Dava Kavramı, Davanın Türleri, Dava Şartları ve İlk İtirazlar, Davanın Temel Aşamaları (Dilekçeler Teatisi, Ön İnceleme, Tahkikat)

Dava açılmasıyla başlayan yargılamanın beş temel aşamasıbulunmaktadır.

Bunlar dilekçeler teatisi, ön inceleme, tahkikat, sözlü yargılama ve hükümdür

Dava, bir başkası tarafından hakkı ihlâl edilen veya tehlikeye sokulan kişinin, mevcut ihlal veya
tehlikenin ortadan kaldırılmasını sağlamak üzere mahkemeden hukuki koruma istemesidir.

Mahkemeden istenen hukuki korunmaya göre dava çeşitleri, eda davası, tespit davası, belirsiz alacak
ve tespit davası ve inşaî dava olarak sınıflanırken talep sonucunun niceliğine göre dava çeşitleri, kısmi dava, davaların yığılması, terditli dava, seçimlik dava ve topluluk davası olarak ayrılır.

Bu bağlamda davalar eda davası, tespit davası ve inşai dava olarak sınıflandırılmaktadır.

Eda davası yoluyla mahkemeden, davalının, bir şeyi vermeye veya yapmaya yahut yapmamaya mahkûm edilmesi talep edilir.

Tespit davası yoluyla, mahkemeden, bir hakkın veya hukuki ilişkinin varlığının ya da yokluğunun
yahut bir belgenin sahte olup olmadığının belirlenmesi talep edilir.

Talep sonucunun sayısı bakımından yapılan sınıflandırmaya göre dava türleri kısmi dava, davaların yığılması, terditli dava, seçimlik dava ve topluluk davasıdır.

Davacının, aynı hukuki ilişkiden doğan alacağının tamamını dava etmeyerek, şimdilik bir
kısmını talep etmek suretiyle açtığı davaya kısmi
dava denir.

Davacının, aynı davalıya karşı olan, birbirinden bağımsız birden fazla aslî talebini, aynı dava dilekçesinde ileri sürmesine davaların yığılması (kümülatif dava yığılması) denir.

Dava şartları, davanın esastan görülüp kararabağlanabilmesi için, varlığı veya yokluğu hâkim
tarafından davanın her aşamasında kendiliğinden gözetilen ve taraflarca da noksanlığı davanın her
aşamasında ileri sürülebilen dinlenebilirlik koşullarıdır.

Mahkeme, kanunda sayılan genel veya özel dava şartlarının mevcut olup olmadığını, davanın
her aşamasında kendiliğinden araştırır. 

Dava şartları dışında kalan ve davada öngörülen yargılama kesitinde ileri sürülmesi koşuluyla
davanın esasına girilmesine engel olan usûle ilişkin savunma vasıtalarına ilk itirazlar denir

İlk itirazların hepsi cevap süresi içinde ve cevap dilekçesinde ileri sürülmek zorundadır; aksi hâlde
dinlenemez.

Yargılama sonunda uyuşmazlığın esası hakkında verilen nihai karara, hüküm denir

Aynı konuda, aynı taraflar arasında, aynı dava sebebine dayanılarak daha öncesinde bir dava açılmış ve bu dava görülmekte (derdest) ise aynı davanın yeniden açılması mümkün değildir

Cevap dilekçesi verilmesinin sonucu, davanın esasına girilmesi ve cevap dilekçesinin verilmesinden sonra, cevap süresi dolmamış olsa bile artık ilk itirazların ileri sürülememesidir.

Davalı, cevap dilekçesinde davacının ileri sürdüğü iddiaları inkâr etmekle yetinmeyerek, varsa davacıdan olan hakkının da hüküm altına alınmasını istiyorsa, davacıya karşı aynı mahkemede ve aynı dava
dosyasında bir karşı dava açabilir.

Davanın karşı tarafı, iddia ve savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesine açıkça izin vermezse, iddia ve savunmasını genişletmek ve değiştirmek isteyen taraf ıslah işlemi yapmalıdır.

Taraflar, tahkikatın sona ermesine kadar ıslahyaparak (HMK m. 177), önceden yaptığı usûl işlemini düzeltebilir ve davanın, genişletilmiş veya değiştirilmiş iddia ve savunma çerçevesinde görülmesini sağlayabilir.

Duruşma ve kararların bildirilmesi alenidir (AY m. 141/1)

Görülmekte olan bir davada hüküm verilebilmesi, başka bir davaya, idari makamın tespitine yahut dava konusuyla ilgili bir hukuki ilişkinin mevcut olup olmadığına kısmen veya tamamen bağlı ise mahkemece o davanın sonuçlanmasına veya idari makamın kararına kadar yargılama bekletilebilir.