Geçici Hukuki Koruma, İhtiyatî Tedbir ve Delil Tespiti

Geçici hukukî koruma

• İhtiyati Tedbir
• İhtiyati Haciz
• Tedbir nafakası
• Delil Tespiti
• Şiddet uygulayanlarla ilgili olarak müşterek konuttan veya bulunduğu yerden derhâl uzaklaştırılması
• Müşterek konutun korunan kişiye tahsis edilmesi,
• Taşınmaz mal üzerindeki çekişmeli durumlarda açılan davalarda tapu kütüğüne şerh verilmesi
• Bazı durumlarda taşınmazın tapu kaydına geçici tescil şerhi konulması

Asıl (dava ile talep edilen) hukukî korunma talebinin sonucunu güvence altına almaktır.

Üçe ayrılır.Teminat, eda ve düzenleme amaçlı tedbirler.

Teminat amaçlı ihtiyati tedbirler ile hukuki korunma talebine konu olan hakkın icrası (gerçekleştirilmesi) güvence altına alınır. Örneğin, dava konusu malın yok olması, zarar görmesi gibi bir tehlike mevcutsa dava

konusunun mahkeme kararıyla muhafaza altına alınması (HMK m. 391/1) teminat amaçlı ihtiyatî tedbirdir. 

İhtiyati tedbir kararı verilebilmesi için ihtiyatî tedbir talebine konu olan bir hakkın mevcut olması ve bu

hakkı veya hakka konu olan şeyi tedbiren korumayı gerekli kılan sebeplerin bulunması gerekir.

Bu maddi şartlara ek olarak tedbir talep eden tarafın, kural olarak, karşı tarafın veya üçüncü kişilerin muhtemel zararlarını karşılamak için teminat göstermesi de gereklidir (HMK m. 392).

İhtiyatî tedbir sebeplerinden biri bulunmalıdır. İhtiyatî tedbir kararı verilebilmesi için “mevcut durumda meydana gelebilecek bir değişme nedeniyle hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşacağından ya da tamamen imkânsız hâle geleceğinden veya gecikme sebebiyle bir sakıncanın yahut ciddi bir zararın doğacağından endişe edilmesi” gerekir (HMK 389/1).

Haksız çıkması halinde karşı tarafın ve üçüncü kişilerin ihtiyatî tedbir nedeniyle uğrayacakları olası zararları karşılamak üzere teminat göstermek zorundadır (HMK m. 392/1, c. 1).               

Teminatın nasıl iade edileceği Yönetmelikte düzenlenmiştir. Teminat olarak yatırılan para, banka mektubu, tahvil ya da benzeri evrakın iadesinin istenmesi hâlinde yazı işleri müdürü teminatın iadesi için kanunî şartların gerçekleşip gerçekleşmediğini araştırır ve belgelendirerek görüşü ile birlikte dosyayı hâkime sunar. Teminat gösterilmesini gerektiren sebeplerin ortadan kalktığının anlaşılması hâlinde mahkeme, teminatın iadesine karar verir (Yönetmelik m. 217).

Dayandığı ihtiyatî tedbir sebeplerini ve türünü açıkça belirtmek ve bu sebeplerin varlığını ortaya koyan delilleri göstermek zorundadır (HMK m. 390/3). Talepte bulunan, ayrıca, korunması gereken hakkın veya malın türünü ve nerede bulunduğunu da belirterek talebini somutlaştırmalıdır.                 

Talepte bulunanın haklı olma ihtimali daha ağır basmakla birlikte, haksız olma ihtimali de her zaman mevcuttur. Bu nedenle ihtiyatî tedbir talebinde bulunan tarafın, karşı tarafın uğrayabileceği zararları karşılamak üzere teminat yatırması şartı aranmıştır (HMK m. 392/1).

Tedbir talep eden, tedbir kararının uygulanmasını talep ettiği tarihten itibaren iki hafta içinde esas hakkındaki davasını açması gerekir. Bu süre, ihtiyatî tedbir kararının uygulanmasının talep edildiği tarihten başlar.

Aksi kararda belirtilmemişse mahkemenin nihai kararının kesinleşmesine kadar devam eder (HMK m. 397/2). Tedbirin etkisinin devam etmesi için mahkemenin ayrıca karar vermesine gerek yoktur. Mahkeme bazı durumlarda aksi yönde karar verebilir.

İtiraz dilekçeyle yapılmalıdır. İtirazda bulunan taraf veya ilgili, itiraz sebeplerini göstermeli ve itirazının dayandığı tüm delilleri dilekçesine eklemelidir(HMK m. 394/4). Aksine karar verilmedikçe itiraz kural olarak tedbir kararının icrasını durdurmaz (HMK m. 394/1, c. 2).

Mahkeme kural olarak itiraz hakkında duruşma açarak inceleme yapmalıdır. Taraflar davet edilmelerine rağmen duruşmaya gelmemişlerse, mahkeme dosya üzerinden inceleme yaparak karar vermelidir. Geçici hukukî koruma talepleri hakkında, gecikmeksizin karar verilmesi zarureti vardır. İtiraz yargılaması sonunda mahkeme ya itirazı reddeder ya da itirazı kabul ederek tedbir kararını değiştirebilir veya kaldırabilir (HMK m. 394/4).   

Kanun yoluna(istinaf) başvurulabilir. İhtiyatî tedbir kararı ilk derece mahkemesi tarafından verildiğinde, Bölge Adliye mahkemesinde istinaf yoluna başvurulabilir. Kanun yoluna başvurulması tedbir kararının uygulanmasını durdurmaz. Bölge adliye mahkemesinin tedbir kararı hakkında istinaf incelemesi sonunda vereceği karar ise kesindir (HMK m. 394/5) ve temyize tâbi değildir (HMK m. 362/1, f ).

İtirazda uygulanan yargılama usulüne atıfla düzenlenmiştir. Buna göre, mahkeme duruşmalı inceleme yapar; taraflar davet edilmelerine rağmen duruşmaya gelmezse, dosya üzerinden inceleme yaparak verir (HMK m. 395/3 ve m. 394/3-4). Mahkemenin kararına karşı herhangi bir hukukî çareye veya kanun yoluna başvurma imkânı bulunmamaktadır

Tedbir kararının verildiği andaki durum ve koşulların sonradan değişmesi veya ortadan kalkması nedeniyle, talep üzerine, teminat aranmaksızın ihtiyatî tedbir değiştirilebilir veya kaldırılabilir (HMK m. 396/1).Bu konuda ihtiyatî tedbir kararını veren mahkeme takdir yetkisine sahiptir.

Delil tespiti, uyuşmazlığın çözümü için gerekli olan delillerin bazı durumlarda davadan önce veya dava sürecinde zamanından önce toplanarak güvence altına almak için yapılır. Bu yönüyle, ihtiyatî tedbirden farklı olarak dava ile talep edilen hak veya malın değil, bu davanın aydınlanması için gerekli olan delillerin korunması için öngörülmüş bir tedbirdir.

Delil tespiti talebi mahkeme tarafından haklı bulunursa bu karar tespit talebi dilekçesiyle birlikte karşı tarafa tebliğ edilir. Kararda delil tespitinin nasıl ve ne zaman yapılacağı, tespitin icrası sırasında karşı tarafın da hazır bulunabileceği, varsa itirazlarını bir hafta içinde bildirmesi gerektiği belirtilir (HMK m. 402/3). Tespitin yapılmasından sonra, tespit tutanağı ve varsa bilirkişi raporunun bir örneği mahkemece karşı tarafa resen tebliğ olunur (HMK m. 402/3).