MEDENİ USUL HUKUKU

Geçici hukukî koruma, asıl (dava ile talep edilen) hukukî korunmanın sağlanmasını ve icra edilmesini güvence altına alan tedbirlerin genel adıdır. Geçici hukukî koruma tedbirleri kapsamında ihtiyatî tedbir, ihtiyatî haciz, delil tespiti gibi Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve İcra İflâs Kanununda düzenlenen tedbirler yanında, diğer özel ve genel kanunlarda yer alan birçok farklı tedbir bulunmaktadır. Örneğin, boşanma davasında eşlere ve çocuklara tedbir nafakası ödenmesine karar verilmesi (TMK m. 169); 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanun hükümleri kapsamında aile bireylerinden birinin diğerlerine şiddet uygulaması halinde, o kişinin diğerlerinin oturduğu ev veya işyerine yaklaşmasının yasaklanması (AKDK m. 1, ) veya Türk Medenî Kanunu gereğince, taşınmaz mal üzerindeki çekişmeli hakların korunması için açılan davalarda tapu kütüğüne şerh verilmesi (TMK m. 1010) veya bazı durumlarda taşınmazın tapu kaydına geçici tescil şerhi konulması (TMK m. 1011) gibi farklı geçici hukukî koruma tedbirleri sözkonusu olabilir.

Teminat amaçlı ihtiyatî tedbirlerde, hukukî korunma talebine konu olan hakkın icrası (gerçekleştirilmesi) güvence altına alınır. Örneğin, dava konusu şeyin yok olması zarar görmesi gibi bir tehlike sözkonusu ise, bu şeyin mahkeme kararıyla muhafaza altına alınmasında (HMK m. 391, I) teminat amaçlı ihtiyatî tedbir söz konusudur.

Düzenleme amaçlı ihtiyatî tedbirlerde ise, hukukî korunma talebinin konusu olan hukukî ilişkinin geçici olarak düzenlenmesi amaçlanır. Örneğin, aile mahkemesinde görülmekte olan bir boşanma davasında, dava sonuçlanıncaya kadar çocuğun velayetinin geçici olarak eşlerden birine bırakılması (TMK m. 169, I) düzenleme amaçlı tedbirdir.

İhtiyatî tedbir kararı verilebilmesi için gerekli diğer şart, ihtiyatî tedbir sebeplerinin bulunmasıdır. Kanun ihtiyatî tedbir sebeplerini, “mevcut durumda meydana gelebilecek bir değişme nedeniyle hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşacağından ya da tamamen imkânsız hâle geleceğinden veya gecikme sebebiyle bir sakıncanın yahut ciddi bir zararın doğacağından endişe edilmesi” şeklinde ifade etmiştir. Buna göre genel ihtiyatî tedbir sebepleri;
• hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşması,
• hakkın elde edilmesinin imkânsız hale gelmesi,
• gecikme sebebiyle bir sakıncanın veya ciddi bir zararın doğma ihtimalinin bulunması şeklinde özetlenebilir.

İhtiyatî tedbir henüz dava açılmadan önce veya dava açıldıktan sonra talep edilebilir. İhtiyatî tedbir, dava açılmadan önce, esas hakkında görevli ve yetkili mahkemeden; dava açıldıktan sonra ise, ancak asıl davanın görüldüğü mahkemeden talep edilebilir (HMK m. 390, I). G

Tedbir kararının uygulanması talebi, kararı veren mahkemenin yargı çevresinde bulunan veya tedbir konusu mal ya da hakkın bulunduğu yer icra dairesine yöneltilmelidir. İstisnai olarak, mahkeme, yazı işleri müdürünü de tedbir kararın uygulanması için görevlendirebilir (HMK m. 393, II).

