türkiye’ye bakıldığında kitap basımcılığının Batı‘dakinden daha sonra başlatıldığı ve sonraki yıllarda yapıldığı anlaşılmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk kitap basımı 1729 yılında İbrahim Müteferrika tarafından yapılmıştır. Aslında, İbrahim Müteferrika, bu kitabın basımı için hazırlıklara 1719 yılında başlamıştır. 6 dil bilen ve çok zeki olan Müteferrika’nın ilk yapıtı, 1000 nüsha ve iki cilt olarak basılan Arapça-Türkçe sözlüktür. Müteferrika’nın matbaası, 1794 yılında üretimini durdurmuştur. Cumhuriyet döneminde ise, matbaa çalışmaları hızlandırılmıştır.

S

Osmanlı İmparatorluğu döneminde ilk gazetecilik ne zaman ve kim tarafından yapılmıştır?

Osmanlı İmparatorluğu döneminde, ilk gazetecilik, basımcılıkta olduğu gibi azınlıklar tarafından yapılmıştır. İlk gazete Takvim-i Vakayi 1831 yılında çıkarılmıştır. Bu gazete resmi gazetenin başlangıcı olarak kabul edilmektedir.

S

Ön proje etüdünde neler değerlendirilmektedir?

Basın işletmesinin kurulması ve başarılı olması için her adımda, en ince noktalara kadar proje hazırlanması gerekir. Bu amaçla bazı konularda, bilgiler toplanmalı, değerlendirilmelidir. Bundan sonra, yatırım konularından biri seçilmelidir. Buna ön proje etüdü denmektedir. Söz konusu konular ise şunlardır:

• Yatırım için gerekli hammadde durumu,
• Yatırım konusu mamulün iç ve dış pazar durumu,
• Projenin büyüklüğü ve yeri,
• Üretimi yapılacak mal ve hizmetin maliyeti,
• Yatırım gerçekleştirebilmek için gerekli kapasite,
• Yatırım tutarının hesaplanması,
• Yatırım finansmanı.

S

Basın işletmelerinde , işleve göre örgütlenmeye göre, aynı işi yapan kimseler bir çerçevede toplanmaktadır.

Şevket Evliyagil (1977), basın işletmelerinde örgütlenmeyi beş başlıkta toplamaktadır. Bunlardan birincisi, işleve göre örgütlenmedir. Bu örgütlenmeye göre, aynı işi yapan kimseler bir çerçevede toplanmaktadır. Örneğin, büyük bir gazetede şu üç çevre yer almaktadır:

1. Genel Yayın Müdürlüğü: Gazete ya da derginin yayımlanmasından sorumludur. Yazı müdürleri, sekreterler, yazarlar, iç ve dış haberciler, fotoğrafçılar, arşivciler, teleks ya da telefon sorumluları, haber ve yazı işlerine bağlı otomobil sürücüleri gibi kategoriler bu müdürlüğün yönetimindedir.

Satış Müdürlüğü: Gazete ya da derginin makine ağzından alınmasından tüketicinin eline geçene kadarki süreçten sorumludur. Bir gazete, şu şekilde dağıtılmaktadır: Matbaadan alınmakta, şehirlere gönderilmekte, buradaki baş bayilere verilmekte, baş bayiler tali bayilere satış için vermektedir.
Mali İşler Müdürlüğü: Gazete ya da dergi sermayesinin kullanılması ve bunun denetimi ile yükümlüdür. Muhasebe müdürlüğü, kredi işleri, ortaklarla ilgili sermaye işleri, yönetim, ilan ve reklam işleri, banka ilişkileri, sermayenin sağlanması, kâğıt ve mürekkep gibi işletme gereklerinin sağlanması ve bu işlerle uğraşanlar bu mü- dürlüğün yönetimi altında yer almaktadır.

S

Basın işletmelerinde örgütlenme beş başlıkta toplanmaktadır. Bunlar nelerdir?

Basın işletmelerinde örgütlenme beş başlıkta toplanmaktadır. Bunlar, işleve göre örgütlenme, yere göre örgütlenme, konuya göre örgütlenme, araçlara göre örgütlenme ve zamana göre örgütlenmedir.

