MEDENİ USUL HUKUKU - Deneme Sınavı - 16

Fikir ve sanat eserlerinin korunması bağlamında, bir işin yapılmasının yasaklanması, işin yapıldığı yerin kapatılması ve mühürlenmesi, bir eserin sahte nüshalarının toplatılması gibi farklı türde tedbirler alınması mümkündür.

Geçici hukukî koruma, asıl (dava ile talep edilen) hukukî korunmanın sağlanmasını ve icra edilmesini güvence altına alan tedbirlerin genel adıdır. Geçici hukukî koruma tedbirleri kapsamında ihtiyatî tedbir, ihtiyatî haciz, delil tespiti gibi Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve İcra İflâs Kanununda düzenlenen tedbirler yanında, diğer özel ve genel kanunlarda yer alan birçok farklı tedbir bulunmaktadır. Örneğin, boşanma davasında eşlere ve çocuklara tedbir nafakası ödenmesine karar verilmesi (TMK m. 169); 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanun hükümleri kapsamında aile bireylerinden birinin diğerlerine şiddet uygulaması halinde, o kişinin diğerlerinin oturduğu ev veya işyerine yaklaşmasının yasaklanması (AKDK m. 1, ) veya Türk Medenî Kanunu gereğince, taşınmaz mal üzerindeki çekişmeli hakların korunması için açılan davalarda tapu kütüğüne şerh verilmesi (TMK m. 1010) veya bazı durumlarda taşınmazın tapu kaydına geçici tescil şerhi konulması (TMK m. 1011) gibi farklı geçici hukukî koruma tedbirleri sözkonusu olabilir.

Geçici hukukî koruma, asıl (dava ile talep edilen) hukukî korunmanın sağlanmasını ve icra edilmesini güvence altına alan tedbirlerin genel adıdır. Geçici hukukî koruma tedbirleri kapsamında ihtiyatî tedbir, ihtiyatî haciz, delil tespiti gibi Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve İcra İflâs Kanununda düzenlenen tedbirler yanında, diğer özel ve genel kanunlarda yer alan birçok farklı tedbir bulunmaktadır. Örneğin, boşanma davasında eşlere ve çocuklara tedbir nafakası ödenmesine karar verilmesi (TMK m. 169); 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanun hükümleri kapsamında aile bireylerinden birinin diğerlerine şiddet uygulaması halinde, o kişinin diğerlerinin oturduğu ev veya işyerine yaklaşmasının yasaklanması (AKDK m. 1, ) veya Türk Medenî Kanunu gereğince, taşınmaz mal üzerindeki çekişmeli hakların korunması için açılan davalarda tapu kütüğüne şerh verilmesi (TMK m. 1010) veya bazı durumlarda taşınmazın tapu kaydına geçici tescil şerhi konulması (TMK m. 1011) gibi farklı geçici hukukî koruma tedbirleri sözkonusu olabilir.

Sadece, taraflardan birisinin, ispatsız kalan bir vakıanın doğru olduğunu, ‘kanunda belirtilen özel bir şekle riayet ederek’ bildirmesi durumunda, onun bu beyanının “doğru kabul edilmesi” söz konusu olmaktadır. Burada sözü edilen, bir tarafın yemin ile teyit edilen ifadesinin doğru kabul edilmesi (taraf yemini) olup doğrudan ispata ilişkindir. Buna karşılık, Kanun, bazı hallerde, tanık, bilirkişi ve tercüman gibi üçüncü kişileri, yapacakları açıklamalarda doğru söylemeye sevk etmek amacıyla da, bu kişilere yemin verdirilmesini öngörmektedir. Bu (ikinci) durumda yeminden beklenen, sadece ilgili kişiyi doğru söylemeye yönlendirmekten ibaret olup; o kişinin (örneğin tanığın) yemin teyidi altındaki açıklamalarına doğruluk değerinin atfedilmesi söz konusu değildir.

Keşif, hâkimin, uyuşmazlığın halli bakımından önem taşıyan çekişmeli bir vakıa hakkında, görme, işitme, koku ve tat alma gibi, bizatihi kendi duyu organları vasıtasıyla doğrudan bilgi sahibi olabilmek amacıyla, taşınır veya taşınmaz eşya üzerinde inceleme yapmasıdır. Örneğin, bir kazanın meydana geldiği yerin görülmesi suretiyle kazanın gerçekleşme biçimi hakkında bilgi sahibi olmak; bir fabrikanın yahut otoyolun gürültüsünün belli bir mesafeye kadar ulaşıp ulaşmadığını yerinde incelemek gibi

Hüküm sonucunun (kısa kararın) tefhim edildiği hâllerde, gerekçeli kararın tefhim tarihinden başlayarak bir ay içinde yazılması gerekir (HMK m. 294, IV).

