MEDYA EKONOMİSİ VE İŞLETMECİLİĞİ - Deneme Sınavı - 6

Gönüllü olarak özveriyle çalışmak

I.

İş güvencesi

Radyo ve televizyon ekonomisini çözümlerken kullanılan temel yaklaşımlardan ilki, pozitivist metodolojiyi kullanan “neo klasik ekonomik yaklaşım”; ikincisi, “eleştirel ekonomi politik yaklaşım” ve üçüncüsü “kurumsalcı ekonomi yaklaşımı”dır. Neo klasik
ve neo liberal yaklaşımlar, “ana akım yaklaşımlar” olarak da bilinir ve radyo ve televizyonekonomisi alanında egemen paradigmayı temsil eder.

Liberal ve neo-liberal ekonomi görüşünün dayandığı bazı temel ön kabuller vardır. Bunlardan ilki, “doğal düzen” anlayışı, ikincisi “faydacı felsefe” ve üçüncüsü de “ekonomi alanında liberalizm” dir. Doğal düzen anlayışına göre, nasıl doğada bir düzen varsa, ekonomide de insanın iradesinden ve müdahalesinden bağımsız doğal bir düzen vardır ve bu düzenin temelini doğal haklar oluşturmaktadır. Bu haklar yaşama hakkı, eylemlerinde özgür olma ve mülkiyet edinme gibi haklardır. Faydacı felsefe de, insan doğasına ilişkin bir yaklaşım getirir. İnsanlar her zaman mutlu olma peşinde koşarken, mutsuzluktan kaçınacaklardır. Bu felsefe, insanların ekonomik davranışlarına da yansır. İnsanlar, her zaman en az zahmetle en çok kaynağa ulaşmaya çalışır. İktisadi liberalizm ise, devletin müdahale etmediği bir pazar mekanizmasının sorunsuz işleyeceği
ve toplumun refahının daha da artacağı anlayışına dayanır.

Eleştirel ekonomi politik, Marx’ ın görüşlerinden hareketle, pazar sisteminin ve toplumsal değişime izin vermeyen neo klasik yaklaşımın eleştirisine dayanır.  Eleştirel ekonomi politik, medyanın ekonomik yapısından hareketle, medya içeriklerinin ideolojik doğası ve bunun toplumsal eşitsizlikleri yeniden üretme işlevini analiz eder. Bir kurum olarak radyo ve televizyonların mülkiyet yapılarına ve ilişkilerine bakarak, mülkiyet ve pazar yapısı ile devletin medya içeriklerini nasıl sınırlandırdığını da ortaya çıkarır.

Edward Herman ve Noam Chomsky'nin  belirledikleri beş filtre uluslararası haber üretimine etki etmektedir. Bunlar, sırasıyla şunlardır:
1. Medyanın mülkiyeti, büyüklüğü ve kâr amaçlı olması (radyo ve televizyonların büyük sermayenin kontrolünde ve kâr amaçlı olması),
2. Reklam ruhsatı (reklam verenler, kapitalist sistemi eleştiren radyo ve televizyonlara
reklam vermezler),
3. Medyanın haber kaynakları (devlet ve hükümet yetkilileri),
4. Yaptırımcı kurumlar ve tepki (örgütlü ve güçlü yapılar, kendi aleyhlerine olacak
şekilde radyo ve televizyonların yayın yapmasına izin vermezler, bunu engellemek
için ekonomik ve siyasi baskı yaparlar),
5. Bir denetim mekanizması olarak anti-komünizm (medya, mülkiyet ve örgüt yapısı
gereği anti-komünisttir.

