MEDENİ USUL HUKUKU

Geçici hukukî koruma, asıl (dava ile talep edilen) hukukî korunmanın sağlanmasını ve icra edilmesini güvence altına alan tedbirlerin genel adıdır. Geçici hukukî koruma tedbirleri kapsamında ihtiyatî tedbir, ihtiyatî haciz, delil tespiti gibi Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve İcra İflâs Kanununda düzenlenen tedbirler yanında, diğer özel ve genel kanunlarda yer alan birçok farklı tedbir bulunmaktadır. Bir tarafın, kendisi aleyhine olan bir vakıa hakkında mahkemece özel bir usulle sorguya çekilmesine denilen isticvap ve  mahkemece eşler arasında ayrılık kararı verilmesi geçici hukuki korumalar arasında yer almaz.

İhtiyatî tedbir henüz dava açılmadan önce veya dava açıldıktan sonra talep edilebilir. Bu nedenle II bilgi yanlış olup I - III ve IV bilgiler doğrudur.

Dava açmadan önce tedbir kararı alan taraf, bu tedbirin dava hakkında kesin hüküm verilinceye kadar ayakta kalmasını istiyorsa, iki haftalık kesin süre içinde esas hakkındaki davasını açmak zorundadır.

Mahkemeden ihtiyatî tedbir kararı alan taraf, bu kararın uygulanması için, verildiği tarihten itibaren bir hafta içinde talepte bulunmak zorundadır (HMK m. 393, I). Aksi hâlde, kanuni süre içinde dava açılmış olsa dahi, tedbir kararı kendiliğinden kalkar. Tedbir kararının uygulanması talebi, kararı veren mahkemenin yargı çevresinde bulunan veya tedbir konusu mal ya da hakkın bulunduğu yer icra dairesine yöneltilmelidir. İstisnai olarak, mahkeme, yazı işleri müdürünü de tedbir kararın uygulanması için görevlendirebilir (HMK m. 393, II).

Lehine tedbir kararı verilen taraf, ihtiyatî tedbir kararının verildiği anda haksız olduğu anlaşılır veya tedbir kararı daha sona kendiliğinden kalkar yahut itiraz üzerine kaldırılırsa, haksız ihtiyatî tedbir nedeniyle uğranılan zararları karşılamak zorundadır (HMK m. 399, I). Tazminat davası açma hakkı, bir yıllık zamanaşımı süresi ile sınırlandırılmıştırBir yıllık süre, hükmün kesinleşmesinden veya ihtiyatî tedbir kararının kalkmasından itibaren işlemeye başlar (HMK m. 399, III).

Delil tespiti bir geçici hukukî koruma olup, tespit davası ile karıştırılmamalıdır. Tespit davası, uyuşmazlık konusu olan bir hakkın veya hukukî ilişkinin var olup olmadığının tespiti ya da bir belgenin sahte olup olmadığının tespiti amacıyla açılan davadır (HMK m. 106, I). Oysa delil tespiti, hukukî ilişkilerin tespitine değil, uyuşmazlık konusu vakıalara ilişkin delillerin tespitine yarayan bir geçici koruma tedbiridir. Delil tespiti yoluyla her tür delilin tespit edilmesi mümkündür. Henüz dava açılmadan delil tespiti istenebilir. Bu nedenlerle A, B, D ve E seçenekeleri yanlış olup C seçeneği doğrudur. Mahkemeler, noterlerce yapılan tespitleri, ancak bir takdiri delil olarak değerlendirebilir. Noter tarafından aynı konuda daha önce tespit işlemi yapılmış olması, delil tespiti talep edilmesine ve icrasına engel değildir.

Delil tespiti, dilekçeyle talep edilmelidir. I doğrudur. Talep sahibinin haklarının korunması bakımından zorunlu ise, karşı taraf bilgilendirilmeden de (tebligat yapılmadan) delil tespiti gerçekleştirilebilir. Bu durumda karşı taraf, ancak delil tespitinin icrasından sonra bilgilendirilebilir, başka bir deyişle hukukî dinlenilme hakkını delil tespitinden sonra kullanabilir. Bu nedenle II ki bilgi yanlıştır. Delil tespiti talep eden, ayrıca, tespit için gerekli gider avansını mahkeme veznesine ödemelidir. Aksi taktirde delil tespiti için gerekli işlemler yapılamaz (HMK m. 402, II). Bu nedenle III doğrudur. Karşı taraf tebliğden itibaren bir hafta içinde delil tespitine itiraz edebilir (HMK m. 403). Bu nedenle IV yanlıştır.

İtiraz yoluna, aleyhine tedbir kararı verilen taraf başvurabilir. Ancak, ihtiyatî tedbir kararının uygulanması nedeniyle menfaati açıkça ihlal edilen üçüncü kişiler de tedbir kararına itiraz edebilirler (HMK m. 394, III). Uygulamada da sıkça görüldüğü üzere, ihtiyatî tedbir kararının uygulanmasından, taraflar kadar üçüncü kişiler de etkilenmekte ve zarar görmektedir.

