MEDENİ USUL HUKUKU

Taraflardan herikisi de duruşmaya gelir, ancak, davayı takip etmeyeceklerini bildirirlerse, mahkemece, dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verilir
(HMK m. 150, I, c.1, 2. Alt.).

İşlemden kaldırıldığı tarihten başlayarak üç ay içinde yenilenmeyen davalar, sürenin dolduğu gün itibarıyla açılmamış sayılır ve mahkemece kendiliğinden karar verilerek kayıt kapatılır (HMK m. 150, V).

Aleniyet ilkesi  Anayasada (AY m. 141, I, c. 1) ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinde de (İHAS m. 6) düzenlenmiştir. Ayrıca Hukuk Muhakemeleri Kanununun 28. maddesinde aleniyet ilkesine yer verilmiştir.

Mahkeme önünde yapılan tahkikat işlemleri için ayrılmış
zaman dilimine oturum (celse), oturum esnasında yapılan tahkikat işlemlerine ise genel olarak duruşma denir.

İspat ve delillere ilişkin hükümler esas itibariyle Hukuk Muhakemeleri Kanununda düzenlenmiştir. İspat yükünü düzenleyen ve genel kural niteliğindeki
hükme ise hem Medenî Kanunun 6. maddesinde hem de Hukuk Muhakemeleri
Kanununun 190. maddesinde yer verilmiştir.

Hukuk Muhakemeleri Kanununun 187. maddesi ispatın konusunu düzenlemektedir. Buna göre, “ispatın konusunu tarafların üzerinde anlaşamadıkları ve uyuşmazlığın çözümünde etkili olabilecek çekişmeli vakıalar oluşturur ve bu vakıaların ispatı için delil gösterilir. Herkesçe bilinen vakıalarla, ikrar edilmiş vakıalar çekişmeli sayılmaz.” Buna karşılık, hukuk kuralları ispatın konusunu oluşturmaz.

Tam ispat, belli bir vakıanın doğruluğu hakkında hâkimde oluşturulması gereken kanaatin kesinlik yahut kesinlik sınırındaki muhtemel görme derecesinde
olmasıdır.

Hukuk Muhakemeleri Kanununun kabul ettiği kesin deliller senet ve yemindir.
Bunların yanında, kesin hüküm de, ayrıca düzenlenmiş olan bağlayıcılığı nedeniyle kesin deliller arasında yer alır. Buna karşılık, 1086 sayılı HUMK döneminde kesin delil olarak kabul edilen ikrar, HMK tarafından, kesin delil değil, bilâkis, ilgili olduğu vakıayı tartışmalı olmaktan çıkararak delil gösterme (ispat) gerekliliğini ortadan kaldıran bir durum olarak kabul edilmiştir.

Yalan yere yemin edilmesi ceza hukuku anlamında suçtur. Türk Ceza Kanununun 275. maddesine göre, hukuk davalarında yalan yere yemin eden davacı veya davalıya bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası verilir.

Bir tarafın, kendisi aleyhine olan bir vakıa hakkında mahkemece özel bir usulle
sorguya çekilmesi olan isticvap, davada genel olarak tarafların dinlenmesinden ayrı bir kurumdur.

Taraflardan her ikisi de usûlüne uygun şekilde davet edildikleri duruşmaya mazeretsiz olarak gelmezlerse, mahkemece, dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verilir (HMK m. 150, I, c. 1, 1. Alt.).

Karine, genel olarak, bilinen bir olaydan bilinmeyen başka bir olayın veya hukuksal durumun varlığı yahut yokluğu hakkında sonuç çıkarılmasıdır. Karineler, fiilî karineler ve kanunî karineler olarak ikiye ayrılır.

Hukuk Muhakemeleri Kanununun kabul ettiği kesin deliller senet ve yemindir. Bunların yanında, kesin hüküm (ilam) de, ayrıca düzenlenmiş olan bağlayıcılığı nedeniyle kesin deliller arasında yer alır. Buna karşılık, 1086 sayılı HUMK döneminde kesin delil olarak kabul edilen ikrar, HMK tarafından, kesin delil değil, bilâkis, ilgili olduğu vakıayı tartışmalı olmaktan çıkararak delil gösterme (ispat) gerekliliğini ortadan kaldıran bir durum olarak kabul edilmiştir (HMK m. 187, II). Kanunda sayılan takdiri deliller belge (senet ve ilâm hariç), tanık, bilirkişi ve keşiftir.

Delil sözleşmesi davadan önce ayrı bir sözleşme şeklinde veya ilgili olduğu hukukî ilişkinin maddî hukuk açısından düzenlendiği sözleşmenin bir şartı olarak düzenlenebileceği gibi, dava esnasında ayrı bir sözleşme olarak da yapılabilir. Kanunun kesin delille ispatını öngördüğü bir vakıanın sadece bu delillerle değil, bunun yanında kanunen caiz olan diğer başka deliller de (her türlü delil olabilir) ispatını öngören delil sözleşmeleri ise münhasır olmayan delil sözleşmesi olarak adlandırılır. Geçerlik açısından âdi yazılı şekil kâfidir. Buna karşılık, duruşmada esnasında sözlü olarak yapılan delil sözleşmesinin geçerli olması için tutanağa geçirilmesi ve tutanağın bu kısmının taraflarca imzalanması gerekir. Taraflardan birinin, kesin delille ispatı gereken bir vakıa hakkında takdiri delile başvurması üzerine, hâkimin durumu resen gözeterek karşı tarafa muvafakatinin bulunup bulunmadığını sorması üzerine, eğer karşı taraf açıkça muvafakat ederse, bunun da tutanağa geçirilerek altının imzalatılması gerekir.

