MEDENİ USUL HUKUKU

Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği davalarda mahkemeler öninceleme aşamasında onları sulhe teşvik eder ve bu hususu tutanağa geçirir. Bu nedenle doğru şık “b”dir.

Mahkemelerin, tarafların iddia ve savunmalarını dayandırdıkları vakıaların doğruluğu hakkında, ispat araçları olan delilleri inceleyerek bilgi ve kanaat edindiği dava aşaması, tahkikat aşamasıdır. Bu nedenle doğru şık “c”dir.

Davacının, yönelttiği talebiyle, mahkemeden, davalının bir şeyi vermeye veya yapmaya yahut yapmamaya mahkûm edilmesini istediği durumlarda eda davası söz konusudur. Bu nedenle doğru şık “a”dır.

Dava yoluyla mahkemeden, bir hakkın yokluğunun belirlenmesinin istenildiği dava tespit davasıdır. Bu nedenle doğru şık “b”dir.

Mahkemeden, mevcut bir hukukî durumun içeriğinin değiştirilminesin yahut onun ortadan kaldırılmasının talep edildiği davalara inşaî dava adı verilir. Bu nedenle doğru şık “e”dir.

Talep konusunun niteliği itibarıyla bölünebilir olduğu durumlarda, talebin sade­ce bir kısmının dava yoluyla ileri sürülmesi halinde kısmî davadan söz edilir. Bu nedenle doğru şık “d”dir.

Üyelerinin menfaatlerini korumak amacıyla kurulmuş tüketici derneklerinin, hukuka aykırı durumların giderilmesi için kendi adlarına açtıkları davalara topluluk davası adı verilir. Bu nedenle doğru şık “b”dir.

Aynı davanın, daha önceden kesin hükme bağlanmış olması bir dava şartı değildir. Bu nedenle doğru şık “e”dir.

İlk itirazların mahkemece dinlenmesi için cevap dilekçesiyle ileri sürülmeleri gerekir. Bu nedenle doğru şık “b”dir.

İlk itirazların incelenmesi en geç öninceleme aşamasında tamamlanmalı ve gerekli karar verilmelidir. Bu nedenle doğru şık “b”dir.

Medenî yargılama usûlünde dava beş aşamadan oluşur. Bunlar, dilekçeler (layihalar) aşaması, ön inceleme aşaması, tahkikat aşaması, sözlü yargılama aşaması ve hüküm aşamasıdır.

Dilekçeler ve ön incele aşaması tamamlandıktan sonra, artık uyuşmazlık konusu ile tarafların iddia ve savunmalarını dayandırdıkları maddî ve hukukî olgular büyük ölçüde ortaya çıkmıştır. Bundan sonra, söz konusu iddia ve savunmaların dayandığı maddî olguların (vakıaların) doğru olup olmadığının mahkemece tespit edilmesi gerekir. İşte, tahkikat aşaması, bu tespitin, medenî yargılama hukukunun kabul ettiği deliller aracılığıyla yapıldığı aşamadır. Diğer bir ifadeyle, tahkikat aşamasında mahkeme, tarafların iddia ve savunmalarını dayandırdıkları vakıaların doğruluğu hakkında, ispat araçları olan delilleri inceleyerek bilgi ve kanaat edinir.

İnşaî dava yoluyla, mahkemeden, yeni bir hukukî durum yaratılması veya mevcut bir hukukî durumun içeriğinin değiştirilmesi yahut onun ortadan kaldırılması talep edilir. İnşaî davadan söz edilebilmesi için, inşaî hakkın dava yoluyla kullanılmasının zorunlu olması gerekir.

Davacının, aynı davalıya karşı birden fazla talebini, aralarında aslilik-ferîlik ilişkisi kurmak suretiyle, aynı dava dilekçesinde ileri sürmesi halinde terditli (kademeli) davadan söz edilir. Bu talepler arasında hukukî veya ekonomik bir bağlantının bulunması şarttır. Terditli davada mahkeme, davacının asli talebinin esastan reddine karar vermedikçe, fer’î talebini inceleyemez ve hükme bağlayamaz.

Dava şartlarının en geç ön inceleme aşamasında (HMK m. 137) incelenmesi ve noksanlıkları halinde gerekli kararın verilmesi şarttır (HMK m. 138). Ancak, dava şartının daha sonra incelenerek karara bağlanmış olması, bu hususta verilen kararın geçerliği bakımından bir engel oluşturmaz.

İcra ve iflâs hukukunda iptal davası, takip borçlusunun üçüncü kişilerle yapmış olduğu ve alacaklısına zarar veren, kanun tarafından da uygun bulunmayan tasarruf işlemlerinin iptal edilmesi ve alacaklıya dava konusu malı borçlunun malıymış gibi haczettirip sattırarak alacağını tahsil edebilme imkânı veren bir davadır.

Hukuk Muhakemeleri Kanununun 114. maddesinde düzenlenen dava şartları şunlardır: 1. Türk mahkemelerinin yargı hakkının bulunması, 2. Yargı yolunun caiz olması, 3. Mahkemenin görevli olması, 4. Yetkinin kesin olduğu hâllerde, mahkemenin yetkili bulunması, 5. Tarafların, taraf ve dava ehliyetine sahip olmaları; kanuni temsilin söz konusu olduğu hâllerde, temsilcinin gerekli niteliğe sahip bulunması, 6. Dava takip yetkisine sahip olunması, 7. Vekil aracılığıyla takip edilen davalarda, vekilin davaya vekâlet ehliyetine sahip olması ve usûlüne uygun düzenlenmiş bir vekâletnamesinin bulunması, 8. Davacının yatırması gereken gider avansının yatırılmış olması, 9. Teminat gösterilmesine ilişkin kararın gereğinin yerine getirilmesi, 10.Davacının, dava açmakta hukukî yararının bulunması, 11.Aynı davanın, daha önceden açılmış ve hâlen görülmekte olmaması, 12.Aynı davanın, daha önceden kesin hükme bağlanmamış olması.

Dava ile güdülen amaç, dava dilekçesiyle mahkemeye yöneltilmiş olan talebin, esas itibariyle maddî hukuk açısından söz konusu olan hukukî durum çerçevesinde değerlendirilerek karara bağlanmasıdır. Ancak, davanın açılmasıyla birlikte, söz konusu talebin dayanağını teşkil eden maddî hukuk ilişkisinden ayrı olarak bir usûl hukuku ilişkisi kurulur. Böylece kurulan usûl hukuku ilişkisinin hangi koşulların varlığı halinde ve nasıl sürdürüleceği medenî usûl hukuku tarafından düzenlenir. İşte, açılan davanın esastan incelenerek karara bağlanabilmesi için varlığı veya yokluğu dava sürecinin tamamında mutlaka gerekli olan ve eksikliği hâkim tarafından resen gözetilen usûlî şartlara dava şartı denir.

Özel hukuka tâbi bir hukukî ilişkinin taraflarının aralarındaki mevcut veya ileride doğması muhtemel bir uyuşmazlığın çözümü için, devlet yargısı dışında, hakem denilen özel kişilere başvurmalarına tahkim adı verilir. Ünitede değinilen “Uyuşmazlığın tahkim yoluyla çözümlenmesi gerektiği itirazı” ilk itirazlar arasında yer almaktadır.

İlk itirazların hepsi cevap dilekçesinde ileri sürülmek zorundadır; aksi hâlde dinlenmezler Bu sebeple (I) seçeneği yanlıştır. İlk itirazların dava şartlarından sonra incelenmesi gerekir bu nedenle (II) seçeneği de yanlıştır.