MEDENİ USUL HUKUKUNA GİRİŞ

İhlale bağlanan müeyyideyi doğrudan hak sahibinin kendisinin uygulamasına ihkak-hak denir.

Egemenliğin kullanım biçimlerinden birini teşkil eden yargı yetkisi Anayasanın 9. maddesi gereğince bağımsız mahkemelere bırakılmıştır.

Sulh ve asliye hukuk mahkemeleri genel mahkemeler iken; aile mahkemesi, fikrî ve sınaî
haklar hukuk mahkemeleri, icra mahkemeleri,iş mahkemeleri, kadastro mahkemeleri, ticaret mahkemeleri ve tüketici mahkemeleri özel mahkemelerdir.

I. Mahkemede ve mahkeme dışında hakim huzuruyla yapılan bütün işlemlerde hazır bulunmak, II. Tahkikat ve yargılama işlemlerinin icrasıyla  iki tarafın ve diğer ilgilerin  sözlü açıklamalarını hakimin dikte ettirmesiyle tutanağa geçirmek, III. Yargılamadan evvel ve gerektiği hallerde dava dosyasını incelemek için hakime vermek ve zamanında eksiksiz olarak almak zabıt katibinin görevleri arasında yer alır.

Adli ve idari yargıda hakimlik mesleğini düzenleyen 2802 sayılı kanun Hakimler ve Savcılar Kanunu'dur.

I. Yargılama faaliyetleri ile ilgili kayıt, dosya tutma ve  yazışma yapma, II.  Yargılama faaliyetleri ile ilgili arşiv oluşturma, III. İcra ve iflas dairesi kurulmamış yerlerde, icra ve iflas müdürlüğü görevini yapma yazı işleri (kalem) müdürlerinin görevleri arasındadır.

Medeni Usul Hukuku'nun en önemli amacı dava ve taleplerin karara bağlanması sürecinin tabi olduğu kuralları düzenlemek, bu yolla belirlilik sağlamak ve keyfiliği önlemektir.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu'na göre ret sebebini bilen tarafın ret talebini en geç ilk duruşmada ileri sürmesi gerekir.

Yasama ve yürütme organlarının mahkeme kararlarına uymayarak verilen kararları istediği takdirde yerine getirmemesi hakimlerin bağımsızlığı kapsamında yer almaz.

İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin 6. maddesinde tarafsız bir mahkemede önünde  yargılanma ilkesi, ''yargıda tarafsızlık en temel haklardan biridir'' cümlesinden yola çıkarak anayasal bir ilke olduğu söylenebilir.

Kıta Avrupası hukuk sistemine dahil olan Türk hukukunda, hukuk kurallarının soyut ve genel nitelikli olması esastır. Bu kurallar, esas itibariyle, kişilerle kişiler ve kişilerle onların oluşturdukları diğer kurumlar arasındaki ilişkileri düzenlemekte­dir. Bu düzenleyişte, kişisel (bireysel) ve toplum­sal (kamusal) menfaatler dikkate alınmaktadır.

Hukuk devletlerinde sınırlı haller dışında (meşru müdafaa ve zaruret hali gibi) ihkak-ı hak (müeyyideyi hak sahibinin kendisinin uygulaması) yasaklanmıştır.

Türk hukukunda altı farklı yargı kolunun bu­lunduğu söylenebilir: Bunlar; anayasa yargısı, adli yargı, idari yargı, hesap yargısı, seçim yargısı ve ni­hayet uyuşmazlık yargısıdır.

Adli yargının medenî yargı alanında ilk derecede görev yapan mahkemelerine hukuk mahkemeleri adı verilir. Önlerine dava yoluyla gelen uyuşmazlıklara ilk önce bakan bu mahkemeler de genel mahkemeler ve özel mahkemeler şeklinde iki gruba ayrılır.

Medeni usûl hukukunun en önemli amacının, mahkemenin önüne gelen dava ve talepleri karara bağlaması sürecinin tâbi olduğu kuralları düzenle­mek, bu yolla belirlilik sağlamak ve keyfiliğin önü­ne geçmek olduğu söylenebilir.