S

Günlük bir gazete, iki bölümden oluşmaktadır. Bunlar, yazı işleri ve ticari bölümdür. Yazı işleri bölümününün sorumlulukları nelerdir?

Yazı işleri bölümü, reklam dışında kalan tüm materyali hazırlamakla sorumludur. İki bölümden oluşmaktadır. Bunlar, haber bölümü ve yayım bölümüdür. Haber bölümü, uzmanlık bölümlerinden oluşmaktadır. Şehir, devlet, ulusal, spor, ekonomi, hukuk, iş, bilim, seyahat, polis-adliye gibi uzmanlık alanları bulunmaktadır. Yazı işleri, genel yayın müdürü tarafından yönetilir. Yazı işleri müdürü, sayfa sekreteri ve belki editörler de yazıişlerine katılabilir. Bir olayın olduğu yerden alınmasından yayımlanmasına kadarki süreçten sorumludur. Muhabirlerden gelen haberler kontrol edilir. Başlıklar üretilir. Yazı işleri kadrosunun dile hâkim olmaları gerekir. Ayrıca, gündemi çok iyi izlemeleri zorunludur. Hangi haberin sürmanşet, manşet, birinci sayfada yayımlanacağı, diğer sayfaların durumları hakkında kararlar yazı işlerinde alınır. Spor servisleri, özellikle önem taşımaktadır. Örneğin maçların son durumuyla ilgili yayımlar önemlidir.

Yayım bölümü, hangi haberin nerede yayımlanacağı konusunda karar alan bölümdür. Bu bölümde düşünce ve yorum üretilir. Bu bölüm, yazı işleri müdürü tarafından yönetilmektedir. Yazı işleri müdürü de, genel yayın yönetmeni ya da gazete sahibine karşı sorumludur ve bağlıdır. Fotoğraf bölümü de, haber merkezinin bir parçasıdır. Bu bölüm, gazetede yer verilen tüm fotoğrafların sağlanmasından sorumludur. Gazeteler, fotoğrafsız çıkarılamaz. Bir haber, fotoğrafsız olduğunda yeterli ilgiyi çekmeyebilir. Hatta bazı gazeteler, fotoğrafa yazıdan daha fazla yer ayırmaktadır. Bu anlamda, fotoğraf bölümünün önemli olduğunu vurgulamak gerekmektedir. Haber merkezinin önemli bir bölümü de sanat bölümüdür. Gazetelerde yer alan tüm grafikler, planlar, çizelge ve gerekli rötuşların yapılmasından sorumlu olan bölüm sanat bölümüdür. Gazetelerde, kuşkusuz, arşivler de önem taşımaktadır. Yazıların yanı sıra, istatistikler, grafik düzenlemeler, fotoğraflar da arşiv malzemeleri arasındadır. Arşiv, bilgilendirmenin yanı sıra yayımlanan haberlere kanıt niteliği taşımaktadır.

S

Günlük bir gazete, iki bölümden oluşmaktadır. Bunlar, yazı işleri ve ticari bölümdür. Ticari bölümününün sorumlulukları nelerdir?

Ticari bölüm ise, ilan ve reklam, tiraj bölümü, pazarlama bölümü ve matbaa bölümlerinden oluşmaktadır. Ticari bölüm, işletmenin gelir üretmekle görevli tüm bölümlerini kapsamaktadır. Finans müdürü ve genel yayın müdürü tarafından yönetilir. Yönetici, tüm satışlar, stok, bütçe ve harcamalardan sorumludur. Harcamalar ve çalışma sermayesinin yönetimi; reklamlar, tiraj, matbaa giderleri de dahil olmak üzere basın işletmesinin tüm mali ilişkileriyle ilgili işleri denetlemektedir.

S

Basın işletmelerinde personel bölümünün ve personel yönetimi ile sorumlu kişinin belli başlı görevleri nelerdir?

