MEDENİ USUL HUKUKU - Deneme Sınavı - 17

Hukuk Muhakemeleri Kanununun kabul ettiği kesin deliller senet ve yemindir. Bunların yanında, kesin hüküm (ilam) de, ayrıca düzenlenmiş olan bağlayıcılığı nedeniyle kesin deliller arasında yer alır. Buna karşılık, 1086 sayılı HUMK döneminde kesin delil olarak kabul edilen ikrar, HMK tarafından, kesin delil değil, bilâkis, ilgili olduğu vakıayı tartışmalı olmaktan çıkararak delil gösterme (ispat) gerekliliğini ortadan kaldıran bir durum olarak kabul edilmiştir (HMK m. 187, II). Kanunda sayılan takdiri deliller belge (senet ve ilâm hariç), tanık, bilirkişi ve keşiftir.

Delil sözleşmesi davadan önce ayrı bir sözleşme şeklinde veya ilgili olduğu hukukî ilişkinin maddî hukuk açısından düzenlendiği sözleşmenin bir şartı olarak düzenlenebileceği gibi, dava esnasında ayrı bir sözleşme olarak da yapılabilir. Kanunun kesin delille ispatını öngördüğü bir vakıanın sadece bu delillerle değil, bunun yanında kanunen caiz olan diğer başka deliller de (her türlü delil olabilir) ispatını öngören delil sözleşmeleri ise münhasır olmayan delil sözleşmesi olarak adlandırılır. Geçerlik açısından âdi yazılı şekil kâfidir. Buna karşılık, duruşmada esnasında sözlü olarak yapılan delil sözleşmesinin geçerli olması için tutanağa geçirilmesi ve tutanağın bu kısmının taraflarca imzalanması gerekir. Taraflardan birinin, kesin delille ispatı gereken bir vakıa hakkında takdiri delile başvurması üzerine, hâkimin durumu resen gözeterek karşı tarafa muvafakatinin bulunup bulunmadığını sorması üzerine, eğer karşı taraf açıkça muvafakat ederse, bunun da tutanağa geçirilerek altının imzalatılması gerekir.

Davaya bakmakta olan mahkemenin yargı çevresi dışında yapılması gereken işler ve işlemler sözkonusu olduğunda, bu işlerin veya işlemlerin yapılacağı yer mahkemesinden hukukî yardım istemesine istinabe denir.

Mutlak istinaf sebeplerinden birinin var olduğu tespit eden bölge adliye mahkemesi, davanın esası hakkında bizzat karar veremez. Örneğin, davaya bakması yasak olan hâkimin karar vermiş olması, görevli ve yetkili olmayan mahkeme tarafından karar verilmiş olması veya dava şartlarına aykırılık durumunda, ilk derece mahkemesinin kararı kaldırılarak, dosya kararı veren mahkemeye veya görevli ve yetkili mahkemeye gönderilmelidir.

İstinaf dilekçesi, kararı veren mahkemeye veya başka bir yer mahkemesine verilebilir. İstinaf dilekçesi hangi mahkemeye verilmişse, o mahkemece bölge adliye mahkemesi başvuru defterine kaydolunur ve başvurana ücretsiz bir alındı belgesi verilir. İstinaf dilekçesi, kararı veren mahkemeden başka bir mahkemeye verilmişse, bu mahkemece başvuru defterine kaydolunur ve başvurana ücretsiz bir alındı belgesi verildikten sonra dosya kararı veren mahkemeye örnekleriyle birlikte gönderilir. Bu durum derhâl mahkemesine bildirilir (HMK m. 343).

İstinafa başvuru süresi iki haftadır. Bu süre, ilâmın usûlen taraflardan her birine tebliğiyle işlemeye başlar. İstinafa başvuru süresi bakımından özel kanun hükümleri farklı süreler öngörebilir (HMK m. 345). Örneğin, icra mahkemesi kararlarına karşı ise, tefhim veya tebliğ tarihinden itibaren on gün içinde istinafa (5311 s. lı K. ile değişik 2004 s. lı İİK m. 363, I) başvurulabilir.

