MEDENİ USUL HUKUKU

Söz konusu iddia ve savunmaların dayandığı maddî olguların (vakıaların) doğru olup olmadığının mahkemece tespit edilmesi gerekir. işte tahkikat aşaması, bu tespitin, medenî yargılama hukukunun kabul ettiği deliller aracılığıyla yapıldığı aşamadır.

Talep sonucunun niteliğine göre dava türleri: Eda (Edim) Davası, Tespit Davası Belirsiz Alacak Davası İnşaî Dava

Talep konusunun niteliği itibarıyla bölünebilir olduğu durumlarda, talebin sadece bir kısmının dava yoluyla ileri sürülmesi halinde, kısmî dava söz konusu olur.

Objektif Dava Birleşmesi (Davaların Yığılması)
Davacının, aynı davalıya karşı olan, birbirinden bağımsız birden fazla aslî vtalebini, aynı dava dilekçesinde ileri sürmesi halinde objektif dava birleşmesinden (davaların yığılması, kümülatif dava birleşmesi) söz edilir. Bunun için, birlikte dava edilen taleplerin tamamının aynı yargı çeşidi içinde yer alması ve taleplerin tümü bakımından ortak yetkili bir mahkemenin bulunması şarttır.

Talep Sonucunun Niceliğine Göre Dava Türleri:

Kısmî Dava,  Objektif Dava Birleşmesi (Davaların Yığılması, Terditli Dava, Seçimlik Dava, Topluluk (Grup) Davası.

Seçimlik borçlarda, seçim hakkı kendisine ait olan borçlu veya üçüncü kişinin bu hakkı kullanmaktan kaçınması hâlinde, alacaklı seçimlik dava açabilir.

Dilekçeler aşaması davanın ilk aşaması olup, davacının dava dilekçesiyle başlar.

Borçtan Kurtulma Davası: Hukukî niteliği itibariyle menfi tespit davası olup,
icra takibinde itirazın geçici kaldırılmasına karar verilen borçlu tarafından borçlu olmadığının tespiti talebiyle takip alacaklısına karşı açılan bir davadır.

Hem genel hem de özel dava şartları bakımından, mahkeme,şartların mevcut olup olmadığını, davanın her aşamasında kendiliğinden araştırır. Taraflar da dava şartı noksanlığını her zaman ileri sürebilirler. Mahkeme, dava şartı noksanlığını tespit ederse davanın usûlden reddine karar verir.

Sulh: Dava konusu uyuşmazlığın taraflarının, karşılıklı olarak fedakarlıkta bulunarak, hukukî ilişki konusundaki anlaşmazlığa son vermelerini sağlayan ve davaya son veren taraf usûl işlemidir.

Dava konusu uyuşmazlığın taraflarının, karşılıklı olarak fedakarlıkta bulunarak, hukukî ilişki konusundaki anlaşmazlığa son vermelerini sağlayan ve davaya son veren taraf usûl işlemidir.

Davacının, yönelttiği talebiyle, mahkemeden, davalının bir şeyi vermeye veya yapmaya yahut yapmamaya mahkûm edilmesini istediği durumlarda, eda davası söz konusu olur (HMK m. 105). Uygulamada rastlanılan davaların çoğunluğu bu türdendir. Eda davasının kabulü halinde verilen hükümle hem ileri sürülmüş olan hakkın mevcudiyeti tespit edilir hem de yerine getirilmesi için davalı tarafa emir verilir. Bu emrin gereğinin davalının (borçlunun) kendi rızasıyla yerine getirilmemesi halinde, hüküm, lehine olan tarafın talebiyle, zorla (cebrî icra yoluyla) yerine getirilir (İİK m. 24 vd.). Eda davasının esastan reddine dair verilen hüküm ise, söz konusu dava yoluyla ileri sürülen hakkın mevcut olmadığını veya talep edilemeyeceğini tespit eder.

Tespit davası yoluyla, mahkemeden, bir hakkın veya hukukî ilişkinin varlığının ya da yokluğunun yahut bir belgenin sahte olup olmadığının belirlenmesi talep edilir.Tespit davası açanın, kanunlarda belirtilen istisnai durumlar dışında, bu davayı açmakta hukuken korunmaya değer güncel bir yararı bulunmalıdır. Maddî vakıalar, tek başlarına tespit davasının konusunu oluşturamaz (HMK m. 106). Tespit davasının kabulü halinde verilen hüküm, dava yoluyla ileri sürülmüş bulunan hakkın mevcut olduğunu; reddi halinde verilen hüküm ise söz konusu hakkın mevcut olmadığını tespit eder. Her iki durumda da, bu hükmün, ilgili hak açısından ilâmlı icranın (İİK m. 24 vd.) konusunu oluşturması mümkün değildir. Bununla birlikte, müspet tespit davasının bir para (veya teminat) alacağına ilişkin olması halinde, davanın kabulü üzerine verilen hükmü ihtiva eden ilâm İİK m. 68 anlamında belge sayılacağından, söz konusu ilâma dayanılarak, borçluya karşı, İİK m. 42 vd. hükümleri çerçevesinde ilamsız icra yoluna gidilebilir.

