MEDENİ USUL HUKUKU

Davaya asli müdahale, görülmekte olan bir davanın tarafları veya çekişmesiz yargı işinin ilgilileri dışında bir başka kişinin, yargılamanın konusu olan hak veya şey üzerinde kısmen veya tamamen hak iddia ederek, yargılamanın taraflarına karşı aynı mahkemede dava açmasıdır.

Gerçek kişi, yaşadığı sürece taraf ehliyetine sahiptir. Onun bu ehliyeti sağ olarak ve bütünüyle doğumundan başlar.

Dava ehliyeti, kişinin kendisinin veya yetkili kılacağı bir (iradi) temsilci (vekil) aracılığıyla bir davayı davacı veya davalı olarak takip edebilme ve usûl işlemlerini yapabilme yetisini ifade etmektedir.

Medenî hukuktaki tasarruf yetkisinin medenî usûl hukukunda büründüğü şekil dava takip yetkisidir.

Maddî hukukun, bir hakkın birden fazla kişi tarafından kullanılmasını veya birden fazla kişiye karşı kullanılmasını zorunlu kıldığı hallerde, bu hak dava konusu yapıldığı zaman, o hakla ilgili birden fazla kişi mecburî dava arkadaşı durumunda olurlar.

Eğer dava konusu olan hak veya borç birden fazla kişi arasında ortak ise ve bu hak yahut borç hakkında mahkemenin bütün o kişiler hakkında aynı şekilde ve tek bir karar vermesi gerekiyorsa, maddî mecburî dava arkadaşlığı söz konusudur.

Elbirliği mülkiyetinde ve kira sözleşmesinde birden fazla kiralayanın yahut kiracının bulunduğu durumlarda maddî mecburî dava arkadaşlığı vardır.

Hukuk Muhakemeleri Kanununun 66 ve 67. maddelerinde belirtilmiş olan koşulların mevcut olması halinde, mahkeme, müdahale talebinin kabulüne karar verir. Söz konusu koşulları şöylece sıralamak mümkündür:

Davaların temelini oluşturan vakıaların ve hukukî sebeplerin aynı veya birbirine benzer olması ise bu şartlardan birisi değildir.

Davaya asli müdahale, görülmekte olan bir davanın tarafları veya çekişmesiz yargı işinin ilgilileri dışında bir başka kişinin, yargılamanın konusu olan hak veya şey üzerinde kısmen veya tamamen hak iddia ederek, yargılamanın taraflarına (davacı ve davalıya yahut ilgiliye) karşı aynı mahkemede dava açmasıdır (HMK m. 65, I).

Asli müdahalenin ilk derece mahkemesinde hüküm verilinceye kadar talep edilebileceği öngörülmüştür (HMK m. 65, I). Buna göre, asli müdahale davasının ilk kez, (aslen) bir denetim yargılaması (tali olarak ise vakıa derecesi) olan istinafta veya sadece hukuka uygunluk denetimi yapan temyizde gerçekleştirilebilmesi mümkün değildir. Nitekim, istinaf ve temyiz derecelerinde davanın taraf(lar)ına karşı yeni bir dava açılmasına ve davaya müdahale edilmesine izin verilmemiştir (HMK m. 357).

Sıfat veya husumet, genel olarak, açılan davanın taraflarında biçimsel olarak (davacı ve davalı rolünde) yer alan kişilerin maddî hukuk açısından dava konusu yapılmış olan hak veya hukukî ilişkinin de (hak sahibi ve borçlu olarak) tarafı olup olmadıklarını ifade etmek üzere kullanılan bir kavramdır.

Nispi haklar, hak sahibinin sadece kendisi ile hukuki ilişki içerisinde olan kişilere karşı ileri sürebildiği haklardır. Mutlak haklar ise, hak sahibi tarafından, herkese karşı ileri sürülebilir. Mülkiyet hakları ve şahsi haklar, mutlak hak kategorileridir. Temel haklar ise, bir kamu hukuku kavramıdır; medeni usul hukukunun incelediği bir konu değildir.

