MEDENİ USUL HUKUKU

Davanın açılmasından hükmün kesinleşmesine kadarki süreçte, yargılamanın ilerlemesi ve sonuçlandırılması amacıyla yapılan işlemler usul işlemi olarak adlandırılır. Usûl işlemleri, taraf usûl işlemi ve mahkeme usûl işlemi olmak üzere ikiye ayrılır.

Gerçek ve tüzel kişiler taraf ehliyetine sahiptir. Gerçek kişiler tam ve sağ doğmak kaydıyla ana rahmine düştükleri andan itibaren hak ehliyetini kazanırlar. Dava ehliyeti fiil ehliyetini ifade ederken, taraf ehliyeti hak ehliyetine tekabül eder. Taraf ehliyetinin varlığı dava şartı olduğu için esasa girilmeden önce tespit edilir. Bu nedenlerle yalnızca taraf ehliyetinin dava şartı olduğuna ilişkin bilgi doğrudur.

Medenî hukuktaki fiil ehliyetinin medenî usûl hukukunda büründüğü şekil olan
dava ehliyeti, kişinin kendisinin veya yetkili kılacağı bir (iradi) temsilci (vekil) aracılığıyla bir davayı davacı veya davalı olarak takip edebilme ve usûl işlemlerini yapabilme yetisini ifade etmektedir.

Medenî hukuktaki tasarruf yetkisinin medenî usûl hukukunda büründüğü şekil
olarak dava takip yetkisi, somut usûlî talebe ilişkin davayı taraf olarak yürütme
yetisini ifade etmektedir. 1086 sayılı Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanununda
açıkça düzenlenmemiş olan bu yeti, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununun 53. maddesinde “talep sonucu hakkında hüküm alabilme yetkisi” olarak
tanımlanmaktadır ve kanunda aksine bir istisnai düzenleme olmadıkça, maddî
hukuktaki tasarruf yetkisine göre taayyün edeceği belirtilmektedir.

Sıfat, genel olarak, açılan davanın taraflarında biçimsel olarak (davacı ve davalı
rolünde) yer alan kişilerin maddî hukuk açısından dava konusu yapılmış olan hak
veya hukukî ilişkinin de (hak sahibi ve borçlu olarak) tarafı olup olmadıklarını
ifade etmek üzere kullanılan bir kavramdır. Bu kavram davanın esasına girilerek tespit edildiğinden, usul hukukuyla ilgili değildir.

Davanın taraflarında birden fazla kişinin yer alması durumu  ‘dava arkadaşlığı’
ya da ‘sübjektif dava birleşmesi’ olarak ifade edilir. Dava arkadaşlığının davacı tarafta söz konusu olması durumunda aktif dava arkadaşlığından, davalı tarafta söz
konusu olması durumunda ise pasif dava arkadaşlığından söz edilir.

Elbirliğiyle mülkiyet olduğundan mecburî dava arkadaşlığı söz konsudur. Bu durumda, birden fazla kişi, ilgili hak için dava açacaklarsa davanın hepsi tarafından birlikte açılması, o haktan dolayı kendilerine karşı dava açılacaksa, davanın hepsine karşı birlikte açılması zorunludur.

Davanın taraflarından birinde dava arkadaşı olarak yer alması mümkün bulunmayan yahut bunu istemeyen
ve dava sonunda verilecek olan hükümden hukukî durumu dolaylı şekilde etkilenecek olan üçüncü kişilerin, taraf sıfatı kazanmaksızın, görülmekte olan bir davaya katılarak kendi hukukî menfaatlerini koruyabilmelerine imkân veren kurum davaya fer'i müdahaledir.

HMK m. 66 ifadesi şu şekildedir: “Üçüncü kişi, davayı kazanmasında hukukî yararı bulunan taraf yanında ve ona yardımcı olmak amacıyla, tahkikat sona erinceye kadar, fer’î müdahil olarak davada yer alabilir.”

koşulların mevcut olması halinde, mahkeme, müdahale talebinin kabulüne karar
verir. Söz konusu koşulları şöylece sıralamak mümkündür:
• İlk derece mahkemesinde görülmekte olan ve henüz tahkikat aşaması tamamlanmamış bir davanın bulunması,
• Üçüncü kişinin bu davanın tarafları arasında yer almaması,
• Üçüncü kişinin taraf ve dava ehliyetini haiz olması,
• Hukukî yarar.

Medeni haklardan yararlanma yetkisinin medeni usul hukukundaki karşılığı taraf ehliyetidir. Taraf ehliyeti, davada taraf olabilmeyi ifade eder ve hak ehliyetine sahip her gerçek ve tüzel kişi davada taraf olma ehliyetine de sahiptir.

Taraf ehliyeti, medeni hukuktaki hak ehliyetinin medeni usul hukukundaki yansımasıdır. Gerçek kişinin hak ehliyeti, sağ ve tam doğum anından itibaren başlar. Sağ ve tam doğum anıyla gerçek kişi taraf ehliyetine de kavuşur.

Sağ ve tam doğum anı ile kazanılan taraf ehliyeti ölümle sona erer. Başka bir ifadeyle, gerçek kişi yaşadığı sürece taraf ehliyetine sahiptir.

Medenî hukuktaki fiil ehliyetinin medenî usul hukukunda göründüğü şekil dava ehliyetidir. Dava ehliyeti kişinin kendisinin veya yetkili kılacağı bir temsilci aracılığıyla bir davayı davacı veya davalı olarak takip edebilme ve usul işlemlerini yapabilme yetisini ifade etmektedir.

Ayırt etme gücüne sahip, kısıtlı olmayan her ergin kişi tam dava ehliyetine sahiptir.

Bazı işlemlerin yapılabilmesi için, vekilin bu hususlarda özel olarak yetkili kılınmış olması gerekir. Davaya vekâlette özel yetki verilmesini gerektiren haller olarak ifade edilen bu hususlar, Hukuk Muhakemeleri Kanununun 74. maddesinde düzenlenmiştir. Yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurmak, sulh olmak, yemin teklifinde bulunmak ve alternatif uyuşmazlık çözüm yollarına başvurmak için vekile özel yetki verilmesi gereklidir. İstinaf yoluna başvurmak için ise böyle bir özel yetki şartı yoktur.

Dava konusu olan hak veya borcun davacılar veya davalılar arasında elbirliği ile mülkiyet dışındaki bir sebeple ortak olması halinde bu kişiler birlikte dava açabilirler veya aleyhlerine birlikte dava açılabilir. Bu halde davalı müteselsil borçlular arasındaki ilişki ihtiyari dava arkadaşlığıdır.

Fer’i müdahilin bulunduğu davada, feri müdahaleye ilişkin hüküm verilemez. Hüküm ancak taraflar hakkında verilir.

Medenî hukuktaki tasarruf yetkisinin medenî usul hukukunda büründüğü şekil olarak dava takip yetkisi, somut usuli talebe ilişkin davayı taraf olarak yürütme yetisini ifade etmektedir.