Tarafların değerlendirmelerini tamamlamalarını müteakip, hâkim, aynı oturumda, nihaî kararını verir ve bunu sözlü olarak açıklayarak tutanağa kaydettirir (HMK m. 294, II-III). Hükmün böylece (sözlü şekilde) açıklanmasına “hükmün tefhimi”, tefhim edilerek tutanağa geçirilen karara ise “kısa karar” denir.

Altlama faaliyeti Sözlü yargılama, uyuşmazlığın halli bakımından önem taşıyan vakıalardan tahkikat aşamasındaki ispat faaliyeti sonucu sübût bulanlar ile taraflar arasında çekişmeli olmadığı için ispat faaliyetine konu kılınmayanlardan yola çıkılarak, tarafların iddia ve savunma olarak ileri sürdükleri taleplerinin, uygulanması gereken soyut hukuk kuralları karşısında karşılanabilir olup olmadığının değerlendirilmesidir. 

İsticvap ise Bir tarafın, kendisi aleyhine olan bir vakıa hakkında mahkemece özel bir usulle sorguya çekilmesi olan isticvap, davada genel olarak tarafların dinlenmesinden ayrı bir kurumdur.

İkrar ise bir vakıanın doğru olduğunun, bu vakıanın aleyhine olduğu taraf yahut onun vekilince mahkemeye bildirilmesidir.

Davadan feragat, davacının, talep sonucundan, bir daha dava etmemek üzere, kısmen veya tamamen vazgeçmesidir (HMK m. 307). Feragat tek taraflı bir irade beyanı olup, kayıt ve şarta bağlanmaksızın, dilekçeyle veya yargılama sırasında (mahkemede) sözlü olarak yapılır. Feragatin yargılama sırasında (mahkemede) sözlü olarak yapılması durumunda, bunun açıkça tutanağa geçirilmesi ve altına feragat eden davacının imzasının alınması bir geçerlilik şartıdır (HMK m. 154, III/ç). Kısmî feragat halinde, feragat edilen kesimin dilekçede yahut tutanakta açıkça gösterilmesi gerekir (HMK m. 309, III). Feragatin geçerli olabilmesi için karşı tarafın muvafakatı yahut hâkimin onayı gerekli değildir (HMK m. 309, II).

feragat beyanında bulunan taraf, davada aleyhine hüküm verilmiş gibi yargılama giderlerini ödemeye mahkûm edilir.

Geçici hukukî korumaların ortak ve belirgin özellikleri aşağıdaki şekilde özetlenebilir:
• Mahkemelerden talep edilebilir ve ancak mahkemelerce karar verilebilir.
• Sağladığı hukukî koruma geçici olup, dava ile talep edilen hukukî korunmayı güvence altına almaya yöneliktir.
• Geçici hukukî koruma kararı verilmesini gerektiren koşulların yaklaşık olarak ispat edilmesi yeterlidir. Kesin hukukî koruma talebinden farklı olarak tam (kesin) ispat aranmaz.
• Karşı tarafın hukukî dinlenilme hakkı (savunma imkânı) geçici hukukî koruma kararının verilmesinden sonraki bir zamana ertelenebilir. Başka bir ifadeyle, karşı taraf dinlenmeden de tedbir kararı verilebilir.
• Geçici hukukî koruma taleplerine ilişkin yargılama usûlleri mümkün olduğunca basit, hızlı ve kolay yargılama yapılmasını sağlayacak şekilde düzenlenmiştir. Zira, geçici hukukî korumanın doğası gereği, tedbir kararının en kısa sürede alınabilmesi ve uygulanabilmesi gerekir.