Maddi hukuk, hakların gerçek içeriklerini belirleyen kuralların bütünüdür. Dava şartı, davanın esasının incelenebilmesi için gerekli olan şartlardır. Taraf ehliyeti, davanın açılmasıyla başlayan usuli ilişkinin taraflarında yer alabilme, yani davalı ya da davacı olabilme yetisidir. Hak ehliyeti bir maddi hukuk kavramı, taraf ehliyeti ise usul hukuku kavramıdır. Tüzel kişi, ortak bir amaç çevresinde toplanarak bir araya gelen kişilerden oluşan ve kendini oluşturan kişilerden bağımsız bir kişiliği bulunan kişi ve mal topluluklarıdır.

Taraf ehliyeti, sağ doğmuş olmak şartı ile ana rahmine düşüldüğü andan itibaren kazanılır. Taraf ehliyetine sahip olmak için sağlıklı veya reşit olma şartı bulunmamaktadır kanuni temsilci de kişi veya cenin adına dava açabilir.

Medeni hukukta fiil ehliyeti, bir kişinin kendi eylem ve işlemleri ile kendi lehine haklar ve aleyhine borçlar yaratabilmesidir. Bunun medeni usul hukukundaki karşılığı ise, kişinin kendisinin yetkili kılacağı bir temsilci aracılığıyla bir davayı davalı veya davacı olarak takip edip usul işlemlerini yapabilme yetisi olan dava ehliyetidir.

Tespit davasında bir hukuki ilişkinin varlığı, yokluğu veya içeriği belirlenir. İnşai davada hukuki bir durum kurulur, kaldırılır veya değiştirilir. İtiraz, bir hakkın doğumuna engel olan veya sona ermesini gerektiren durumlardır. Def’i ise borçluya tanınmış, borcun ifasından özel bir sebeple kaçınma hakkıdır. Eda davası ise, davalının bir şeyi yapmaya, vermeye veya yapmamaya zorlandığı dava türüdür.

Davanın bir tarafında birden fazla kişi yer alıyorsa dava arkadaşlığı söz konusudur. Üç kardeş birlikte davacı tarafında yer alacaklarından dava arkadaşlarıdır. Davacı tarafta yer aldıklarından aktif dava arkadaşlarıdır. Elbirliği mülkiyeti dolayısı ile dava konusu olan hak üçü arasında ortak olduğundan, maddi mecburi dava arkadaşlarıdır.

İhtiyati tedbir, davalı veya davacının hukuki durumunda meydana gelebilecek zararları önlemek amacıyla öngörülmüş geçici bir koruma tedbiridir. Delil tespiti ise, delillerin zamanından önce toplanarak zarar görmesinin önlenmesini sağlayan geçici bir koruma tedbiridir. Hukuki dinlenilme hakkı tarafların ve ilgililerin açıklama ve ispat haklarına ilişkindir. Fer’i müdahale, dava sonunda verilecek hükümden dolaylı olarak etkilenecek üçüncü kişilerin, taraf sıfatı kazanmaksızın davaya katılarak hukuki menfaatlerini korumalarına imkân veren bir kurumdur. Asli müdahale ise, davanın tarafları dışında bir kişinin yargılama konusu üzerinde hak iddia ederek yargılamanın taraflarına karşı aynı mahkemede dava açmasıdır.

Davada ancak ve sadece iki taraf bulunur. Bunlar davalı ve davacıdır.

Dava ehliyeti olmayanlar davanın açılmasıyla başlayan usul işlemlerini ancak kanuni temsilcileri vasıtasıyla yapabilirler. Dava ehliyeti olanların atadığı temsilci ise zorunlu değil, iradi temsilcidir. Okuma yazma bilmemek dava ehliyetine engel değildir.