Işık Özkan’ın (1989) belirttiğine göre, personel bölümünün ve personel yönetimi ile sorumlu kişinin belli başlı görevleri şöyle özetlenebilir:

1. İşletmenin personel gereksinmesini ve işe alma politikasını belirlemek ve uygulamak,

2. İş analizlerini yapmak,
3. Personeli işe alıştırmak, işletme içi eğitim programları düzenlemek, bu amaçla eğitim ve araştırma kurumlarıyla işbirliği yapmak,
4. Personelle ilgili sorunların çözülebilmesi için üst yönetime ve alt basamak yöneticilerine danışmanlık yapmak,
5. İşletme politikasının personel yönünden değerlendirmesini yapmak ve ilgili birimlere bilgi alışverişini sağlamak,
6. İşletmede çalışma koşullarıyla ilgili her türlü iyileştirici önlemi almak, sosyal etkinlikleri yürütmek,
7. Personelin işten ayrılma, izin ve emeklilik işlemlerini yürütmek.

S

Bir basın işletmesinde yönetim yapısında yer alan birimler nelerdir?

Semra Atılgan’ın (1999) verdiği örnek şema izlendiğinde, bir basın işletmesinde yer alan birimleri şu şekilde açıklamak mümkündür: Başta yayıncı eşdeyişle, patron bulunmaktadır. Yayıncıya bağlı olarak, genel yayın müdürü ve finans müdürü vardır. Safya sekreteri de, bu aşamada görev almaktadır. Genel yayın müdürüne bağlı olanlar ise şunlardır: Sorumlu müdür, yazı işleri müdürü ve haber müdürü.

S

Bir gazetenin hazırlanması ve okuyucuya ulaşması aşamaları nelerden oluşmaktadır?

Bir gazetenin hazırlanması ve okuyucuya ulaşması aşamaları şöyledir:

1. Haber konularının muhabirlere dağıtılması,

2. Özel haber yapılması,
3. Haberlerin toplanması,
4. Sayfaların hazırlanması,

5. İlan ve reklamların toplanması,
6. Gazetenin basılması ve dağıtılması,
7. Satılması.

S

Basın işletmelerinde promosyon müdürünün görevleri nelerdir?

Promosyon müdürü, satış arttırma çabalarını yöneten kişidir. Promosyon müdürü, aynı zamanda, gazetedeki değişiklikleri, okuyucu ve reklamcılara sunar ve böylece, gazetenin imajını güçlendirir. Bu müdür, haber ve ticari bölümün yapısını iyi bilmelidir. Çalışmalarını halkla ilişkiler çalışması olarak da anlamlandırmak mümkündür. Pazarlama/araştırma bölümünün edindiği veriler, promosyon bölümü tarafından kullanılır.

S

Bir işletmede beş tür organizasyon yapısından söz etmek mümkündür. Bunlar nelerdir?

Bir işletmede beş tür organizasyon yapısından söz etmek mümkündür. Bunlar, dikey organizasyon yapısı, dikey kurmay organizasyon yapısı, dikey-fonksiyonel organizasyon yapısı, fonksiyonel organizasyon yapısı ve matriks organizasyon yapısıdır

S

Dikey organizasyon yapısına sahip basın işletmelerinin özellikleri nelerdir?

Dikey organizasyon yapısına sahip basın işletmelerinde, ilişkiler dikey ve dolaysızdır. Hiyerarşik basamaklar arasında, yukarıdan aşağıya doğru emir komuta zinciri bulunmaktadır. Bu komuta, basın işletmesinin sahibinden matbaada çalışan bir işçiye doğru dikey olarak inmektedir. Basın işletmesinin içindeki roller, söz konusu işletmenin temel amacının gerçekleştirilmesiyle doğrudan ilişkili komuta birimlerince gerçekleştirilmektedir. Basın işletmesinin sahibinin istek, çıkar, politika ve görüşlerine uygun kararlar alınmak zorundadır. Örneğin, dikey organizasyon yapısında patrondan sonra, onun adına emir ve komutayı kontrol edecek genel yayın müdürü gelmektedir. Genel yayın müdürüne bağlı olarak yazı işleri müdürü çalışmaktadır. Diğer makamlar, hiyerarşik olarak genel yayın müdürüne bağlı olarak çalışmaktadır. Dikey organizasyon yapısında, patron aynı zamanda genel yayın müdürü olarak da görev yapabilmektedir. Dikey organizasyon yapısı, basın işletmelerinde ilişkileri dikey ve dolaysız olarak sürdürmektedir. Kuşkusuz bu da, karmaşıklığı ortadan kaldırdığı için etkinliklerin aksamadan sürdürülmesine katkı vermektedir. Ancak belirtmek gerekir ki, günümüzde basın işletmeleri geniş bir alanda işlevini sürdürmektedir. Yurtdışında büroları bulunabilmektedir. Hatta yurtiçinde de, çok sayıda bürolar bulunmaktadır. Bu büroların kendi içerisinde bir organizasyonu bulunmaktadır. Ayrıca, habercilik işi, zamandan zamana değişebilmekte, ivme kazanabilmektedir. Bu nedenlerle, dikey organizasyon yapısının basın işletmelerinde, özellikle büyük basın işletmelerinde yeterli olduğu tartışmalı bir hal almaktadır. Dolayısıyla, bir basın işletmesinin, en tepeden en alta doğru dolaysız ve dikey olarak inen emir komuta zincirinden farklı olarak, iç içe geçmiş sürekli etkileşimde olan bir kontrol ve otorite ilişkileri bütünü olarak düşünülmesi yararlı olabilir.

