MEDENİ USUL HUKUKUNA GİRİŞ

Görev ilişkisi bir dava veya çekişmesiz yargı işinin adli yargı hukuk mahkemelerinden hangisi tarafından görülmesi gerektiğini belirleyen kurallar bütünüdür. Yetki ilişkisi ise coğrafi olarak bir davaya hangi yer mahkemesinde bakılacağını belirleyen kuralları ifade etmektedir.

Adli yargı hukuk mahkemeleri, ilk derece mahkemeleri, ikinci derece mahkemeleri (bölge adliye mahkemeleri) ve üçüncü derece mahkemesi (Yargıtay) olmak üzere üç derecelidir. Bu dereceler arasında dikey bir görev ilişkisi vardır.

Özel mahkemeler, belirli kişiler arasındaki veya belirli nitelikteki uyuşmazlıkların çözümü için kurulmuş ayrık mahkemelerdir. Şayet bir uyuşmazlığın çözümü özel mahkemelerden birisinin görev alanına giriyorsa dava o mahkemede
açılır. Aksi hâlde genel mahkemelere başvurulur.

İcra mahkemesi kararları, kural olarak maddi anlamda kesin hüküm teşkil etmez (HMK m.303).

Kadastro mahkemesi, yalnız kadastro işlerine münhasır olmak üzere; velisi veya vasisi bulunmayan küçüklere ve kısıtlılara kayyım tayin eder. Bunların menfaatlerini korumak amacıyla Türk Medeni Kanununun hâkimin iznini şart kıldığı hâllerde bu izni verir.

tüketici işlemleri ile tüketiciye yönelik uygulamalardan doğabilecek uyuşmazlıklara ilişkin davalarda tüketici mahkemeleri görevlidir.

Kira sözleşmesinden doğan davalar, bir kira ilişkisinden kaynaklanan bütün davalar sulh hukuk mahkemesinin görev alanına girmektedir.

Asliye hukuk mahkemesi, medeni yargının asıl görevli mahkemesidir. Bu nedenle, özel mahkemeler ile sulh hukuk mahkemesinin görev alanına girmeyen bütün dava ve işler asliye hukuk mahkemeleri tarafından görülür (5235 sK m. 6/2).

Diğer taraftan dernek, vakıf gibi özel hukuk tüzel kişilerinin, ortaklık veya üyelikilişkileri ile sınırlı olmak kaydıyla, üyelerine karşı açacakları davalar ile üyelerin birbirlerine karşı açacakları davaların tüzel kişinin merkezinin bulunduğu yer mahkemesinde açılması zorunludur. Bu durum da bir kesin
yetki hâlidir (HMK m. 14/2).

Tarafı, tacir veya kamu tüzel kişisi olmayan yetki sözleşmeleri geçersizdir

İki mahkeme de görevsizlik kararı verir ve bu kararlar kanun yoluna başvurulmaksızın
kesinleşirse yargı yerinin belirtilmesi gerekir. Bu durumda olumsuz görev uyuşmazlığı çıktığına dikkat edilmelidir.

İcra ve iflas dairelerinin denetimi, icra mahkemelerinin görevlerinden biridir.

3402 sayılı Kadastro Kanunu’nun 24’üncü maddesinde, genel mahkemelere ait olup da bu Kanunun uygulanması ile ilgili dava ve işlere, be- lirlenen usul ve esaslara göre bakmak üzere, her ka- dastro bölgesinde tek hâkimli ve Asliye Mahkemesi sıfatını haiz yeter sayıda kadastro mahkemesi kurulacağı hüküm altına alınmıştır.

Tüketici hakem heyetleri Kanunda belirlenen ve her yıl yeniden değerleme oranına göre belirlenen parasal sınırın (10.390 TL’nin) altında kalan tüketici uyuşmazlıklarına bakmakla görevlidir. Bu sınırın üstündeki uyuşmazlıklar için ise tüketici mahkemesine başvurulur.

6110 sayılı kanunla ticaret mahkemeleri tek hâkimli mahkemeler hâline getirilmişti. Ancak, 6545 sayılı Kanun ile 5235 sayılı Kanun’un 5’inci maddesinde yapılan değişiklik sonucunda asliye ticaret mahkemeleri tekrar heyet hâlinde çalışan mahkemelere dönüştürülmüştür.

Miras davalarına 3402 sayılı kadastro mahkemeleri bakar.

Görevsizlik kararı, Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 341’deki şartları taşıması koşulu ile iki hafta içinde istinaf yoluna götürülebilir. İstinaf mahkemesi, istinaf yoluna başvuran tarafın iddiasını doğru bulursa (ilk derece mahkemesinin gö- revsizlik kararını hukuka aykırı bulursa) görevsizlik kararını kaldırarak dosyayı kararı veren ilk derece mahkemesine iade eder. İlk derece mahkemesi bu kararla bağlıdır. Artık davaya bakmak zorundadır.

Hangi hâllerde merci tayini yoluna gidileceği Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 21’nci maddesinde sayılmıştır.

Bu mahkemeler, Hâkimler ve Savcılar Kurulunun 29.02.2016 tarih ve 53 sayılı Kararı ile Ankara, İstanbul, İzmir, Antalya, Gaziantep, Samsun ve Erzurum Bölge Adliye Mahkemeleri olmak üzere toplam yedi ilde faaliyete geçirilerek 20.07.2016 tarihi itibari ile görevlerine başlamıştır. Ayrıca daha sonraki dönemde, Adana, Bursa, Sakarya, Konya, Trabzon, Diyarbakır, Kayseri ve Van illerinde de Bölge Adliye Mahkemelerinin faaliyete geçirilmesi ile birlikte bu sayı on beşe yükselmiştir.

Bölge adliye mahkemesi hukuk dairelerinin görevleri 5235 sayılı Kanun’un 36’ncı maddesinde sayılmıştır.

Asliye Hukuk Mahkemesi, sulh hukuk mahkemesiyle beraber olmak üzere iki genel mahkemeden biridir.