İtiraz süresi bir hafta olup, süre ihtiyatî tedbirin uygulanması sırasında karşı taraf (veya üçüncü kişi) hazır bulunmuşsa tedbirin uygulanmasından itibaren, hazır bulunmamışsa tedbirin uygulanmasına ilişkin tutanağın tebliğinden (HMK m. 394, II) itibaren işlemeye başlar.

Geçici hukukî korumaların ortak ve belirgin özellikleri aşağıdaki şekilde özetlenebilir: • Mahkemelerden talep edilebilir ve ancak mahkemelerce karar verilebilir. • Sağladığı hukukî koruma geçici olup, dava ile talep edilen hukukî korunmayı güvence altına almaya yöneliktir. • Geçici hukukî koruma kararı verilmesini gerektiren koşulların yaklaşık olarak ispat edilmesi yeterlidir. Kesin hukukî koruma talebinden farklı olarak tam (kesin) ispat aranmaz. • Karşı tarafın hukukî dinlenilme hakkı (savunma imkânı) geçici hukukî koruma kararının verilmesinden sonraki bir zamana ertelenebilir. Başka bir ifadeyle, karşı taraf dinlenmeden de tedbir kararı verilebilir. • Geçici hukukî koruma taleplerine ilişkin yargılama usûlleri mümkün olduğunca basit, hızlı ve kolay yargılama yapılmasını sağlayacak şekilde düzenlenmiştir. Zira, geçici hukukî korumanın doğası gereği, tedbir kararının en kısa sürede alınabilmesi ve uygulanabilmesi gerekir.

İspat Ölçüsü: Tarafların iddia ve savunmalarının dayanağı olan vakıaların, hâkim tarafından ne zaman ispatlanmış sayılacağını, başka bir deyişle çekişmeli bir vakıanın ispatlanmış sayılması için hâkimde oluşması gereken kanaatin derecesini ifade eder. İspat ölçüsü bazen tam ispat, bazen ise yaklaşık ispat olarak belirlenir.

İtiraz süresi bir hafta olup, süre ihtiyatî tedbirin uygulanması sırasında karşı taraf (veya üçüncü kişi) hazır bulunmuşsa tedbirin uygulanmasından itibaren, hazır bulunmamışsa tedbirin uygulanmasına ilişkin tutanağın tebliğinden (HMK m. 394, II) itibaren işlemeye başlar. Üçüncü kişi itiraz yoluna başvuracaksa, süre üçüncü kişinin tedbiri öğrenmesinden itibaren işlemeye başlar (HMK m. 394, III).

İhtiyatî tedbir kararını kaldırmanın veya değiştirmenin bir diğer yolu ise, teminat göstererek tedbirin değiştirilmesini veya kaldırılmasını talep etmektir. Aleyhine ihtiyatî tedbir kararı verilen taraf veya hakkında tedbir kararı uygulanan herhangi bir kişi, mahkemece uygun görülecek bir teminat gösterirse, mahkeme talep üzerine tedbirin değiştirilmesine veya kaldırılmasına karar verebilir (HMK m. 395, I). Gösterilecek teminatın türü ve miktarı mahkeme tarafından belirlenir. Mahkeme, teminatın miktarını, tedbirin değiştirilmesi veya kaldırılmasına göre; türünü ise 87. maddeye göre tayin edecektir (HMK m. 395, II).

Delil tespiti, uyuşmazlığın çözümü için gerekli olan delillerin bazı durumlarda zamanından önce toplanarak güvence altına alınmasını sağlamaya hizmet etmektedir. Bu yönüyle, ihtiyatî tedbirden farklı olarak dava ile talep edilen hak veya malın değil, bu davanın aydınlanması için gerekli olan delillerin korunması için öngörülmüş bir tedbirdir.

Delil tespitinde görevli ve yetkili mahkeme asıl davanın açılmış olup olmadığına göre belirlenmelidir. Henüz dava açılmamış ise, delil tespiti esas hakkındaki davaya bakmakla görevli ve yetkili olan mahkemeden veya keşif veya bilirkişi incelemesine konu olacak şeyin bulunduğu yahut tanık olarak dinlenecek kişinin oturduğu yer sulh hukuk mahkemesinden talep edilir (HMK m. 401, I). Buna göre, dava açılmadan önceki delil tespitleri, asıl davaya bakmakla görevli ve yetkili mahkeme veya sulh hukuk mahkemesi tarafından yapılabilir. Asıl dava daha sonra görevli ve yetkili asliye hukuk mahkemesinde açılmış olsa dahi, bu davada, daha önce delil tespiti yapan sulh hukuk mahkemesinin görevsiz ve yetkisiz olduğu ileri sürülemez (HMK m. 401, III). Buna karşılık, dava açıldıktan sonraki delil tespiti talepleri hakkında, sadece asıl davanın görüldüğü mahkeme görevli ve yetkilidir (HMK m. 401, IV)

