MEDENİ USUL HUKUKU - Deneme Sınavı - 22

Sulh: Görülmekte olan bir davada, tarafların, aralarındaki uyuşmazlığı kısmen veya tamamen sona erdirmek amacıyla, mahkeme huzurunda yapmış oldukları
bir sözleşmedir.

Duruşma gününün belli edilmesi için tarafların başvurması gereken
hâllerde gün tespit ettirilmemişse, son işlem tarihinden başlayarak bir ay
geçmekle dosya işlemden kaldırılır.

Tefhim: Mahkeme tarafından verilen kararın, duruşmada hazır bulunan tarafa veya taraflara hâkim tarafından sözle bildirilmesidir.

İkrar, bir vakıanın doğru olduğunun, bu vakıanın aleyhine olduğu taraf
yahut onun vekilince mahkemeye bildirilmesidir. Bu bildirim duruşma esnasında sözlü olarak veya mahkemeye sunulan imzalı bir belge (dilekçe)
ile yapılabilir.

Öğretideki genel kabule göre, emare, tecrübe kuralları aracılığıyla, uyuşmazlığa uygulanacak hukuk normunun koşul olayı hakkında sonuç çıkarılabilen diğer
olaylardır. Diğer bir ifadeyle, ispatı gereken bir vakıaya yabancı ancak onun hakkında tecrübe kurallarından hareketle sonuç çıkarmanın mümkün olduğu komşu vakıaya emare adı verilir.

Âdi Yazılı Şekil: Herhangi bir resmî makamın veya memurun katılımı olmaksızın gerçekleştirilen şekil şartıdır.

Kesin deliller, kanun tarafından belirlenmiş olup, ilâm, senet ve yeminden ibarettir. Bunlar dışında kalan bütün ispat araçları, (emareler bir tarafa bırakılacak olursa) “takdirî delil” kategorisine dahildir.
Takdirî delillerin bir kısmı Hukuk Muhakemeleri Kanunu tarafından sayılmıştır. Bunlar, (kesin delil sayılanlar dışında olmak üzere) belge, tanık, bilirkişi ve
keşiftir.

Davaya bakmakta olan mahkemenin yargı çevresi dışında yapılması gereken
işler ve işlemler sözkonusu olduğunda, bu işlerin veya işlemlerin yapılacağı yer
mahkemesinden hukukî yardım istemesine istinabe denir.

Somutlaştırma Yükü: Davacı veya davalı tarafın, iddia ve savunmalarını dayandırdıkları vakıaları, ispata elverişli şekilde zamanı, yeri ve içeriği bakımından belirgin hale getirmeleridir.

Bilirkişi raporunun hazırlanması için verilecek süre üç ayı geçemez.

Kanunda her ne kadar bir ayrım yapılmamışsa da kanun yolu, geniş anlamda ve dar anlamda kanun yolu olarak ikiye ayrılabilir. Geniş anlamda kanun yolu, mahkemeler tarafından verilen her tür kararın bir başka mahkeme tarafından bir kez daha gözden geçirilmesi ve hatalı ise düzeltilmesini sağlayan bir denetim yoludur. Dar anlamda kanun yolu ise, mahkemelerin kesinleşmemiş nihai kararlarına karşı başvurulan ve bir üst mahkeme tarafından kararın denetlenmesini ve düzeltilmesini sağlayan başvuru yoludur. Bu bağlamda yargılamanın iadesi geniş anlamda kanun yolu, istinaf ve temyiz ise dar anlamda kanun yolu olarak sınıflandırılabilir. Geniş ve dar anlamda kanun yolu ayrımının yanında, öğretide ve uygulamada olağan ve olağanüstü kanun yolu ayrımı yapılmaktadır. Olağan kanun yolu, henüz kesinleşmemiş nihai kararlara karşı başvurulan, başka bir deyişle kararın kesinleşmesini erteleyen kanun yolu; olağanüstü kanun yolu ise, kesinleşmiş mahkeme kararlarına karşı başvurulan kanun yoludur. Kesinleşmiş mahkeme kararından kasıt, kanun yoluna başvuru imkânı olmadığı için verildiği anda kesin hüküm teşkil eden ve değiştirilemeyen veya olağan kanun yolu incelemelerinden geçerek kesinleşen ve başka bir olağan kanun yolu ile değiştirilmesine olanak bulunmayan mahkeme kararlarıdır. Bu ayrıma göre, istinaf ve temyiz olağan kanun yolları, yargılamanın iadesi ise olağanüstü kanun yoludur. Dar ve teknik anlamda kanun yolu, erteleyici ve aktarıcı etki olmak üzere iki temel özelliğe sahiptir. Erteleyici etki, kanun yoluna başvurulmasının mahkeme kararının kesinleşmesini ertelemesi (geciktirmesi) anlamına gelir. Aktarıcı etki ise, kararın bir üst mahkeme tarafından incelenmesi ve gerektiğinde kaldırılarak değiştirilmesi veya bozulması anlamına gelir. İstinaf, ilk derece mahkemesinin kararlarının bir üst mahkeme olan bölge adliye mahkemeleri tarafından incelenmesini; temyiz ise, bölge adliye mahkemesinin ve bazı hallerde ilk derece mahkemesinin kararlarının adli yargı kolunda en üst mahkeme olan Yargıtay tarafından incelenmesini sağladığından, hem erteleyici hem de aktarıcı etkiye sahiptir. Ancak, yargılamanın iadesi başvurusu, kesinleşmiş bir mahkeme kararına karşı, davanın esası hakkında karar veren ilk derece mahkemesine yapılacağından ve bu talep hakkında aynı ilk derece mahkemesi karar vereceğinden, erteleyici ve aktarıcı etkiye sahip değildir.