Radyo ve televizyonların ekonomik yapısı, içerikteki çeşitliliğin artmasına izin vermez. Piyasada, çok fazla mal bulunmakla birlikte; bu ürünler, genellikle biçim ve içerik olarak birbirine benzeyen standartlaşmış ürünlerdir. Radyo ve televizyon endüstrisinde yapılan üretim de kitleseldir. Güçlü pazar ve tekel yapısı sonucunda, bu alanda bir homojenleşme görülmektedir. Bir başka deyişle, radyo ve televizyon alanında çok sayıda kanalın olması, çeşitlilik ve çoğulculuk olmasının garantisi değildir. Radyo ve televizyonlar, tamamen kapitalizmin kurallarına ve önceliklerine (kâr arayışına) göre biçimlenmektedir. Buna göre, radyo ve televizyonlar, sınırlı sayıdaki izleyicinin dikkatini, sınırlı sayıdaki reklamcının dolarlarıyla değiştirmek için birbirleriyle rekabet ederler. Ticari radyo ve televizyonların temel gelir kaynağı “reklam” olduğu için, önemli olan sadece izleyicilerin sayısı değil; onların toplumsal profilleri ve demografik (toplumsal sınıf/gelir, cinsiyet, yaş, eğitim vb.) özellikleridir.

Reklam verenler, belirli bir radyo ya da televizyon kanalına reklam vermeden önce o kanalı kimlerin izlediğini ya da dinlediğini bilmek isterler. Burada belirleyici olan reklamı yapılmak istenen ürünün ve onun olası tüketicisi olacak müşterinin özelliğidir. Örneğin, bir ruj ya da kozmetik ürünün reklamı yapılacaksa; bunun için uygun kanal, maç ya da haber yayını yapan kanal değildir. Ya da, bir tıraş köpüğü ya da tıraş sonrası losyon için, pembe diziler uygun yayın aralığını sağlamaz.

Radyo ve televizyon endüstrisinin en temel gelir kaynağı, reklam verenlere satılan “izleyici emtiası” dır. İzleyiciler ve dinleyiciler, diğer endüstrilerdeki ürünleri satın alırken onların reklam masraflarını da ürün fiyatı içerisinde öderler. Dolayısıyla, radyo ve televizyon endüstrisinde temel ürün, reklam verenlere satılan izleyici emtiasıdır diyebiliriz. Çeşitli formatlardaki programlar, dinleyicilerin ve izleyicilerin ilgisini çekmek için yapılır. Böylece, reklam verenlere satılacak izleyiciler, radyo ve televizyon şirketleri tarafından yakalanmış olur.

Üretilmiş programların dağıtımı da, televizyon istasyonları açısından belirli bir gideri
ve yatırımı gerektirmektedir. Karasal yayın yoluyla ve vericiler aracılığıyla, kablolu yayınla ya da uydu yayını yoluyla programlar izleyicilere ulaştırılır. Bu sistemlerin hepsinin kendisine göre kira ve bakım giderleri vardır. Bu tür giderlere dağıtım giderleri denilir. Sayılan diğer gider türleri üretim giderleri kapsamındadır.

Bir radyo ya da televizyon şirketi kurmak ve onu işler halde tutmak büyük bir ekonomik
kaynak gerektirmektedir. Dolayısıyla, radyo ve televizyon endüstrisi, yüksek maliyetler nedeniyle sınırlı sayıdaki büyük sermaye gruplarının etkinlik gösterdiği bir endüstriyel alan ve ekonomik faaliyettir. Sınırlı sayıdaki firma arasındaki rekabet, bazı firmaların giderek daha da büyümesine ve bir bölümünün el değiştirmesine ya da kapanmasına neden olmaktadır. Radyo ve televizyon alanına yatırım yapan sermayedarlar ya da şirketler, pazarda başarılı olup olamayacaklarını bilemediklerinden çok büyük bir miktardaki sermayeyi riske etmektedirler. Bu yüzden, bu sektördeki rekabet çok yüksektir. Radyo ve televizyon endüstrisinde, tekelleşme yönünde bir eğilim vardır. Bu alanda belirli sayıda şirket yatırım yapmaktadır.

Dijitallik özelliği, yeni medya ortamında her şeyin 0 1 0 1’den oluşan sayısal kodlara dönüşmesidir. Bundan ötürü, gerek üretici gerekse kullanıcı ara yüzey üzerinde büyük bir depolama kapasitesine sahiptir. Bu özellik, verilerin iletimindeki hızı arttırır. Ayrıca, bu özellik üretici ve kullanıcı arasındaki keskin ayrımı da ortadan
kaldırmaktadır.

