MEDENİ USUL HUKUKU

İhtiyatî tedbirin amacı, genel olarak asıl hukukî korunma talebinin sonucunu güvence altına almaktır. Bugün gelinen noktada ise ihtiyatî tedbirler, amaçları bakımından, teminat, eda ve düzenleme amaçlı tedbirler şeklinde üç gruba ayrılmaktadır.

"Medenî usûl hukukunun amacı, esas itibariyle, mahkeme önüne gelen dava ve taleplerin hukuka uygun ve akılcı bir yöntemle karara bağlanmasını sağlayarak maddî hukukun taraflara sağladığı subjektif hakların gerçekleştirilmesidir."

Geçici hukukî koruma taleplerine ilişkin yargılama usûlleri mümkün olduğunca basit, hızlı ve kolay yargılama yapılmasını sağlayacak şekilde düzenlenmiştir. Zira, geçici hukukî korumanın doğası gereği, tedbir kararının en kısa sürede alınabilmesi ve uygulanabilmesi gerekir.

Adli yargı kolunda ilk derece mahkemeleri tarafından verilen, kesinleşmemiş karar ve hükümlerin iptal edilmesi veya değiştirilmesi amacıyla yapılan istinaf başvurularını inceleyen bir üst mahkemedir. İkinci derece mahkemesi olup, ilk derece mahkemesinin kararlarını hem hukuka uygunluk hem de vakıa tespitlerinin doğru olup olmadığı açısından denetler. Gerektiğinde tahkikatı tamamlayarak davanın esası hakkında bizzat karar verir.

Mahkemeden ihtiyatî tedbir kararı alan taraf, bu kararın uygulanması için, verildiği tarihten itibaren bir hafta içinde talepte bulunmak zorundadır (HMK m. 393, I). Aksi hâlde, kanuni süre içinde dava açılmış olsa dahi, tedbir kararı kendiliğinden kalkar.

kanun koyucu, dava açılmasından önce ihtiyatî tedbir kararı verilmişse, tedbir talep edenin, bu kararın uygulanmasını talep ettiği tarihten itibaren iki hafta içinde esas hakkındaki davasını açmasını; dava açtığına ilişkin evrakı, kararı uygulayan memura ibraz etmesini ve karşılığında bir belge almasını bir zorunluluk olarak düzenlenmiştir.

Delil tespiti, uyuşmazlığın çözümü için gerekli olan delillerin bazı durumlarda zamanından önce toplanarak güvence altına alınmasını sağlamaya hizmet etmektedir. Bu yönüyle, ihtiyatî tedbirden farklı olarak dava ile talep edilen hak veya malın değil, bu davanın aydınlanması için gerekli olan delillerin korunması için öngörülmüş bir tedbirdir.

aleyhine delil tespiti talep edilen kişinin ad, soyad ve adres bilgilerini belirtmelidir. Bununla beraber, aleyhine tespit yapılacak kişinin kimliği ve adresi tespit edilemiyorsa, delil tespiti talebi yine de geçerlidir

Delil tespitinde görevli ve yetkili mahkeme asıl davanın açılmış olup olmadığına göre belirlenmelidir. Henüz dava açılmamış ise, delil tespiti esas hakkındaki davaya bakmakla görevli ve yetkili olan mahkemeden veya keşif veya bilirkişi incelemesine konu olacak şeyin bulunduğu yahut tanık olarak dinlenecek kişinin oturduğu yer sulh hukuk mahkemesinden talep edilir (HMK m. 401, I). Buna göre, dava açılmadan önceki delil tespitleri, asıl davaya bakmakla görevli ve yetkili mahkeme veya sulh hukuk mahkemesi tarafından yapılabilir. Asıl dava daha sonra görevli ve yetkili asliye hukuk mahkemesinde açılmış olsa dahi, bu davada, daha önce delil tespiti yapan sulh hukuk mahkemesinin görevsiz ve yetkisiz olduğu ileri sürülemez (HMK m. 401, III). Buna karşılık, dava açıldıktan sonraki delil tespiti talepleri hakkında, sadece asıl davanın görüldüğü mahkeme görevli ve yetkilidir.

Karşı tarafın hukukî dinlenilme hakkı (savunma imkânı) geçici hukukî koruma kararının verilmesinden sonraki bir zamana ertelenebilir. Başka bir ifadeyle, karşı taraf dinlenmeden de tedbir kararı verilebilir.

Düzenleme amaçlı ihtiyatî tedbirlerde ise, hukukî korunma talebinin konusu
olan hukukî ilişkinin geçici olarak düzenlenmesi amaçlanır. Örneğin, aile mahkemesinde görülmekte olan bir boşanma davasında, dava sonuçlanıncaya kadar
çocuğun velayetinin geçici olarak eşlerden birine bırakılması (TMK m. 169, I)
düzenleme amaçlı tedbirdir.

Teminat amaçlı ihtiyatî tedbirlerde, hukukî korunma talebine konu olan hakkın icrası (gerçekleştirilmesi) güvence altına alınır. Örneğin, dava konusu şeyin
yok olması zarar görmesi gibi bir tehlike sözkonusu ise, bu şeyin mahkeme kararıyla muhafaza altına alınmasında (HMK m. 391, I) teminat amaçlı ihtiyatî tedbir
söz konusudur.