İstinaf sebepleri, maddî hukuk kurallarına aykırılık (hukukî sorunun yanlış çözülmesi), usûl kurallarına aykırılık (hatalı veya eksik yargılama yapılması) ve maddî sorun hakkında yanlış sonuca varılması (vakıa tespitlerindeki hatalar) olmak üzere üç gruba ayrılabilir.

Usûl kurallarına aykırılık, ilk derece mahkemesinin kararını etkileyen usûli hatalar ve eksiklikler bulunması anlamına gelir. Usûl kurallarına aykırılık, usûl hukukuna ilişkin mutlak istinaf sebepleri ve nispi istinaf sebepleri olarak iki alt gruba ayrılabilir. Mutlak istinaf sebepleri, ilk derece mahkemesinin hükmünü etkileyip etkilemediğine bakılmaksızın, bölge adliye mahkemesince resen dikkate alınması gereken önemli ve ağır usûl hatalarıdır. Bu gruba giren istinaf sebeplerinin bir bölümü Hukuk Muhakemeleri Kanununun 353. maddesinde düzenlenen duruşma yapılmadan karar verilebilecek hallerdir. Buna göre, davaya bakması yasak olan hâkimin karar vermiş olması; ileri sürülen haklı ret talebine rağmen reddedilen hâkimin davaya bakmış olması; mahkemenin görevli ve yetkili olmasına rağmen görevsizlik veya yetkisizlik kararı vermiş olması veya mahkemenin görevli ya da yetkili olmamasına rağmen davaya bakmış bulunması veyahut mahkemenin bölge adliye mahkemesinin yargı çevresi dışında kalması; diğer dava şartlarına aykırılık bulunması; mahkemece usûle aykırı olarak davanın veya karşı davanın açılmamış sayılmasına, davaların birleştirilmesine veya ayrılmasına, merci tayinine karar verilmiş olması; tarafların davanın esasıyla ilgili olarak gösterdikleri delillerin hiçbiri toplanmadan veya gösterilen deliller hiç değerlendirilmeden karar verilmiş olması başlıca mutlak istinaf sebepleridir.

İstinafa başvuru süresi iki haftadır. Bu süre, ilâmın usûlen taraflardan her birine tebliğiyle işlemeye başlar. İstinafa başvuru süresi bakımından özel kanun hükümleri farklı süreler öngörebilir (HMK m. 345). Örneğin, icra mahkemesi kararlarına karşı ise, tefhim veya tebliğ tarihinden itibaren on gün içinde istinafa (5311 s. lı K. ile değişik 2004 s. lı İİK m. 363, I) başvurulabilir.

Bölge adliye mahkemesinde, ilk derece mahkemesinde geçerli olan yargılama usûlü uygulanacak olmakla birlikte, istinaf esasen bir kanun yolu denetimi olduğundan, ilk derece mahkemesinde yapılabilecek bazı usûl işlemlerine istinafta izin verilmemiştir. Bu bağlamda, bölge adliye mahkemesinde bazı işlemlerin yapılması yasaklanmıştır. Hukuk Muhakemeleri Kanununun 357. maddesine göre, bölge adliye mahkemesi hukuk dairelerinde karşı dava açılamaz; davaya müdahale talebinde bulunulamaz; davanın ıslahı ve 166. maddenin birinci fıkrası hükmü saklı kalmak üzere davaların birleştirilmesi istenemez; bölge adliye mahkemesince resen göz önünde tutulacaklar dışında, ilk derece mahkemesinde ileri sürülmeyen iddia ve savunmalar dinlenemez ve yeni delillere dayanılamaz.

