Davada Taraflar ve Yargılamaya Katılan Üçüncü Kişiler

Bir davada davalı taraf değişikliği ancak davalının açık rızası ile mümkündür (HMK m. 124/1).  Ancak davalı taraf maddi bir hatadan dolayı yanlış gösterilmişse veya davalı tarafta değişiklik yapılması talebi dürüstlük kuralına aykırı değilse, davalının rızası aranmaksızın davalı tarafta değişiklik yapılması hâkim tarafından kabul edilir (HMK m. 124/3).

Dava ehliyeti, medeni hakları kullanma (fiil) ehliyetine göre belirlenir (HMK m. 51).

Dava takip yetkisi, talep sonucu hakkında hüküm alabilme yetkisidir.

Dava arkadaşlığının usul ekonomisinin sağlanması (HMK m. 30) ve çelişkili kararların verilmesinin önlenmesi gibi amaçları vardır.

Maddi hukuka göre, bir hakkın birden fazla kimse tarafından birlikte kullanılması veya birden fazla kimseye karşı birlikte ileri sürülmesi ve tamamı hakkında tek hüküm verilmesi gereken hâllerde, mecburi dava arkadaşlığı vardır (HMK m. 59/1).

Birden çok kişi, aşağıdaki hâllerde birlikte dava açabilecekleri gibi aleyhlerine de birlikte dava açılabilir (HMK m. 57/1):

• Davacılar veya davalılar arasında dava konusu olan hak veya borcun, el birliği ile mülkiyet dışındaki bir sebeple ortak olması (HMK m. 57/1/a). Örneğin, müteselsil alacaklılar (TBK m. 169) borçluya karşı birlikte dava açabileceği gibi müteselsil borçlulara (TBK m. 163) karşı da birlikte dava açılabilir. Bu hâlde alacaklı veya borçlular arasındaki ilişki ihtiyari dava arkadaşlığıdır.
• Ortak bir işlemle birden çok kişi yararına bir hak doğmuş olması veya birden çok kişinin bu şekilde yükümlülük altına girmeleri (HMK m. 57/1/b). Örneğin, tek sözleşme ile bir taşınmazı kiralayan kiracılara karşı, kendi paylarına düşen kira borcundan dolayı açılan alacak davasında davalı kiracılar arasındaki ilişki ihtiyarî dava arkadaşlığıdır.
• Davaların temelini oluşturan vakıaların ve hukuki sebeplerin aynı veya birbirine benzer olması (HMK m. 57/1/c). Örneğin, aynı haksız fiili (vakıayı) işleyen birden fazla kişiye karşı tazminat davası açılabilir. Birden çok kişi birlikte bir zarara sebebiyet verdikleri veya aynı zarardan çeşitli sebeplerden dolayı sorumlu oldukları takdirde, haklarında müteselsil sorumluluğa ilişkin hükümler uygulanır (TBK m. 61). Bu sebeple, trafik kazası gibi aynı haksız fiilden dolayı ve fakat farklı hukuki sebeplere göre sorumlu olan kişilere karşı birlikte dava açılmasında da (motorlu araç kazalarından dolayı hukuki sorumluluğa ilişkin davaların ihtiyarî ve zorunlu sorumluluk sigortası yapan şirketler ile birlikte işleten ve sürücüye karşı açılması gibi), davalılar arasındaki ilişki ihtiyari dava arkadaşlığıdır.

Fer’î müdahale, üçüncü kişiye, görülmekte olan bir davayı kazanmasında hukuki yararı bulunan taraf yanında katılma olanağı tanıyan bir kurumdur.

Görülmekte olan bir yargılamanın konusu olan hak veya şey üzerinde kısmen yahut tamamen hak iddia eden üçüncü kişinin, yargılamanın taraflarına karşı aynı mahkemede dava açmasına aslî müdahale denir (HMK m. 65/1).

Davanın ihbar edilebilmesi için, açılmış ve görülmekte olan bir dava olması gerekir. Davanın üçüncü kişiye ihbarı, tahkikat sonuçlanıncaya kadar olabilir (HMK m. 61/1).

İhbar, tek taraflı bir usul işlemi olup yazılı olarak yapılır. Mahkemeye verilecek bir dilekçeyle ihbar
yapılabileceği gibi mahkeme dışında da (örneğin noter kanalıyla veya elektronik tebligat adresine
bildirimle) ihbar yapılabilir.

İhbar mahkemenin iznine bağlı değildir.

İhbarın etkisini doğurması için, usûlüne uygun şekilde ihbar edilene tebliğ edilmiş olması gerekir.

Dava ehliyeti bulunan herkes, davasını kendisi veya tayin ettiği vekil aracılığıyla bizzat açarak takip edebileceği gibi (HMK m. 71), bu işlemleri tayin edeceği vekil aracılığıyla da yapabilir.

Hukuk yargılama usulünde davada temsil, kanunî temsil ve iradî temsil olmak üzere iki çeşittir.

Medeni hakları kullanma ehliyetine sahip olmayanlar davada kanuni temsilcileri, tüzel kişiler ise yetkili organları tarafından temsil edilir (HMK m. 52).

İradi temsilde taraf vekil değil temsil olunan kişidir.

Avukatın istifa etmesi, azledilmesi veya dosyayı incelememiş olması sebebiyle yargılama başka bir güne bırakılamaz. Ancak, dosyanın incelenmemiş olması geçerli bir özre dayanıyorsa, hâkim bir defaya mahsus olmak üzere, kısa bir süre verebilir. Verilen süre sonunda, dosya incelenmemiş olsa bile davaya devam olunur (HMK m. 77/4).

Dava ehliyeti olan kişi davasını bizzat takip etmek istemiyorsa vekil ile takip edilecek davada sadece baro levhasında yazılı avukatlara vekâlet verebilir. Bir tarafın avukat tutmak istemesi sebebiyle, yargılama hiçbir şekilde başka bir güne bırakılamaz (HMK m. 77/3).