MEDENİ USUL HUKUKU

Hâkimlere görevleri gereği tanınan bağımsızlığın tam olarak kullanılabilmesi, bunun bazı güvencelerle korunmuş olmasına bağlıdır. Söz konusu güvenceler olmaksızın hâkimin vicdanî kanaatinin baskı altına alınması mümkündür. Bundan dolayıdır ki, Anayasanın, mahkemelerin bağımsızlığını düzenleyen 138. Maddesini takip eden 139 ve 140. maddelerinde, bağımsızlığı güvence altına almaya yönelik bazı hususlara yer verilmiştir. Hemen belirtmek gerekir ki, bunlar, daha ziyade tarihsel süreçte yaşanmış bir kısım olumsuz olaylar dikkate alınarak getirilmiş bulunan önlemlerdir. Bu önlemler hakimlik teminatı kavramıyla ifade edilir.

Hâkimlerin coğrafi teminatları yoktur. 1961 Anayasası ile getirilen bu teminat, Ülke şartları ve sosyal gerçekliğinden kaynaklanan sebeplerle, daha sonra kaldırılmıştır.

Anayasanın 138. maddesi, hâkimleri, daha ziyade yürütme ve yasama kuvvetleri karşısında bağımsız kılmaya yönelmiş bir düzenleme olup, genel anlamda statüye ilişkindir. Ancak, bağımsızlık geniş anlamda değerlendirildiğinde, hâkimin taraflardan bağımsızlığını da içerir. Diğer bir ifadeyle, hâkimin Anayasaya, hukuka ve kanunlara uygun olarak vicdani kanaatine göre karar verebilmesi için, kendisiyle, önüne gelen somut uyuşmazlığın tarafları arasında “bağımlılık” yaratacak bir yakınlığın yahut ilişkinin bulunmaması gerekir. Dolayısıyla, bağımsızlığa ilişkin düzenlemeler, aynı zamanda tarafsızlığın da anayasal dayanaklarını oluşturur.

Hukuk Muhakemeleri Kanununun 34. maddesinde, hâkimin davaya bakmaktan yasaklılığı sebepleri yedi bent halinde sayılmıştır. Buna göre, sevgilisinin davası sayılan maddelerde bulunmamaktadır.

Kanun koyucunun değerlendirmesine göre, davaya bakan hâkim ile somut uyuşmazlığın tarafları arasında öyle sıkı ve yakın bağlılık vardır ki, artık böyle bir durumda hâkimin tarafsız kalması düşünülemeyeceğinden, onun bu davaya bakmaması gerekir. Eski eşinin davası bu kapsama girer.

Üstsoy-Altsoy hısımlığı kan hısımlığının bir türü olup, birbirinin soyundan gelen kişiler arasındaki hısımlıktır. Bu çeşit kan hısımlığının sınırı olmadığından, aşağı ve yukarı doğru sınırsız olarak devam eder. Dede, büyükbaba, baba, çocuk ve torun arasında altsoy-üstsoy kan hısımlığı vardır.

Mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı ile ilgili hususların kanunla düzenleme altına alınacağı Anayasada düzenlenmiştir. Bu çerçevede, hâkimlerin nitelikleri, atanmaları, hakları ve ödevleri, aylık ve ödenekleri, meslekte ilerlemeleri, görevlerinin ve görev yerlerinin geçici veya sürekli olarak değiştirilmesi, haklarında disiplin kovuşturması açılması ve disiplin cezası verilmesi, görevleriyle ilgili veya görevleri sırasında işledikleri suçlardan dolayı soruşturma yapılması ve yargılanmalarına karar verilmesi, meslekten çıkarmayı gerektiren suçluluk veya yetersizlik halleri ve meslek içi eğitimleri ile diğer özlük işleri Hâkimler ve Savcılar Kanununda düzenlenmiştir.