İstinafa başvuru süresi iki haftadır. Bu süre, ilâmın usûlen taraflardan her birine tebliğiyle işlemeye başlar. İstinafa başvuru süresi bakımından özel kanun hükümleri farklı süreler öngörebilir (HMK m. 345). Örneğin, icra mahkemesi kararlarına karşı ise, tefhim veya tebliğ tarihinden itibaren on gün içinde istinafa (5311 s. lı K. ile değişik 2004 s. lı İİK m. 363, I) başvurulabilir.

Başvuru hakkından, başvuru yapıldıktan sonra ancak henüz dosya bölge adliye mahkemesine gönderilmeden önce veya başvuru yapılıp dosya bölge adliye mahkemesine gönderildikten sonra feragat edilebilir. İlk ihtimalde dosya bölge adliye mahkemesine gönderilmeden, kararı veren ilk derece mahkemesince başvurunun reddine karar verilir. Dosya bölge adliye mahkemesine gönderilmiş ve henüz karara bağlanmamışsa, bu kez bölge adliye mahkemesi istinaf başvurusunu feragat nedeniyle reddeder (HMK m. 349, II).

Başvuru hakkından feragat dilekçesi, dosya henüz bölge adliye mahkemesine gönderilmemişse ilk derece mahkemesine verilmeli, istinaf incelemesi başlamışsa incelemeyi yürüten bölge adliye mahkemesine verilmelidir.

İstinabe: İstinabe, bir mahkemenin yargı çevresi dışında yapılacak işlemler için, o yer mahkemesinden hukukî yardım talep edilmesidir. Örneğin, davaya bakan mahkemenin yargı çevresi dışında ikamet eden bir tanık, bulunduğu yerdeki mahkeme tarafından istinabe yoluyla dinlenebilir

Islah: Islah iddia ve savunmayı değiştirme yasağını istisnalarından biri olup, tarafların eksik veya yanlış yaptıkları usûl işlemlerini düzeltmelerine yarayan usûli bir imkândır. Örneğin, davacı ıslah dilekçesiyle dava dilekçesindeki talep sonucunu artırabilir veya dava dilekçesinde ileri sürmediği bir vakıayı daha sonra ileri sürebilir.

Her bölge adliye mahkemesi en az üç hukuk dairesi ve iki ceza dairesinden oluşmaktadır. Bu sayı daha fazla olabilir. Daireler ise, bir başkan ve yeteri kadar üyeden oluşmaktadır (5235 s. lı K. m. 29).

Genel olarak temyize başvuru süresi iki haftadır. Ancak bazı özel kanunlarda farklı temyiz süreleri öngörülmüş olabilir. Temyiz süresi, bölge adliye mahkemesi veya hakem kararlarının iptali talebi üzerine verilen mahkeme kararlarının usûlen taraflardan her birine tebliğiyle işlemeye başlar (HMK m. 361, I).

Geçici hukukî korumaların ortak ve belirgin özellikleri aşağıdaki şekilde özetlenebilir: • Mahkemelerden talep edilebilir ve ancak mahkemelerce karar verilebilir. • Sağladığı hukukî koruma geçici olup, dava ile talep edilen hukukî korunmayı güvence altına almaya yöneliktir. • Geçici hukukî koruma kararı verilmesini gerektiren koşulların yaklaşık olarak ispat edilmesi yeterlidir. Kesin hukukî koruma talebinden farklı olarak tam (kesin) ispat aranmaz. • Karşı tarafın hukukî dinlenilme hakkı (savunma imkânı) geçici hukukî koruma kararının verilmesinden sonraki bir zamana ertelenebilir. Başka bir ifadeyle, karşı taraf dinlenmeden de tedbir kararı verilebilir. • Geçici hukukî koruma taleplerine ilişkin yargılama usûlleri mümkün olduğunca basit, hızlı ve kolay yargılama yapılmasını sağlayacak şekilde düzenlenmiştir. Zira, geçici hukukî korumanın doğası gereği, tedbir kararının en kısa sürede alınabilmesi ve uygulanabilmesi gerekir.

