MEDENİ USUL HUKUKU

Medeni yargılama usulünde dava beş aşamadan oluşur. Bunlar, dilekçeler (layihalar) aşaması, ön inceleme aşaması, tahkikat aşaması, sözlü yargılama aşaması ve hüküm aşamasıdır.

Davanın ikinci aşaması ön inceleme aşamasıdır. Bu aşamada mahkeme, dava şartlarını ve ilk itirazları inceler, uyuşmazlık konularını tam olarak belirler, hazırlık işlemleri ile tarafların delillerini sunmaları ve delillerin toplanması için gereken işlemleri yapar, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği davalarda onları sulhe teşvik eder ve bu hususları tutanağa geçirir.

Tarafları sulhe teşvik, mahkeme tarafından ön inceleme aşamasında yapılır.

Davacının, yönelttiği talebiyle, mahkemeden, davalının bir şeyi vermeye veya yapmaya yahut yapmamaya mahkum edilmesini istediği durumlarda, eda davası söz konusu olur.

Seçimlik borçlarda, seçim hakkı kendisine ait olan borçlu veya üçüncü kişinin bu hakkı kullanmaktan kaçınması halinde, alacaklı seçimlik dava açabilir.

Mahkemenin yetkisinin dava şartı olarak kabulü, ancak mahkemenin yetkisinin kesin yetki olarak düzenlendiği uyuşmazlıklarda söz konusu olur. Mahkemenin yetkisinin kesin olarak düzenlenmediği hallerde ise, yetki konusu dava şartı değil ilk itirazdır.

Soruda tanımı verilen belge türü borç ödemeden aciz belgesidir. Bir icra takibinde, paraların paylaştırılması sonunda, icra dairesi tarafından alacağını tamamen alamayan alacaklıya ödenmeyen alacak kesimini göstermek için bu belge verilir.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 116. maddesine göre, yetkinin kesin yetki olmadığı hallerde yapılan yetki itirazı ilk itirazlardandır. Ayrıca, uyuşmazlığın tahkim yoluyla çözümlenmesi gerektiği itirazı da ilk itirazlardandır.

İtirazın geçici kaldırılması kararının tefhim veya tebliğinden itibaren yedi gün içinde borçtan kurtulması davası açılmazsa, geçici kaldırma kesin kaldırmaya dönüşür ve alacaklı borçlunun mallarının haczedilmesini isteyebilir.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu, esas itibariyle yazılı yargılama usulünü ayrıntılı olarak düzenlemiş; basit yargılama usulünü ise, bu usulün yazılı yargılama usulünden farklılaştığı yönleri belirtmek suretiyle, daha kısa olarak yer vermiştir.

Dilekçeler aşaması davanın ilk aşaması olup, davacının dava dilekçesiyle başlar.

Davacı, davalının cevap dilekçesindeki savunmalarına karşı açıklamalarını cevaba cevap dilekçesiyle mahkemeye bildirebilir.

Davanın ikinci aşaması ön inceleme aşamasıdır. Bu aşamada mahkeme, dava şartlarını ve ilk itirazları inceler, uyuşmazlık konularını tam olarak belirler, hazırlık işlemleri ile tarafların delillerini sunmaları ve delillerin toplanması için gereken işlemleri yapar, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği davalarda onları sulhe teşvik eder ve bu hususları tutanağa geçirir.

Davanın tahkikat aşamasında, dilekçeler ve ön incele aşaması tamamlandıktan sonra, artık uyuşmazlık konusu ile tarafların iddia ve savunmalarını dayandırdıkları maddî ve hukukî olgular büyük ölçüde ortaya çıkmıştır. Bundan sonra, söz konusu iddia ve savunmaların dayandığı maddî olguların doğru olup olmadığının mahkemece tespit edilmesi gerekir. Tahkikat aşaması, bu tespitin yapıldığı aşamadır.

Davacının, yönelttiği talebiyle, mahkemeden, davalının bir şeyi vermeye veya yapmaya yahut yapmamaya mahkûm edilmesini istediği durumlarda, eda davası söz konusu olur. Alacak davasında davacı vadesi gelmesine rağmen ödenmeyen alacağının ödenmesini talep ettiğinden, bu dava eda davası niteliğindedir.

Tespit davası yoluyla, mahkemeden, bir hakkın veya hukukî ilişkinin varlığının ya da yokluğunun yahut bir belgenin sahte olup olmadığının belirlenmesi talep edilir.

Kısmi eda davasının açılabildiği hallerde, tespit davası da açılabilir ve bu durumda hukukî yararın var olduğu kabul edilir.

Dernekler ve diğer tüzel kişiler, statüleri çerçevesinde, üyelerinin veya mensuplarının yahut temsil ettikleri kesimin menfaatlerini korumak için, kendi adlarına, ilgililerin haklarının tespiti veya hukuka aykırı durumun giderilmesi yahut ilgililerin gelecekteki haklarının ihlal edilmesinin önüne geçilmesi için dava açabilir Bu dava türü, topluluk (grup) davası olarak adlandırılır.

Özel dava şartları, ilgili oldukları davayı maddi hukuk veya usul hukuku açısından özel olarak düzenleyen hükümlerdeki şartlardır.  İptal davaları için aranan borç ödemeden aciz belgesi, genel dava şartı değil özel dava şartıdır.

İlk itirazların ileri sürülmesi ve incelenmesi usulü, Hukuk Muhakemeleri Kanununun 116. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, ilk itirazların hepsi cevap dilekçesinde ileri sürülmek zorundadır; aksi halde dinlenemezler. Cevap süresi içinde cevap dilekçesinin verilmesinden sonra, cevap süresi dolmamış
olsa bile ilk itirazlar ileri sürülemez.