Kanunda aranan koşulları karşılayanlar, katıldıkları yazılı ve sözlü (mülakat) sınavda başarılı bulunmaları halinde hâkim adayı statüsünü kazanırlar ve bu dönemde meslek öncesi eğitime tâbi tutulurlar. Meslek öncesi eğitim kural olarak 2 yıldır.

Adaylık devresinde sürdürülen meslek öncesi eğitim sonunda yapılan yazılı sınavda başarılı olup meslek açısından engel hâli bulunmayanlar, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca mesleğe kabul edilerek hâkimlik statüsü kazanırlar.

Mahkemede yapılacak bütün işlemlerde hazır bulunmak ve dava dosyasını incelemesi için hâkime vermek zabıt kâtibinin görevlerindendir. Haczin kaldırılması zabıt kâtibinin değil icra memurunun, tebligatı yapmak ise tebligat memurunun görevidir.

Yazı işleri müdürleri, ayrı bir noterlik kurulmamış olan yerlerde geçici yetkili noter yardımcılığı ile ayrı bir icra - iflâs dairesi kurulmamış olan yerlerde icra ve iflâs müdürlüğü görevlerini de ifa ederler.

Hukuk Muhakemeleri Kanununun 34. maddesinde, hâkimin davaya bakmaktan yasaklılığı sebepleri yedi bent halinde sayılmıştır. Hâkimin davada tanık olarak dinlenmesi bu bentler arasında yer almamaktadır. Hâkimin davada tanık veya bilirkişi olarak dinlenmesi yasaklılık sebeplerinden biri olmasa da hâkimin reddi sebeplerinden biri olarak kabul edilmiştir.

Çekilme kararını, hakkında yasaklılık sebebi bulunan hâkimin bizatihi kendisi verir. Bu karara karşı üst mahkemeye başvurulabilir.

Ret talebinin ileri sürüleceği azami sürenin ilk derece mahkemesindeki son duruşmadır. Ret sebebinin daha önce öğrenilememiş olması yahut sürelerin geçirilmiş bulunması nedeniyle ilk derece mahkemesinde ileri sürülemeyen ret talebinin kanun yollarında yapılması mümkün değildir.

Ret sebebinin mevcudiyetinin tam olarak ispatlanması aranmaz; ret sebebinin muhtemel görülmesi (yaklaşık ispat) halinde merci ret talebini kabul eder.

Sulh hukuk hâkimi reddedildiği takdirde ve sulh hukuk hâkimliği görevi tek hâkim tarafından yerine getirilmiyorsa ret talebi, o yerdeki diğer sulh hukuk hâkimi tarafından incelenir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Hâkimlerin (ve savcıların) nitelikleri, atanmaları, hakları ve ödevleri, aylık ve ödenekleri, meslekte ilerlemeleri, görevlerinin ve görev yerlerinin geçici veya sürekli olarak değiştirilmesi, haklarında disiplin kovuşturması açılması ve disiplin cezası verilmesi, görevleriyle ilgili veya görevleri sırasında işledikleri suçlardan dolayı soruşturma yapılması ve yargılanmalarına karar verilmesi, meslekten çıkarmayı gerektiren suçluluk veya yetersizlik halleri ve meslek içi eğitimleri ile diğer özlük işleri, mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir.

Bu statü devam ettiği sürece (kural olarak iki yıl), adaylar, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tâbi olup, hâkim sıfatını kazanmazlar ve hâkimlere özgü güvencelerden yararlanamazlar.

Yazı işleri personeli arasında yer alan kişilerden, adli yargı adalet komisyonlarınca mahkemelere zabıt kâtibi olarak görevlendirilirler.

Hâkimler (ve savcılar), bir mahkemenin veya kadronun kaldırılması sebebiyle de olsa, aylık, ödenek ve diğer özlük haklarından yoksun bırakılamamaları, mahkemelerin bağımsızlığına ilişkin değil, hâkimlik teminatına ilişkin bir hükümdür. Diğer şıklardaki hususlar mahkemelerin bağımsızlığının korunmasına ilişkin hükümlerdir.