İhtiyatî tedbir niteliği itibariyle bir geçici hukukî koruma olduğundan, tedbire konu mal veya hakla ilgili asıl davanın hemen açılmasında ve uyuşmazlığın mahkemenin kararıyla sonlandırılmasında fayda vardır. Mahkemeden ihtiyatî tedbir kararı alındıktan sonra, hukukî durumun uzun süre askıda kalması ve tedbir kararının bu belirsizlik ortamında diğer taraf üzerinde baskı aracı olarak kullanılması ne ihtiyatî tedbirin amacı ne de usûl hukukunun amacıyla bağdaşır. Bu durumu dikkate alan kanun koyucu, dava açılmasından önce ihtiyatî tedbir kararı verilmişse, tedbir talep edenin, bu kararın uygulanmasını talep ettiği tarihten itibaren iki hafta içinde esas hakkındaki davasını açmasını; dava açtığına ilişkin evrakı, kararı uygulayan memura ibraz etmesini ve karşılığında bir belge almasını bir zorunluluk olarak düzenlenmiştir.

Mahkeme delil tespiti talebini haklı bulursa, tespit kararını, delil tespitinin nasıl ve ne zaman yapılacağını, tespitin icrası sırasında karşı tarafın da hazır bulunabileceğini, varsa itirazlarını bir hafta içinde bildirmesi gerektiğini, delil tespiti dilekçesiyle birlikte aleyhine delil tespiti talep edilen taraf tebliğ edilir. Buna karşılık, talep sahibinin haklarının korunması bakımından zorunlu ise, karşı taraf bilgilendirilmeden de (tebligat yapılmadan) delil tespiti gerçekleştirilebilir.

Düzenleme amaçlı ihtiyatî tedbirlerde ise, hukukî korunma talebinin konusu olan hukukî ilişkinin geçici olarak düzenlenmesi amaçlanır. Örneğin, aile mahkemesinde görülmekte olan bir boşanma davasında, dava sonuçlanıncaya kadar çocuğun velayetinin geçici olarak eşlerden birine bırakılması (TMK m. 169, I) düzenleme amaçlı tedbirdir.

Mahkeme önüne gelen dava ve taleplerin hukuka uygun ve akılcı bir yöntemle karara bağlanmasını sağlayarak maddî hukukun taraflara sağladığı subjektif hakların gerçekleştirilmesi, Medeni Usul Hukukunun amacıdır.

İhtiyadi tedbirler, amaçları bakımından, teminat, eda ve düzenleme amaçlı tedbirler şeklinde üç gruba ayrılmaktadır.

I. Hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşması,

II. Hakkın elde edilmesinin imkansız hale gelmesi,

III. Gecikme sebebiyle bir zararın doğma ihtimalinin bulunması ihtiyati tedbirin sebeplerini oluşturmaktadır.

Bölge Adliye Mahkemesi ikinci derecede bir mahkemedir.

Mahkemeden ihtiyatî tedbir kararı alan taraf, bu kararın uygulanması için, verildiği tarihten itibaren bir hafta içinde talepte bulunmak zorundadır."

Üçüncü kişi itiraz yoluna başvuracaksa, süre üçüncü kişinin tedbiri öğrenmesinden hemen sonra işlemeye başlar.

Noterlik Kanunu 61. maddede belirtilmiştir?

Delil tespiti talep eden, ayrıca, tespit için gerekli gider avansını mahkeme veznesine ödemelidir. Aksi taktirde hiç bir işlem yapılmaz.

Karşı taraf tebliğden itibaren 1 hafta içinde delil tespitine itiraz edebilir.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu geçici hukuki korumalar başlığı altında ihtiyati

tedbir ve delil tespitini ayrıntılı olarak düzenler.

Teminat amaçlı ihtiyati tedbirlerde, hukuki korunma talebine konu olan hakkın icrası (gerçekleştirilmesi) güvence altına alınır. Örneğin, dava konusu şeyin yok olması zarar görmesi gibi bir tehlike sözkonusu ise, bu şeyin mahkeme kararıyla muhafaza altına alınmasında (HMK m. 391, I) teminat amaçlı ihtiyati tedbir söz konusudur. Doğru cevap E'dir.