Tahkim ve Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları

Özel hukuk alanında, kişiler arasında meydana gelen uyuşmazlıkların asli çözüm
yeri devlet yargısıdır (mahkemelerdir).

Özel hukuk alanında, irade serbestinin geçerli olduğu alanlarda, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri konularda, tahkim de bir uyuşmazlık çözüm yoludur. 

Tahkim, tarafların aralarındaki mevcut veya muhtemel bir uyuşmazlığın hakemler tarafından çözülmesi için yaptıkları bir anlaşmadır. 

Tahkim anlaşmasının tarafları, aynı zamanda doğmuş veya doğabilecek olan uyuşmazlığın da tararlarıdır. 

Tahkim de bir yargı faaliyetidir. Tahkimde taraflar arasındaki uyuşmazlığın
hakemler tarafından bir kararla çözüme kavuşturulması, uyuşmazlığın çözümü
için yetkilendirilen hakemlerin tarafsız yargılama yapmaları, hakemlerce yürütülen tahkim sürecinin devlet tarafından denetlenmesi, hakem kararlarının mahkeme kararları gibi bağlayıcı olması, icra edilebilmesi ve kesin hüküm oluşturması gibi özellikler, tahkimin bir yargılama faaliyeti olduğunu göstermektedir.

Hukuk Muhakemeleri Kanununun tahkime ilişkin hükümleri, 4686 sayılı
Milletlerarası Tahkim Kanununun tanımladığı anlamda, yabancılık unsuru taşımayan ve tahkim yerinin Türkiye olarak belirlendiği uyuşmazlıklarda, başka bir deyişle millî (iç) tahkimde uygulanabilir (HMK m. 407).

Yabancılık unsuru taşıyan ve tahkim yerinin Türkiye olarak belirlendiği veya Milletlerarası Tahkim Kanunu hükümlerinin taraflarca veya hakem/hakem kurulunca seçildiği uyuşmazlıklar hakkında ise, Milletlerarası Tahkim Kanunu uygulanır. 

Tahkim tarafların iradesine tâbi uyuşmazlıklarda geçerlidir. Başka bir deyişle,
ancak tarafların sulh yoluyla çözebilecekleri uyuşmazlıklarda tahkim yapılabilir.

Hukuk Muhakemeleri Kanununun 412. maddesinin 1. fıkrasına göre, “Tahkim
sözleşmesi, tarafların, sözleşme veya sözleşme dışı bir hukukî ilişkiden doğmuş veya doğabilecek uyuşmazlıkların tamamı veya bir kısmının çözümünün hakem veya hakem kuruluna bırakılması hususunda yaptıkları anlaşmadır.”

Tahkim sözleşmesinin hukukî niteliği konusunda üç görüş bulunmaktadır. Bir
görüşe göre, tahkim bir maddî hukuk sözleşmesi, diğer görüşe göre usûl hukuku
sözleşmesi ve son olarak karma görüşe göre ise, maddî hukuk ve usûl hukuku
yönü olan bir sözleşmedir. Öğretide çoğunluk tarafından ve Yargıtayca benimsenen görüşe göre, tahkim bir usûl sözleşmesidir.

Tahkim sözleşmesi yazılı şekilde yapılmalıdır. Yazılı şekil, tahkim bakımından
bir geçerlilik şartıdır. Yazılılık şartının yerine getirilmiş sayılması için resmî şekil aranmamıştır. 

Tahkim sözleşmesi mutlaka uyuşmazlık doğmadan veya dava açılmadan önce
yapılmak zorunda değildir. Dava açıldıktan sonra dahi, tarafların tahkime gitmek
konusunda anlaşması hâlinde, dava dosyası mahkeme tarafından ilgili hakem veya hakem kuruluna gönderilir. 

Hakkında tahkim sözleşmesi bulunan bir uyuşmazlık hakkında dava açılması tarafların anlaşması halinde, daha sonra tahkim yolunun tercih edilmesine engel değildir. 

Dava şartları yanında, yine usûl hukukuna ilişkin olan fakat hâkim tarafından resen gözetilemeyen, ancak davalı tarafından açıkça ve usûlüne uygun olarak ileri sürülmesi halinde davanın esasına girilmesine engel olan şartlara ilk itiraz denilmektedir. Örneğin yetki ve tahkim itirazı. İlk itirazlar, davalı tarafından,
en geç cevap dilekçesiyle birlikte ileri sürülmelidir. 

Tahkim sözleşmesinin biri olumlu diğeri olumsuz iki etkisi söz konusudur. 

Sözleşmenin olumlu etkisi, uyuşmazlık hakkında hakemler tarafından yargılama
yapılabilmesi ve karar verilebilmesinin yolunu açmasıdır. Tahkime elverişli bir
konuda tahkim sözleşmesi yapılmış ve sözleşme geçerlilik şartlarına uygun olarak yapılmışsa, ileride uyuşmazlık doğması halinde, taraflardan biri, uyuşmazlığın hakemlerce çözülmesini talep edebilir. Tahkim sözleşmesi, hakemlere uyuşmazlık hakkında yargılama yapma ve karar verme yetkisini verir.

Tahkim sözleşmesinin olumsuz etkisi, taraflardan birinin devlet yargısına
(mahkemeye) başvurma olasılığını ortadan kaldırmasıdır.

Hakem sözleşmesi, doğmuş veya ileride doğması muhtemel bir uyuşmazlığın tarafları ile hakemler arasında yapılan; hakemlerin uyuşmazlığın çözümünü, tarafların ise bunun karşılığında belirli bir ücret ödemeyi taahhüt etikleri bir sözleşmedir. Hakem sözleşmesi, hukukî niteliği itibariyle, borçlar hukuku alanına giren bir vekâlet sözleşmesidir.

Taraflar hakem sayısını istedikleri şekilde belirleyebilirler. Ancak birden fazla hakem görevlendirilecekse bu sayı tek olmalıdır. 

Hakemlerin sayısı taraflarca kararlaştırılmamışsa üç hakem seçilir. 

Taraflar hakem veya hakem kurulunun uygulayacağı yargılama usûlünü, Hukuk
Muhakemeleri Kanununun tahkime ilişkin kısımdaki emredici hükümlere (kurallara) aykırı olmamak kaydıyla, serbestçe belirleyebilirler. Eğer taraflar yargılama usûlünü belirlememişlerse, hakem veya hakem kurulu, tahkim yargılamasını Hukuk Muhakemeleri Kanununun hükümlerini dikkate alarak uygun bulduğu şekilde yürütebilir. 

Tahkim süresi de taraflarca belirlenebilir. Taraflar bu konuda anlaşmamışlarsa,
bir hakemin görevlendirildiği davalarda hakemin seçildiği tarihten, birden çok
hakemin görevlendirildiği davalarda ise, hakem kurulunun ilk toplantı tutanağını
düzenlediği tarihten itibaren bir yıl içinde, hakem veya hakem kurulunca esas
hakkında karar verilmelidir.