Talep konusunun niteliği itibarıyla bölünebilir olduğu durumlarda, talebin sadece bir kısmının dava yoluyla ileri sürülmesi halinde, kısmî dava söz konusu olur. Belirtmek gerekir ki, dava açılırken, talep konusunun kalan kısmından açıkçı feragat edilmiş olması hâli dışında, kısmi dava açılması, talep konusunun geri kalan kısmından feragat edildiği anlamına gelmez

Bir icra takibinde, paraların paylaştırılması sonunda, icra dairesi tarafından alacağını tamamen alamayan alacaklıya ödenmeyen alacak kesimini göstermek için verilen belgedir.

Dava şartları yanında, yine usûl hukukuna ilişkin olan fakat hâkim tarafından resen gözetilemeyen, ancak davalı tarafından açıkça ve usûlüne uygun olarak ileri sürülürse mahkemece dikkate alınabilen bazı şartlar daha vardır. Bunlara ilk itiraz denir. Bunlar, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 116. maddesinde belirtilmiş olup, iki tanedir: 1) Kesin yetki kuralının bulunmadığı hâllerde yetki itirazı (HMK m. 19,II) 2) Uyuşmazlığın tahkim yoluyla çözümlenmesi gerektiği itirazı (HMK m. 413)İlk itirazların ileri sürülmesi ve incelenmesi usûlü, Hukuk Muhakemeleri Kanununun 116. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, ilk itirazların hepsi cevap dilekçesinde ileri sürülmek zorundadır; aksi hâlde dinlenmezler (HMK m. 116, I). Cevap süresi içinde cevap dilekçesinin verilmesinden sonra, cevap süresi dolmamış olsa bile ilk itirazlar ileri sürülemez (HMK m. 131).

İlk itirazların ileri sürülmesi ve incelenmesi usûlü, Hukuk Muhakemeleri Kanununun 116. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, ilk itirazların hepsi cevap dilekçesinde ileri sürülmek zorundadır; aksi hâlde dinlenmezler (HMK m. 116, I). Cevap süresi içinde cevap dilekçesinin verilmesinden sonra, cevap süresi dolmamış olsa bile ilk itirazlar ileri sürülemez (HMK m. 131).

Tahkim: Özel hukuka tâbi bir hukukî ilişkinin taraflarının aralarındaki mevcut veya ileride doğması muhtemel bir uyuşmazlığın çözümü için, devlet yargısı dışında, hakem denilen özel kişilere başvurmalarıdır.

Hukuk Muhakemeleri Kanununun 114. maddesinde düzenlenen dava şartları ise şunlardır: 1. Türk mahkemelerinin yargı hakkının bulunması, 2. Yargı yolunun caiz olması, 3. Mahkemenin görevli olması, 4. Yetkinin kesin olduğu hâllerde, mahkemenin yetkili bulunması, 5. Tarafların, taraf ve dava ehliyetine sahip olmaları; kanuni temsilin söz konusu olduğu hâllerde, temsilcinin gerekli niteliğe sahip bulunması, 6. Dava takip yetkisine sahip olunması, 7. Vekil aracılığıyla takip edilen davalarda, vekilin davaya vekâlet ehliyetine sahip olması ve usûlüne uygun düzenlenmiş bir vekâletnamesinin bulunması, 8. Davacının yatırması gereken gider avansının yatırılmış olması, 9. Teminat gösterilmesine ilişkin kararın gereğinin yerine getirilmesi, 10. Davacının, dava açmakta hukukî yararının bulunması, 11. Aynı davanın, daha önceden açılmış ve hâlen görülmekte olmaması, 12. Aynı davanın, daha önceden kesin hükme bağlanmamış olması.

Dernekler ve diğer tüzel kişiler, statüleri çerçevesinde, üyelerinin veya mensuplarının yahut temsil ettikleri kesimin menfaatlerini korumak için, kendi adlarına, ilgililerin haklarının tespiti veya hukuka aykırı durumun giderilmesi yahut ilgililerin gelecekteki haklarının ihlal edilmesinin önüne geçilmesi için dava açabilir (HMK m. 113). Bu dava türü, topluluk (grup) davası olarak adlandırılır.