MEDENİ USUL HUKUKU

İhlalin giderilmesi, böylece ortaya çıkan uyuşmazlığın sona erdirilmesi ve bozulan sosyal barışın yeniden tesis edilebilmesi için düşünülebilecek iki yöntem mevcuttur. Bunlardan birincisi, ihlale bağlanan müeyyideyi doğrudan doğruya hak sahibinin kendisinin uygulaması (bizzat ihkakı hak), diğeri ise güç kullanma yetkisini münhasıran kendi elinde bulunduran devlete (onun bu iş için görevlendirdiği organ olan mahkemelere) başvurmak.

Nitelikleri açısından bir bütün teşkil eden dava ve işlerin ayrı bir yargılama usûlüne tâbi kılınmasıyla oluşturulan bütünlüğe yargı kolu adı verilmektedir. Türk hukukunda altı farklı yargı kolunun bulunduğu söylenebilir. Bunlar; anayasa yargısı, adlî yargı, idarî yargı, hesap yargısı, seçim yargısı ve nihayet uyuşmazlık yargısıdır.

Medeni yargı alanında ilk derecede görev yapan özel mahkemeler şunlardır: Aile mahkemeleri, fikrî ve sınaî haklar hukuk mahkemeleri, icra mahkemeleri, iş mahkemeleri, kadastro mahkemeleri, tüketici mahkemeleri ve ticaret mahkemeleri.

Kanuni düzenlemelerin başında  6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu gelmektedir. . Bunun yanında, bilhassa özel mahkemelerin kuruluşunu düzenleyen kanunlar (örneğin: 4787 sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama usûllerine Dair Kanun; 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu gibi) ile Türk Medenî Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu gibi temel kanunlarda da, medenî usûl hukukunu ilgilendiren hükümler bulunmaktadır. Keza, 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun, 2797 sayılı Yargıtay Kanunu, 492 sayılı Harçlar Kanunu ve 7201 sayılı Tebligat Kanunu gibi, asıl düzenleme alanı farklı olmakla birlikte medenî usûl hukukunu ilgilendiren hükümler sevk etmiş bulunan pek çok kanun vardır.

Medeni yargı alanında ilk derecede görev yapan genel mahkemeler; sulh hukuk mahkemesi ile asliye hukuk mahkemesidir.

Söz konusu mahkemeler Bölge Adliye Mahkemeleridir. Bölge adliye mahkemelerince verilip, verildiği anda kesin olmayan nihai kararların hukuka aykırı ve yanlış olması ihtimaline karşı, bunların hukuk açısından kanun yolu (temyiz) denetiminin yapılması ve ayrıca ülkede içtihat birliğinin sağlanması amacıyla kurulmuş olan Yargıtay, adli yargıya ilişkin yargı örgütlenmemizde en üst mahkeme konumundadır.

Uluslararası iki taraflı ya da çok taraflı sözleşmeler medeni usul hukukunun kaynakları arasında yer almaz.

Roma hukukundan itibaren yapılan “özel hukuk-kamu hukuku” ayrımında, özel hukuk alanına dahil maddi hukuk normlarının öngördükleri haklara riayetle yükümlü olanların bunu kendiliklerinden yerine getirmemeleri halinde, güç kullanma tekelini elinde bulunduran devletin buna müdahale etmeye karar vermek üzere kurduğu kurumların (yargı örgütü-mahkemeler), müeyyideye karar verme sürecini düzenleyen kurallar bütününe medenî usûl hukuku adı verilmektedir. Görüldüğü gibi görevin yüklendiği kurum yargı örgütü olup, yargı örgütü mahkemelerden oluşur.

Hakkın temelinde yer alan menfaatin kişisel olması durumunda özel hukuktan, buna karşılık söz konusu menfaatin toplumsal olması durumunda ise - genel olarak - kamu hukukundan söz edilir.

Egemenliğin kullanım biçimlerinden birini teşkil eden yargı yetkisi, Anayasanın 9. maddesi gereğince bağımsız mahkemelere bırakılmıştır. Söz konusu yetkiyi kullanacak olan mahkemelerin kuruluş ve örgütlenişi, çalışmalarına ilişkin dış şartların belirlenmesi ve yargılama faaliyetine doğrudan yahut dolaylı şekilde katılan kişilerin statüleri ile görev ve yetkilerinin belirlenmesi; ayrıca, verilen kararların yerine getirilmesiyle görevli kılınmış cebrî icra organlarının kuruluş ve işleyişi, yargı örgütü olarak adlandırılmaktadır.