Düzenleme amaçlı ihtiyatî tedbirlerde ise, hukukî korunma talebinin konusu
olan hukukî ilişkinin geçici olarak düzenlenmesi amaçlanır. Örneğin, aile mahkemesinde görülmekte olan bir boşanma davasında, dava sonuçlanıncaya kadar
çocuğun velayetinin geçici olarak eşlerden birine bırakılması (TMK m. 169, I)
düzenleme amaçlı tedbirdir.

Buna göre genel ihtiyatî tedbir sebepleri;
• hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşması,
• hakkın elde edilmesinin imkânsız hale gelmesi,
• gecikme sebebiyle bir sakıncanın veya ciddi bir zararın doğma ihtimalinin
bulunması şeklinde özetlenebilir.

İhtiyatî tedbir kararı verilebilmesi için, tedbirtalep eden taraf, kural olarak, ileride haksız çıkması halinde karşı tarafın ve üçüncü kişilerin ihtiyatî tedbir nedeniyle
uğrayacakları muhtemel zararları karşılamak üzere teminat göstermek zorundadır
(HMK m. 392, I, c. 1). Tedbir talep eden taraf devlet olsa dahi, teminat gösterme
zorunluluğundan genel bir muafiyet sözkonusu değildir. Ancak, ihtiyatî tedbir
talebi resmî bir belgeye, başka bir kesin delile dayanıyor veya durum ve koşullar
gerektiriyorsa, tedbir talep eden tarafın (devlet dahil) haksız çıkma olasılığı zayıf
olduğundan,. mahkeme gerekçesini belirtmek suretiyle teminat alınmamasına da
karar verebilir (HMK m. 392, I, c. 2). Bu ihtimallerden birinin söz konusu olması
halinde, teminat alıp almamak mahkemenin takdirindedir. Zira, Kanunda teminat
alınmaması değil alınmayabileceği ifade edilmiştir. Eğer tedbir talep eden taraf adli
yardımdan yararlanıyorsa, bu kişiden teminat istenmez

Ayrıca şartları oluşmuşsa, istinaf incelemesini yürüten bölge adliye mahkemesinden de ihtiyatî tedbir talep edilebilir. Zira, bölge adliye mahkemesinde uygulanacak usûl hükümleri için ilk derece yargılama usulüne atıfta bulunulduğundan
(HMK m. 360) ve gerektiğinde bölge adliye mahkemesi vakıa derecesi olarak tahkikatı tamamlayabileceğinden tedbir kararı verebilir.

İtiraz süresi bir hafta olup, süre ihtiyatî tedbirin uygulanması sırasında karşı
taraf (veya üçüncü kişi) hazır bulunmuşsa tedbirin uygulanmasından itibaren,
hazır bulunmamışsa tedbirin uygulanmasına ilişkin tutanağın tebliğinden (HMK
m. 394, II) itibaren işlemeye başlar. Ü

Tazminat davası, esas hakkındaki davanın karara bağlandığı mahkemede açılmalıdır (HMK m. 399, II). Zira, asıl dava hakkında karar veren mahkeme, uyuşmazlık konusu hakkı ve uyuşmazlığın altında yatan maddî vakıaları daha iyi bilebilecek durumda olduğundan, tazminat davasına da bu mahkemede bakılması
faydalı görülmüştür. Tazminat davası açma hakkı, bir yıllık zamanaşımı süresi ile
sınırlandırılmıştır. Bir yıllık süre, hükmün kesinleşmesinden veya ihtiyatî tedbir
kararının kalkmasından itibaren işlemeye başlar (HMK m. 399, III).

Hukuk Muhakemeleri Kanununa göre, taraflar görülmekte olan bir davada henüz inceleme sırası gelmemiş veya ileride açılacak bir davada ileri sürülecek olan
bir vakıanın tespiti amacıyla, mahkemeden, keşif yapılmasını, bilirkişi incelemesi
yaptırılmasını veya tanık ifadelerinin alınmasını talep edebilirler (HMK m. 400,
I). Buna göre, henüz inceleme sırası gelmemiş olan delillerin tespiti talep edilebilir. Tahkikat içinde delilin inceleme sırası gelmişse, artık delilin tespitinden değil,
delil incelemesinden söz edilir.
Ayrıca delil tespiti yoluyla her tür delilin tespit edilmesi mümkündür. Örneğin, ağır hasta olan birinin dava açılmadan önce delil tespiti yoluyla tanıklığına
başvurabilir veya bir trafik kazası geçiren aracın hasarının tespit edilmesi için
mahkeme den keşif yapılması ve bilirkişi incelemesi yaptırılması talep edilebilir

Geçici hukukî korumaların ortak ve belirgin özelliklerden bir tanesi mahkemelerden talep edilmesi ve ancak mahkemelerce karar verilebilmesidir. Diğer seçenekler geçici hukukî korumaların özelliklerindendir.