İspat Ölçüsü: Tarafların iddia ve savunmalarının dayanağı olan vakıaların, hâkim tarafından ne zaman ispatlanmış sayılacağını, başka bir deyişle çekişmeli bir vakıanın ispatlanmış sayılması için hâkimde oluşması gereken kanaatin derecesini ifade eder. İspat ölçüsü bazen tam ispat, bazen ise yaklaşık ispat olarak belirlenir.

İtiraz süresi bir hafta olup, süre ihtiyatî tedbirin uygulanması sırasında karşı taraf (veya üçüncü kişi) hazır bulunmuşsa tedbirin uygulanmasından itibaren, hazır bulunmamışsa tedbirin uygulanmasına ilişkin tutanağın tebliğinden (HMK m. 394, II) itibaren işlemeye başlar. Üçüncü kişi itiraz yoluna başvuracaksa, süre üçüncü kişinin tedbiri öğrenmesinden itibaren işlemeye başlar (HMK m. 394, III).

İhtiyatî tedbir kararını kaldırmanın veya değiştirmenin bir diğer yolu ise, teminat göstererek tedbirin değiştirilmesini veya kaldırılmasını talep etmektir. Aleyhine ihtiyatî tedbir kararı verilen taraf veya hakkında tedbir kararı uygulanan herhangi bir kişi, mahkemece uygun görülecek bir teminat gösterirse, mahkeme talep üzerine tedbirin değiştirilmesine veya kaldırılmasına karar verebilir (HMK m. 395, I). Gösterilecek teminatın türü ve miktarı mahkeme tarafından belirlenir. Mahkeme, teminatın miktarını, tedbirin değiştirilmesi veya kaldırılmasına göre; türünü ise 87. maddeye göre tayin edecektir (HMK m. 395, II).

Delil tespiti, uyuşmazlığın çözümü için gerekli olan delillerin bazı durumlarda zamanından önce toplanarak güvence altına alınmasını sağlamaya hizmet etmektedir. Bu yönüyle, ihtiyatî tedbirden farklı olarak dava ile talep edilen hak veya malın değil, bu davanın aydınlanması için gerekli olan delillerin korunması için öngörülmüş bir tedbirdir.

Delil tespitinde görevli ve yetkili mahkeme asıl davanın açılmış olup olmadığına göre belirlenmelidir. Henüz dava açılmamış ise, delil tespiti esas hakkındaki davaya bakmakla görevli ve yetkili olan mahkemeden veya keşif veya bilirkişi incelemesine konu olacak şeyin bulunduğu yahut tanık olarak dinlenecek kişinin oturduğu yer sulh hukuk mahkemesinden talep edilir (HMK m. 401, I). Buna göre, dava açılmadan önceki delil tespitleri, asıl davaya bakmakla görevli ve yetkili mahkeme veya sulh hukuk mahkemesi tarafından yapılabilir. Asıl dava daha sonra görevli ve yetkili asliye hukuk mahkemesinde açılmış olsa dahi, bu davada, daha önce delil tespiti yapan sulh hukuk mahkemesinin görevsiz ve yetkisiz olduğu ileri sürülemez (HMK m. 401, III). Buna karşılık, dava açıldıktan sonraki delil tespiti talepleri hakkında, sadece asıl davanın görüldüğü mahkeme görevli ve yetkilidir (HMK m. 401, IV)

Delil tespiti, dilekçeyle talep edilmelidir. Talepte bulunan, dilekçesinde, • tespiti istenen vakıaları, • tanıklara veya bilirkişilere sorulmasını istediği soruları, • delillerin kaybolacağı veya gösterilmesinde zorlukla karşılaşılacağı kuşkusunu uyandıran sebepleri, • aleyhine delil tespiti talep edilen kişinin ad, soyad ve adres bilgilerini belirtmelidir. Bununla beraber, aleyhine tespit yapılacak kişinin kimliği ve adresi tespit edilemiyorsa, delil tespiti talebi yine de geçerlidir (HMK m. 402, I). Delil tespiti talep eden, ayrıca, tespit için gerekli gider avansını mahkeme veznesine ödemelidir. Aksi taktirde delil tespiti için gerekli işlemler yapılamaz (HMK m. 402, II).