Davaya bakmakta olan mahkemenin yargı çevresi dışında yapılması gereken işler ve işlemler sözkonusu olduğunda, bu işlerin veya işlemlerin yapılacağı yer mahkemesinden hukukî yardım istemesine istinabe denir.

Sadece, taraflardan birisinin, ispatsız kalan bir vakıanın doğru olduğunu, ‘kanunda belirtilen özel bir şekle riayet ederek’ bildirmesi durumunda, onun bu beyanının “doğru kabul edilmesi” söz konusu olmaktadır. Burada sözü edilen, bir tarafın yemin ile teyit edilen ifadesinin doğru kabul edilmesi (taraf yemini) olup doğrudan ispata ilişkindir. Buna karşılık, Kanun, bazı hallerde, tanık, bilirkişi ve tercüman gibi üçüncü kişileri, yapacakları açıklamalarda doğru söylemeye sevk etmek amacıyla da, bu kişilere yemin verdirilmesini öngörmektedir. Bu (ikinci) durumda yeminden beklenen, sadece ilgili kişiyi doğru söylemeye yönlendirmekten ibaret olup; o kişinin (örneğin tanığın) yemin teyidi altındaki açıklamalarına doğruluk değerinin atfedilmesi söz konusu değildir.

Keşif, hâkimin, uyuşmazlığın halli bakımından önem taşıyan çekişmeli bir vakıa hakkında, görme, işitme, koku ve tat alma gibi, bizatihi kendi duyu organları vasıtasıyla doğrudan bilgi sahibi olabilmek amacıyla, taşınır veya taşınmaz eşya üzerinde inceleme yapmasıdır. Örneğin, bir kazanın meydana geldiği yerin görülmesi suretiyle kazanın gerçekleşme biçimi hakkında bilgi sahibi olmak; bir fabrikanın yahut otoyolun gürültüsünün belli bir mesafeye kadar ulaşıp ulaşmadığını yerinde incelemek gibi

Hüküm sonucunun (kısa kararın) tefhim edildiği hâllerde, gerekçeli kararın tefhim tarihinden başlayarak bir ay içinde yazılması gerekir (HMK m. 294, IV).

Tarafların değerlendirmelerini tamamlamalarını müteakip, hâkim, aynı oturumda, nihaî kararını verir ve bunu sözlü olarak açıklayarak tutanağa kaydettirir (HMK m. 294, II-III). Hükmün böylece (sözlü şekilde) açıklanmasına “hükmün tefhimi”, tefhim edilerek tutanağa geçirilen karara ise “kısa karar” denir.

Altlama faaliyeti Sözlü yargılama, uyuşmazlığın halli bakımından önem taşıyan vakıalardan tahkikat aşamasındaki ispat faaliyeti sonucu sübût bulanlar ile taraflar arasında çekişmeli olmadığı için ispat faaliyetine konu kılınmayanlardan yola çıkılarak, tarafların iddia ve savunma olarak ileri sürdükleri taleplerinin, uygulanması gereken soyut hukuk kuralları karşısında karşılanabilir olup olmadığının değerlendirilmesidir. 

İsticvap ise Bir tarafın, kendisi aleyhine olan bir vakıa hakkında mahkemece özel bir usulle sorguya çekilmesi olan isticvap, davada genel olarak tarafların dinlenmesinden ayrı bir kurumdur.

İkrar ise bir vakıanın doğru olduğunun, bu vakıanın aleyhine olduğu taraf yahut onun vekilince mahkemeye bildirilmesidir.

Davadan feragat, davacının, talep sonucundan, bir daha dava etmemek üzere, kısmen veya tamamen vazgeçmesidir (HMK m. 307). Feragat tek taraflı bir irade beyanı olup, kayıt ve şarta bağlanmaksızın, dilekçeyle veya yargılama sırasında (mahkemede) sözlü olarak yapılır. Feragatin yargılama sırasında (mahkemede) sözlü olarak yapılması durumunda, bunun açıkça tutanağa geçirilmesi ve altına feragat eden davacının imzasının alınması bir geçerlilik şartıdır (HMK m. 154, III/ç). Kısmî feragat halinde, feragat edilen kesimin dilekçede yahut tutanakta açıkça gösterilmesi gerekir (HMK m. 309, III). Feragatin geçerli olabilmesi için karşı tarafın muvafakatı yahut hâkimin onayı gerekli değildir (HMK m. 309, II).

feragat beyanında bulunan taraf, davada aleyhine hüküm verilmiş gibi yargılama giderlerini ödemeye mahkûm edilir.