S

Basın işletmelerinde tam otokratik yönetim şekillerinin özellikleri nelerdir?

Tam otokratik yönetim şeklinde, yöneticilerin çalışanlara güveni yoktur. Örneğin, bir editör, bir muhabiri Ankara’nın Altındağ semtinde yaşanan bir şiddet olayını haberleştirmesi için görevlendirdi. Editör, muhabiri sık sık arayarak, olay yerine ulaşıp ulaşmadığını kontrol eder. Ulaştığında haber için, görüşmeler yapıp yapmadığını sorar. Daha sonra, fotoğraf çekip çekmediğini kontrol eder. Haber için gerekli malzemeleri topladığından emin olursa, gazeteye ne zaman döneceğini öğrenir. Gazeteye geldiğinde haberi hemen yazmasını ister. Haberde, gerekli tüm unsurların yer alıp almadığını kontrol eder. Çalışanlar, korku ve cezalandırmayla yönlendirilir. Aynı örnekte, muhabir gerekenleri yapamadığında en azından azar işitecektir. İletişim kanalları aşağıya doğru inecektir. Örneğimizde, muhabir hata yaptığında editör de yazı işleri müdüründen azar işitebilir. Bölümler ve organizasyon çapında amaçların belirlenmesi tümüyle üstler tarafından yapılır. Astların, karar alma sürecinde hiçbir etkileri yoktur. Böyle bir ortamda, astların davranış ve tutumları belli kalıplar içerisinde olur. Nitekim, hareketlilikte kesinlik vardır, işlerin yürütülmesinde hız söz konusudur. Disiplinin gücü bulunmaktadır. Zaman zaman basın işletmelerinde bu tür yönetim şekilleri uygulanmaktadır. Aslında basın işletmelerinde gazetenin zamanında çıkarılması gerektiği için, bu tür bir yönetim şeklinin yararı da olabilir. Ancak, basın işletmeleri, yatay iletişimlerin de zorunlu olduğu işletmelerdir. Dolayısıyla, tam otokratik yönetim şeklinin, basın işletmelerinde uygulanmasının zor olduğunu, hatta uygulanmaması gerektiğini belirtmek mümkündür. Nitekim, bu yönetim şeklinin uygulanması, verimin düşmesine neden olabilir. Tam otokratik yönetim şeklinin uygulandığı bir basın işletmesinde, kararlar sahip, genel yayın müdürü, yazı işleri müdürü, bölüm müdürleri, şefler tarafından alınacak ve altta bulunan çalışanların, alınan kararlara uymaları istenecektir. Genel politikalarla ve finansal konularla ilgili kararlar, yönetim kurulu ve genel yayın müdürlüğü tarafından alınır. Haberler ve gazetede yer alacak köşe yazısı ve fotoğraf gibi diğer malzemelerle ilgili kararlar ise genel yayın müdürüne aittir.

S

Gerbner’a göre, kurumsal güç (iktidar) nasıl kurulmaktadır?

Gerbner’a göre, kurumsal güç (iktidar), o kurumu oluşturan otoriteler, yönetim, meslektaş- lar (çalışanlar), rakipler, uzmanlar ve diğerlerinin destekleri üzerine kurulmaktadır.

BASIN İŞLETMECİLİĞİ

Basın işletmelerinde personel bölümünün ve personel yönetimi ile sorumlu kişinin belli başlı görevleri nelerdir?