Delil tespiti, dilekçeyle talep edilmelidir. Talepte bulunan, dilekçesinde, • tespiti istenen vakıaları, • tanıklara veya bilirkişilere sorulmasını istediği soruları, • delillerin kaybolacağı veya gösterilmesinde zorlukla karşılaşılacağı kuşkusunu uyandıran sebepleri, • aleyhine delil tespiti talep edilen kişinin ad, soyad ve adres bilgilerini belirtmelidir. Bununla beraber, aleyhine tespit yapılacak kişinin kimliği ve adresi tespit edilemiyorsa, delil tespiti talebi yine de geçerlidir (HMK m. 402, I). Delil tespiti talep eden, ayrıca, tespit için gerekli gider avansını mahkeme veznesine ödemelidir. Aksi taktirde delil tespiti için gerekli işlemler yapılamaz (HMK m. 402, II).

Fikir ve sanat eserlerinin korunması bağlamında, bir işin yapılmasının yasaklanması, işin yapıldığı yerin kapatılması ve mühürlenmesi, bir eserin sahte nüshalarının toplatılması gibi farklı türde tedbirler alınması mümkündür.

Geçici hukukî koruma, asıl (dava ile talep edilen) hukukî korunmanın sağlanmasını ve icra edilmesini güvence altına alan tedbirlerin genel adıdır. Geçici hukukî koruma tedbirleri kapsamında ihtiyatî tedbir, ihtiyatî haciz, delil tespiti gibi Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve İcra İflâs Kanununda düzenlenen tedbirler yanında, diğer özel ve genel kanunlarda yer alan birçok farklı tedbir bulunmaktadır. Örneğin, boşanma davasında eşlere ve çocuklara tedbir nafakası ödenmesine karar verilmesi (TMK m. 169); 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanun hükümleri kapsamında aile bireylerinden birinin diğerlerine şiddet uygulaması halinde, o kişinin diğerlerinin oturduğu ev veya işyerine yaklaşmasının yasaklanması (AKDK m. 1, ) veya Türk Medenî Kanunu gereğince, taşınmaz mal üzerindeki çekişmeli hakların korunması için açılan davalarda tapu kütüğüne şerh verilmesi (TMK m. 1010) veya bazı durumlarda taşınmazın tapu kaydına geçici tescil şerhi konulması (TMK m. 1011) gibi farklı geçici hukukî koruma tedbirleri sözkonusu olabilir.

Geçici hukukî koruma, asıl (dava ile talep edilen) hukukî korunmanın sağlanmasını ve icra edilmesini güvence altına alan tedbirlerin genel adıdır. Geçici hukukî koruma tedbirleri kapsamında ihtiyatî tedbir, ihtiyatî haciz, delil tespiti gibi Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve İcra İflâs Kanununda düzenlenen tedbirler yanında, diğer özel ve genel kanunlarda yer alan birçok farklı tedbir bulunmaktadır. Örneğin, boşanma davasında eşlere ve çocuklara tedbir nafakası ödenmesine karar verilmesi (TMK m. 169); 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanun hükümleri kapsamında aile bireylerinden birinin diğerlerine şiddet uygulaması halinde, o kişinin diğerlerinin oturduğu ev veya işyerine yaklaşmasının yasaklanması (AKDK m. 1, ) veya Türk Medenî Kanunu gereğince, taşınmaz mal üzerindeki çekişmeli hakların korunması için açılan davalarda tapu kütüğüne şerh verilmesi (TMK m. 1010) veya bazı durumlarda taşınmazın tapu kaydına geçici tescil şerhi konulması (TMK m. 1011) gibi farklı geçici hukukî koruma tedbirleri sözkonusu olabilir.

Geçici hukukî korumaların ortak ve belirgin özellikleri aşağıdaki şekilde özetlenebilir:
• Mahkemelerden talep edilebilir ve ancak mahkemelerce karar verilebilir.
• Sağladığı hukukî koruma geçici olup, dava ile talep edilen hukukî korunmayı güvence altına almaya yöneliktir.
• Geçici hukukî koruma kararı verilmesini gerektiren koşulların yaklaşık olarak ispat edilmesi yeterlidir. Kesin hukukî koruma talebinden farklı olarak tam (kesin) ispat aranmaz.
• Karşı tarafın hukukî dinlenilme hakkı (savunma imkânı) geçici hukukî koruma kararının verilmesinden sonraki bir zamana ertelenebilir. Başka bir ifadeyle, karşı taraf dinlenmeden de tedbir kararı verilebilir.
• Geçici hukukî koruma taleplerine ilişkin yargılama usûlleri mümkün olduğunca basit, hızlı ve kolay yargılama yapılmasını sağlayacak şekilde düzenlenmiştir. Zira, geçici hukukî korumanın doğası gereği, tedbir kararının en kısa sürede alınabilmesi ve uygulanabilmesi gerekir.