Adli ve idari yargıda hâkimlik mesleğini düzen­leyen temel kanun, 2802 sayılı Hâkimler ve Sav­cılar Kanunu’dur. Seçeneklerdeki diğer kanunlar ise şunlardır: 4787 sayılı Aile Mahkemelerinin Kuru­luş, Görev ve Yargılama Usûllerine Dair Kanun; 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu, 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yet­kileri Hakkında Kanun, 2797 sayılı Yargıtay Ka­nunu.

Hâkimlerin bağımsızlıklarının tam olarak sağ­lanabilmesi için,  mesleğin idarî açıdan da bağımsızlığı ihlâl etmeyen bir şekilde yönetilmesi; bu çerçe­vede özellikle yürütme organından bağımsız bir organizasyona ve işleyişe sahip olması gerekir. Bu anlamda, mesleğe kabul, tayin, terfi, denetim ve disiplin işlerinin bağımsız bir organ tarafından ye­rine getirilmesi kaçınılmazdır. Söz konusu organ, Anayasa’nın 159’uncu maddesinde düzenlenmiş olan Hâkimler ve Savcılar Kuruludur.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 34’üncü maddesinde, hâkimin davaya bakmaktan yasaklılığı sebepleri yedi bent hâlinde sayılmıştır. Buna göre, aşağıdaki hâllerde hâkim davaya bakamaz, talep edilmese bile çekilmek zorundadır. Bu haller şu şekildedir: a) Kendisine ait olan veya doğrudan doğruya ya da dolayısıyla ilgili olduğu davada, b) Aralarında evlilik bağı kalkmış olsa bile eşinin davasında, c) Kendisi ve eşinin altsoy veya üstsoyunun davasında, d) Kendisi ile arasında evlatlık bağı bulunanın davasında, e) Üçüncü derece de dahil olmak üzere, kan veya kendisini oluşturan evlilik bağı kalksa dahi kayın hısımlığı bulunanların davasında, f) Nişanlısının davasında, g) İki taraftan birinin vekili, vasisi, kayyımı veya yasal danışmanı sıfatıyla hareket ettiği davada.

Kanunda yasaklılık sebebi olarak öngörülen hâller yukarıda sayılanlardan ibaret (tahdidî) olup bunlar örnekleme yoluyla genişletilemez.

Hâkim hakkında ret sebebinin varlığının kabul edildiği hâller şunlardır (HMK m. 36): a) Davada iki taraftan birine öğüt vermiş ya da yol göstermiş, b) Davada iki taraftan birine veya üçüncü kişiye, kanunen gerekmediği hâlde, görüşünü açıklamış olması, c) Davada, tanık veya bilirkişi olarak dinlenmiş veya hâkim ya da hakem sıfatıyla hareket etmiş olması; uyuşmazlıkta arabuluculuk veya uzlaştırmacılık yapmış bulunması, d) Davanın, dördüncü derece de dahil yansoy hısımlarına ait olması, e) Dava esnasında, iki taraftan birisi ile davası veya aralarında bir düşmanlık bulunması. Davanın, hakim ile arasında evlatlık bağı bulunan birine ait olması hakimin reddi sebeplerinden değil, hakimin yasaklılığı sebeplerinden biridir.

B seçeneği dışındaki seçenekler, hâkimin yasaklılığı kapsamına giren davalar değil, hâkimin reddine gerekçe oluşturabilecek davalardır. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 34’üncü maddesinde, hâkimin davaya bakmaktan yasaklılığı sebepleri yedi bent hâlinde sayılmıştır. Buna göre, aşağıdaki hâllerde hâkim davaya bakamaz, talep edilmese bile çekilmek zorundadır. Bu haller şu şekildedir: a) Kendisine ait olan veya doğrudan doğruya ya da dolayısıyla ilgili olduğu davada, b) Aralarında evlilik bağı kalkmış olsa bile eşinin davasında, c) Kendisi ve eşinin altsoy veya üstsoyunun davasında, d) Kendisi ile arasında evlatlık bağı bulunanın davasında, e) Üçüncü derece de dahil olmak üzere, kan veya kendisini oluşturan evlilik bağı kalksa dahi kayın hısımlığı bulunanların davasında, f) Nişanlısının davasında, g) İki taraftan birinin vekili, vasisi, kayyımı veya yasal danışmanı sıfatıyla hareket ettiği davada.