MEDENİ USUL HUKUKU

Kanun yolu mahkemeleri, istinaf incelemesinin yapıldığı bölge adliye mahkemeleri ile temyiz mercii olan Yargıtay’dır.

İlk derece (hüküm) mahkemeleri, her il merkezi ile bölgelerin coğrafi durumları ve iş yoğunluğu dikkate alınarak belirlenen ilçelerde, Hâkimler ve Savcılar Kurulunun olumlu görüşü alınarak, Adalet Bakanlığınca kurulur.

Yargıtay yirmi üç hukuk ve yirmi üç ceza dairesinden oluşur

Kira ilişkisine dayandığı iddia edilen davaların sulh hukuk mahkemesinde görülebilmesi için, bu davaya konu uyuşmazlıkların kira sözleşmesinden kaynaklanması gerekir. Kira sözleşmesi yoksa veya kira sözleşmesi geçersizse, davaya asliye hukuk mahkemesinde de bakılabilir.

Sulh hukuk mahkemeleri, aksine özel bir düzenleme bulunmadığı sürece, çekişmesiz yargı işlerinde genel görevli mahkeme durumundadırlar.

5718 s.lı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usûl Hukuku Hakkında Kanuna göre aile hukukuna ilişkin yabancı mahkeme kararlarının tanıma ve tenfizi işlerini aile mahkemesi yerine getirir.

İş yoğunluğunun gerekli kıldığı yerlerde, aynı ilk derece (hukuk) mahkemesinin birden fazla dairesi kurulması ve bunların numaralandırılması halinde, aynı mahkemenin kendi daireleri arasındaki ilişki iş dağılımıdır.

Türkiye’de yerleşim yeri bulunmayanlar hakkında genel yetkili mahkeme, davalının Türkiye’deki mutat meskeninin bulunduğu yer mahkemesidir. Ancak, diğer özel yetki hâlleri saklı kalmak üzere, malvarlığı haklarına ilişkin dava, uyuşmazlık konusu malvarlığı unsurunun bulunduğu yerde de açılabilir.

Sözleşmeden doğan davalar, sözleşmenin ifa edileceği yer mahkemesinde de açılabilir.

Terekenin kesin paylaşımına kadar mirasçılara karşı açılacak tüm davalar bakımından ölen kimsenin son yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkilidir.

Birinci gruba giren mahkemeler (ilk önce kendilerine müracaat edilmesi anlamında) ilk derece mahkemeleri ya da (uyuşmazlık hakkındaki hüküm öncelikle bu mahkemelerce
verildiği için) hüküm mahkemeleri olarak adlandırılmaktadır.

Yargıtay, medenî yargının da içinde yer aldığı adlî yargının en yüksek mahkemesi olup, yirmi üç hukuk ve yirmi üç ceza dairesinden oluşur

Medenî yargı alanındaki genel mahkemeler olan sulh ve asliye hukuk mahkemelerinin
görevi, 5235 sayılı Kanunun 6. maddesi ile tayin edilmiştir.

Taşınır ve taşınmaz mal veya hakkın paylaştırılmasına ve ortaklığın giderilmesine ilişkin
davalara sulh hukuk mahkemeleri bakmakla görevlidir.

Çekişmesiz yargı işleri bakımından genel görevli mahkeme sulh hukuk mahkemesidir
(HMK m. 383).

Asliye ticaret mahkemesi bulunmayan yargı çevresindeki bir ticari davada ise, görev kuralına dayanılmamış olması, görevsizlik kararı verilmesini gerektirmeyecek, asliye hukuk mahkemesi davaya devam edecektir (TTK m. 5, III ve IV).

Gerek Hukuk Muhakemeleri Kanununda ve gerekse sair kanunlarda, yetkiye dair pek çok hüküm sevkedilerek, daha ziyade uyuşmazlığın konusu esas alınmak suretiyle, bir kısmı genel mahkemenin yetkisini bertaraf ederek onun yerini alan, bir kısmı ise genel mahkemenin yanında ilave mahkemeler öngörülmüştür. İşte bu hükümlere özel yetki kuralları adı verilmektedir.

Terekenin kesin paylaşımına kadar mirasçılara karşı açılacak tüm davalar bakımından ölen kimsenin son yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkilidir (HMK m. 11, I).

Buna göre, tacirler veya kamu tüzel kişileri, aralarında doğmuş veya doğabilecek bir uyuşmazlık hakkında, bir veya birden fazla mahkemeyi sözleşmeyle yetkili kılabilirler.

Hakimler ve Savcılar Kurulu, aynı mahkemenin birden fazla dairesi kurulan yerlerde, bunlardan birinin veya bir kısmının, uzmanlaşmayı sağlamak amacıyla, gelen işlerin sayısı ve niteliği de dikkate alarak, belli davalara bakmasını kararlaştırabilir (6460
s.lı K. m. 10, Geçici m. 4). Bu kararlar Resmî Gazete’de yayınlanır.