MEDENİ USUL HUKUKU

Medenî yargı kolu için öngörülmüş bulunan mahkemelerin bir kısmı uyuşmazlığın ilk önce kendilerine getirilmesi; diğer bir kısmı ise, ilk önce kendisine başvurulan mahkemenin verdiği kararın hukuka uygun olmadığını iddia eden tarafın bu kararın değiştirilmesi, düzeltilmesi ya da iptal edilmesi için başvurabilmesi amacıyla kurulmuştur. Birinci gruba giren mahkemeler (ilk önce kendilerine müracaat edilmesi anlamında) ilk derece mahkemeleri ya da hüküm mahkemeleri olarak adlandırılmaktadır.

Bakacakları davalar bilhassa uzmanlık esas alınarak, işin niteliği ya da uyuşmazlığın tarafları göz önünde bulundurularak özel kanunlarla veya özel hükümlerle belirlenen mahkemeler özel mahkeme olarak anılmaktadır.

Tüketici hakem heyeti başkanlığını illerde ticaret il müdürü, ilçelerde ise kaymakam veya bunların görevlendireceği bir memur yürütür.

Medenî usul hukukunda “yetki” kavramı, medenî yargıya dâhil bir uyuşmazlığın neredeki (hangi yargı çevresindeki) görevli ilk derece mahkemesinde çözümleneceğini belirtmek üzere kullanılır.

6102 sayılı Türk Ticaret Kanununun yürürlüğe giren ilk halinde, asliye hukuk mahkemesi ile asliye ticaret mahkemesi arasında kurulan işbölümü ilişkisi yürürlükten kaldırılmış; bu mahkemeler arasındaki iş paylaşımı, görev ilişkisi olarak düzenlenmiştir. Ancak kanun koyucu her yargı çevresinde asliye ticaret mahkemesi kurulamayacağını öngördüğünden, asliye ticaret mahkemesi bulunmayan yerlerde ticaret mahkemesinin görevine giren ticari davalara asliye hukuk mahkemesinde bakılabilmesine imkan tanımıştır.

Medeni yargıya dahil bir uyuşmazlığın asliye hukuk mahkemesinde görülebilmesi için buna dair açık bir kanun hükmüne gerek bulunmayıp, başka bir mahkeme açık bir düzenlemeyle görevli kılınmış olmadıkça, görevli mahkeme asliye hukuk mahkemesidir. Ancak, önemle vurgulamak gerekir ki, çekişmesiz yargı işleri açısından durum farklıdır. Çekişmesiz yargı işleri bakımından genel görevli mahkeme sulh hukuk mahkemesidir.

Özel mahkemelerin görevi genel mahkemelerden önce gelir. Bu nedenle, belli bir dava veya iş hakkında mahkemeye müracaat edileceği zaman, öncelikle bir özel mahkemenin görevli tayin edilmiş olup olmadığına bakmak gerekir.

Özel mahkemelerin görevi de çoğunlukla kuruluşlarını düzenleyen kanunlarla belirlenir. Ancak, başka kanunlarda da, özel mahkemelerin görevine dair hükümler bulunmaktadır. Öte yandan, kuruluş kanunlarında bazen, bu mahkemelerde uygulanacak yargılama usulü hakkında da hükümler sevk edilir.

Görevsizlik kararının kesinleşmesinden itibaren işlemeye başlayan iki haftalık süre içinde bu kararı veren mahkemeye müracaat edilmemesi durumunda, görevsiz mahkemede açılmış bulunan (ve kendisi hakkında görevsizlik kararı verilmiş durumda olan) davada mahkemenin bu durumu tespit ederek, söz konusu davanın açılmamış sayılmasına karar vermesi gerekir.

Zilyetlik bir şey üzerindeki fiili hakimiyeti ele geçirmiş olmak ve onu kaybetmemiş olmak anlamına gelir. Fiili hakimiyetin varlığından söz edilebilmesi için kişinin zilyet olma, yani fiili hakimiyeti ele geçirme iradesinin de bulunması gerekir.

İş yoğunluğunun gerekli kıldığı yerlerde, ayn› ilk derece (hukuk) mahkemesinin birden fazla dairesi kurulması ve bunların numaralandırılması halinde, aynı mahkemenin kendi daireleri arasındaki ilişkiye iş dağılımı adı verilir. Bu dairelere ayrıca bir isim verilmeyip sadece numaralandırılırlar. Zira bu daireler ayrı mahkeme olmayıp, o yerdeki asliye veya sulh hukuk mahkemesinin bünyesi içinde olup onun sadece bir dairesi durumundadırlar.