Yeni medyanın en önemli özelliklerden biri her yerde hazır ve nazır olmasıdır. Her yerdelik ise, etkileşimsellik özelliğinin temelinde yatar. Birden fazla kullanıcının sanal ortama dalması durumunda, söz konusu ortam, avatarlarının da birbirleriyle etkileşim içinde olabildiği ortak bir dünya haline gelir.

Kullanıcıların ürettiği içeriklere “kullanıcı türevli içerik” (user generated content) veya “kullanıcı tarafından yaratılan  içerik” (user created content) denir. Bu içerikler, örneğin, video paylaşım ağlarına yüklenen amatör, yarı amatör görsel-işitsel öğelerden tutun da, bir dijital oyun ara yüzeyine yapılan yamadan çevrimiçi haber sitelerine yapılan okur yorumlarından, birer web günlükleri olan blog üretimine değin çeşitli yeni metinlerden oluşabilir.

Yeni medya ortamlarının yayılım özelliği hem dijitallik hem de hipermetinsellik özelliğinden beslenir; ara yüzeyde yer alan bir metnin hızla dağılmasını, bu metne farklı zamanlarda ve uzamlarda yeniden ve yeniden erişilebilmesi durumunu açıklar.

Standford Üniversitesi’nde bilgisayar uzmanı olan…Vint Cerf bilgisayarları ağa bağlayan protokolleri yeniden yapılandırmanın kökten yeni bir yolunu tasarladığı 1973 yılından itibaren elektronik postalar kişisel iletişime elverişli hale gelmiştir.

2004 yılı, “Web 2.0” ortamının ve olanaklarının ortaya çıkışına sahne olmuştur. Çevrimiçi işbirlikli yazma/üretme aracı da olan, Ward Cunningham tarafından “wikiwikiweb” adıyla geliştirilen Wiki’ler (en tanınmış wiki uygulaması Wikipedia’dır), bir tür web günlükleri olan bloglar, ortak ilgiyi veya konuyu paylaşan bireyleri ve grupları birbirine bağlayan folksonomiler ve sosyal paylaşım ağları aracılığıyla Web 2.0, sıradan kullanıcılara herhangi bir özel yazılıma gereksinim duymaksızın, içerik yazma, gönderme ve yayınlama olanağı sunmuştur.

İnternet’in ticarileşmesi ve kapitalist müdahalenin bir alanı haline dönüşmesi dijital devrimin, tam da neo liberalizmin yükseldiği ‘serbest piyasa’ retoriğinin her yerde etkili olmaya başladığı bir zamana denk gelmesiyle ilgilidir. O dönemde temel fikir şuydu; şirketlerin kâr elde edebilen her alana girmesine izin verilmelidir. Çünkü bu, ekonomide kaynakların en verimli biçimde kullanılma biçimidir….World Wide Web neredeyse bir
günde bir kitle iletişim aracı haline gelirken, serbest piyasa söylemini 1990’ların başlarında tartışmanın her tarafı da kullandı.

İspanyol sosyolog Manuel Castells enformasyonel kapitalizmde gelişen yeni ekonomi olgusuna dikkat çeker. Bu yeni ekonomide, kişiye özel üretimde bilgi ve teknoloji uygulanması, ekonomik başarıyı sağlamada temel etmendir. Artık, bir işletmenin rekabet edebilirliğini, teknolojik düzeyine ilişkin göstergeler ortaya koymaktadır  Yeni ekonomi ise, “öncelikle, ürünleri ya da süreçleri ile yeni olmakla kalmayıp bu yenilikleri doğrudan uygulayarak büyüyen ve verimlilik elde eden, böylece ekonominin büyük bölümüne yeni bir girişimcilik modeli sunan iki kilit sektörde şekillendi. Bu sektörler, enformasyon teknolojisi ve finanstır