Hukuk Muhakemeleri Kanununun 362. maddesine göre, aşağıdaki kararlar temyiz edilemez: • Miktar veya değeri Kanunda öngörülen ve HMK Ek Madde 1 uyarınca her yıl yeniden değerleme oranına göre artırılarak belirlenen parasal sınırı geçmeyen davalara ilişkin kararlar temyiz edilemez. Alacağın tamamının dava edilmiş olması hâlinde, kararda asıl talebinin kabul edilmeyen bölümü parasal sınırı geçmeyen tarafın temyiz hakkı yoktur. Alacağın bir kısmının dava edilmiş olması durumunda ise, kesinlik sınırı alacağın tamamına göre belirlenir. Hukuk Muhakemeleri Kanununda öngörülen parasal sınır, iş mahkemeleri ve icra mahkemelerinin görev alanına giren dava ve işlerde verilen istinaf mahkemesi kararları için de geçerlidir (7036 s. lı İMK m. 7.III, III; 2004 s. İİK m. 364, I). • Kira ilişkisinden doğan ve miktar veya değeri bakımından temyiz sınırının üzerinde olan alacak davaları hariç olmak üzere, Hukuk Muhakemeleri Kanununun 4. maddesi ve diğer özel kanunlardaki hükümler uyarınca, sulh hukuk mahkemesinin görevine girdiği belirtilen davalarla ilgili kararlar temyiz edilemez. Bununla beraber, kira ilişkisinden doğan ve miktar veya değeri itibarıyla temyiz edilebilen alacak davaları ile 23/6/1965 tarihli ve 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunundan doğup taşınmazın aynına ilişkin olan davalarda verilen sulh hukuk mahkemesi kararları temyiz edilebilir. • Yargı çevresi içinde bulunan ilk derece mahkemeleri arasındaki yetki ve görev uyuşmazlıklarını çözmek için verilen kararlar ile merci tayinine ilişkin kararlar temyiz edilemez. • Çekişmesiz yargı işlerinde verilen kararlar temyiz edilemez. Hukuk Muhakemeleri Kanununun 383. maddesine göre, aksine bir düzenleme bulunmadıkça, çekişmesiz yargı işlerine de sulh hukuk mahkemesinde bakılır. • Soybağına ilişkin sonuçlar doğuran davalar hariç olmak üzere, nüfus kayıtlarının düzeltilmesine ilişkin davalarla ilgili kararlar temyiz edilemez. • Yargı çevresi içindeki ilk derece mahkemeleri hâkimlerinin davayı görmeye hukukî veya fiilî engellerinin çıkması hâlinde, davanın o yargı çevresi içindeki başka bir mahkemeye nakline ilişkin kararlar temyiz edilemez. • Geçici hukukî korumalar hakkında verilen kararlar temyiz edilemez.

Dilekçeler aşaması davanın ilk aşaması olup, davacının dava dilekçesiyle başlar.

Maddî hukuk kurallarına aykırılık somut olayda uygulanması gereken maddî hukuk kurallarının veya irade serbestinin geçerli olduğu uyuşmazlılar bakımından taraflar arasındaki sözleşme hükümlerinin hiç uygulanmaması veya yanlış uygulanması şeklinde ortaya çıkabilir. Hukuk kurallarının hiç uygulanmaması, hukuk normunun tespitinde hata olup, bir hukuk normunun var olup olmadığı veya geçerli olup olmadığı konusunda hata edilir. Örneğin, yürürlükte olan bir kanun maddesinin dikkate alınmaması ve somut olaya uygulanmaması hukukun hiç uygulanmaması şeklinde ortaya çıkar. Hukuk kuralının yanlış uygulanması ise, tespit edilen vakıalara uygun olan hukuk kuralının uygulanmasında hatadır. Hukuk kuralının yorumunda veya somut olaya altlanmasında hataya düşülmesi, hukukun uygulanmasında hatadır.

Tarafların külli ve cüzi halefleri, katıldığı davalar bakımından Cumhuriyet savcısı, dava arkadaşlığı hallerinde her bir ihtiyari dava arkadaşı veya mecburi dava arkadaşlığında birlikte hareket etmek kaydıyla mecburi dava arkadaşları; davaya müdahale halinde tarafla birlikte feri müdahil veya tek başına asli müdahil bölge adliye mahkemesinin kararını temyiz edebilir.

Kural olarak yargılamanın iadesi yoluna başvuru süresi üç aydır. Ancak bu süre, her hâlde iade talebine konu olan hükmün kesinleşmesinden itibaren on yıldan daha fazla olamaz. Üç aylık ve on yıllık başvuru süreleri hak düşürücü sürelerden olduğundan, süresi içinde başvuru yapılıp yapılmadığı mahkeme tarafından resen incelenir (HMK m. 379, I).