MEDENİ USUL HUKUKU

Hak arama hürriyeti (Anayasa m. 36): “Herkes, meşrû vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir. Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz”

Dar ve teknik anlamda kanun yolu, erteleyici ve aktarıcı etki olmak üzere iki temel özelliğe sahiptir. Erteleyici etki, kanun yoluna başvurulmasının mahkeme kararının kesinleşmesini ertelemesi (geciktirmesi) anlamına gelir. Aktarıcı etki ise, kararın bir üst mahkeme tarafından incelenmesi ve gerektiğinde kaldırılarak değiştirilmesi veya bozulması anlamına gelir.

Geçici hukukî korumalar bağlamında istinaf yolunun açılması, sadece ihtiyati tedbir ve ihtiyati haciz için tanınmıştır. Bunların dışında kalan diğer geçici hukukî koruma kararlarına (örneğin delil tespiti) karşı, kanunda aksine bir düzenleme olmadıkça istinafa başvurulamaz.

İstinaf sebepleri, maddî hukuk kurallarına aykırılık (hukukî sorunun yanlış çözülmesi), usûl kurallarına aykırılık (hatalı veya eksik yargılama yapılması) ve maddî sorun hakkında yanlış sonuca varılması (vakıa tespitlerindeki hatalar) olmak üzere üç gruba ayrılabilir.

Tahkim: Tarafların, üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri konularda, aralarındaki mevcut veya muhtemel bir uyuşmazlığın, devlet yargısı dışında, hakemlerce çözülmesi için yaptıkları bir anlaşmadır. Tahkim de (özel) bir yargılama faaliyeti olup, hakemlerin verdikleri kararlar, tıpkı mahkeme kararları gibi kesin hüküm teşkil eder ve cebri icra yoluyla icra edilebilir.

Genel olarak, ilk derece mahkemesinde görülen davanın tarafları istinafa başvurabilir. İstinafa başvurmak isteyen tarafın hukukî yararı bulunmalıdır. Hukukî yararın mevcut olup olmadığı, tarafın talep sonucu ile ilk derece mahkemesinin hüküm sonucunun karşılaştırılmasıyla belirlenir.

İstinafa başvuru süresi iki haftadır. Bu süre, ilâmın usûlen taraflardan her birine tebliğiyle işlemeye başlar.

Temyiz incelemesini yapmakla görevli yargı merci Yargıtay’dır (YK. m. 1). Bölge adliye mahkemesinin hukuk davalarında verilen kararlarının temyiz incelemesini Yargıtay’ın ilgili hukuk daireleri yapar.

, • Temyiz edenin veya varsa kanuni temsilci yahut vekilinin imzası başvuru dilekçesinde yer almalıdır.

Yargıtay temyiz incelemesine konu olan kararın hukuka ve usûle uygun olduğu kanısındaysa onama kararı verir. Onama kararında, kararın hukuka uygunluk gerekçeleri gösterilmelidir (HMK m. 370, I).

Mutlak istinaf sebeplerinden birinin var olduğu tespit eden bölge adliye mahkemesi, davanın esası hakkında bizzat karar veremez. Örneğin, davaya bakması yasak olan hâkimin karar vermiş olması, görevli ve yetkili olmayan mahkeme tarafından karar verilmiş olması veya dava şartlarına aykırılık durumunda, ilk derece mahkemesinin kararı kaldırılarak, dosya kararı veren mahkemeye veya görevli ve yetkili mahkemeye gönderilmelidir.

İstinaf dilekçesi, kararı veren mahkemeye veya başka bir yer mahkemesine verilebilir. İstinaf dilekçesi hangi mahkemeye verilmişse, o mahkemece bölge adliye mahkemesi başvuru defterine kaydolunur ve başvurana ücretsiz bir alındı belgesi verilir. İstinaf dilekçesi, kararı veren mahkemeden başka bir mahkemeye verilmişse, bu mahkemece başvuru defterine kaydolunur ve başvurana ücretsiz bir alındı belgesi verildikten sonra dosya kararı veren mahkemeye örnekleriyle birlikte gönderilir. Bu durum derhâl mahkemesine bildirilir (HMK m. 343).

İstinafa başvuru süresi iki haftadır. Bu süre, ilâmın usûlen taraflardan her birine tebliğiyle işlemeye başlar. İstinafa başvuru süresi bakımından özel kanun hükümleri farklı süreler öngörebilir (HMK m. 345). Örneğin, icra mahkemesi kararlarına karşı ise, tefhim veya tebliğ tarihinden itibaren on gün içinde istinafa (5311 s. lı K. ile değişik 2004 s. lı İİK m. 363, I) başvurulabilir.

İstinafa başvuru süresi iki haftadır. Bu süre, ilâmın usûlen taraflardan her birine tebliğiyle işlemeye başlar. İstinafa başvuru süresi bakımından özel kanun hükümleri farklı süreler öngörebilir (HMK m. 345). Örneğin, icra mahkemesi kararlarına karşı ise, tefhim veya tebliğ tarihinden itibaren on gün içinde istinafa (5311 s. lı K. ile değişik 2004 s. lı İİK m. 363, I) başvurulabilir.

Başvuru hakkından, başvuru yapıldıktan sonra ancak henüz dosya bölge adliye mahkemesine gönderilmeden önce veya başvuru yapılıp dosya bölge adliye mahkemesine gönderildikten sonra feragat edilebilir. İlk ihtimalde dosya bölge adliye mahkemesine gönderilmeden, kararı veren ilk derece mahkemesince başvurunun reddine karar verilir. Dosya bölge adliye mahkemesine gönderilmiş ve henüz karara bağlanmamışsa, bu kez bölge adliye mahkemesi istinaf başvurusunu feragat nedeniyle reddeder (HMK m. 349, II).

Başvuru hakkından feragat dilekçesi, dosya henüz bölge adliye mahkemesine gönderilmemişse ilk derece mahkemesine verilmeli, istinaf incelemesi başlamışsa incelemeyi yürüten bölge adliye mahkemesine verilmelidir.

İstinabe: İstinabe, bir mahkemenin yargı çevresi dışında yapılacak işlemler için, o yer mahkemesinden hukukî yardım talep edilmesidir. Örneğin, davaya bakan mahkemenin yargı çevresi dışında ikamet eden bir tanık, bulunduğu yerdeki mahkeme tarafından istinabe yoluyla dinlenebilir

Islah: Islah iddia ve savunmayı değiştirme yasağını istisnalarından biri olup, tarafların eksik veya yanlış yaptıkları usûl işlemlerini düzeltmelerine yarayan usûli bir imkândır. Örneğin, davacı ıslah dilekçesiyle dava dilekçesindeki talep sonucunu artırabilir veya dava dilekçesinde ileri sürmediği bir vakıayı daha sonra ileri sürebilir.

Her bölge adliye mahkemesi en az üç hukuk dairesi ve iki ceza dairesinden oluşmaktadır. Bu sayı daha fazla olabilir. Daireler ise, bir başkan ve yeteri kadar üyeden oluşmaktadır (5235 s. lı K. m. 29).

Genel olarak temyize başvuru süresi iki haftadır. Ancak bazı özel kanunlarda farklı temyiz süreleri öngörülmüş olabilir. Temyiz süresi, bölge adliye mahkemesi veya hakem kararlarının iptali talebi üzerine verilen mahkeme kararlarının usûlen taraflardan her birine tebliğiyle işlemeye başlar (HMK m. 361, I).