Geçici hukukî koruma, asıl (dava ile talep edilen) hukukî korunmanın sağlanmasını ve icra edilmesini güvence altına alan tedbirlerin genel adıdır. Geçici hukukî koruma tedbirleri kapsamında ihtiyatî tedbir, ihtiyatî haciz, delil tespiti gibi Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve İcra İflâs Kanununda düzenlenen tedbirler yanında, diğer özel ve genel kanunlarda yer alan birçok farklı tedbir bulunmaktadır. Örneğin, boşanma davasında eşlere ve çocuklara tedbir nafakası ödenmesine karar verilmesi (TMK m. 169); 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanun hükümleri kapsamında aile bireylerinden birinin diğerlerine şiddet uygulaması halinde, o kişinin diğerlerinin oturduğu ev veya işyerine yaklaşmasının yasaklanması (AKDK m. 1, ) veya Türk Medenî Kanunu gereğince, taşınmaz mal üzerindeki çekişmeli hakların korunması için açılan davalarda tapu kütüğüne şerh verilmesi (TMK m. 1010) veya bazı durumlarda taşınmazın tapu kaydına geçici tescil şerhi konulması (TMK m. 1011) gibi farklı geçici hukukî koruma tedbirleri sözkonusu olabilir.

Teminat amaçlı ihtiyatî tedbirlerde, hukukî korunma talebine konu olan hakkın icrası (gerçekleştirilmesi) güvence altına alınır. Örneğin, dava konusu şeyin yok olması zarar görmesi gibi bir tehlike sözkonusu ise, bu şeyin mahkeme kararıyla muhafaza altına alınmasında (HMK m. 391, I) teminat amaçlı ihtiyatî tedbir söz konusudur.

Düzenleme amaçlı ihtiyatî tedbirlerde ise, hukukî korunma talebinin konusu olan hukukî ilişkinin geçici olarak düzenlenmesi amaçlanır. Örneğin, aile mahkemesinde görülmekte olan bir boşanma davasında, dava sonuçlanıncaya kadar çocuğun velayetinin geçici olarak eşlerden birine bırakılması (TMK m. 169, I) düzenleme amaçlı tedbirdir.

İhtiyatî tedbir kararı verilebilmesi için gerekli diğer şart, ihtiyatî tedbir sebeplerinin bulunmasıdır. Kanun ihtiyatî tedbir sebeplerini, “mevcut durumda meydana gelebilecek bir değişme nedeniyle hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşacağından ya da tamamen imkânsız hâle geleceğinden veya gecikme sebebiyle bir sakıncanın yahut ciddi bir zararın doğacağından endişe edilmesi” şeklinde ifade etmiştir. Buna göre genel ihtiyatî tedbir sebepleri;
• hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşması,
• hakkın elde edilmesinin imkânsız hale gelmesi,
• gecikme sebebiyle bir sakıncanın veya ciddi bir zararın doğma ihtimalinin bulunması şeklinde özetlenebilir.

İhtiyatî tedbir henüz dava açılmadan önce veya dava açıldıktan sonra talep edilebilir. İhtiyatî tedbir, dava açılmadan önce, esas hakkında görevli ve yetkili mahkemeden; dava açıldıktan sonra ise, ancak asıl davanın görüldüğü mahkemeden talep edilebilir (HMK m. 390, I). G

Tedbir kararının uygulanması talebi, kararı veren mahkemenin yargı çevresinde bulunan veya tedbir konusu mal ya da hakkın bulunduğu yer icra dairesine yöneltilmelidir. İstisnai olarak, mahkeme, yazı işleri müdürünü de tedbir kararın uygulanması için görevlendirebilir (HMK m. 393, II).

İhtiyatî tedbir niteliği itibariyle bir geçici hukukî koruma olduğundan, tedbire konu mal veya hakla ilgili asıl davanın hemen açılmasında ve uyuşmazlığın mahkemenin kararıyla sonlandırılmasında fayda vardır. Mahkemeden ihtiyatî tedbir kararı alındıktan sonra, hukukî durumun uzun süre askıda kalması ve tedbir kararının bu belirsizlik ortamında diğer taraf üzerinde baskı aracı olarak kullanılması ne ihtiyatî tedbirin amacı ne de usûl hukukunun amacıyla bağdaşır. Bu durumu dikkate alan kanun koyucu, dava açılmasından önce ihtiyatî tedbir kararı verilmişse, tedbir talep edenin, bu kararın uygulanmasını talep ettiği tarihten itibaren iki hafta içinde esas hakkındaki davasını açmasını; dava açtığına ilişkin evrakı, kararı uygulayan memura ibraz etmesini ve karşılığında bir belge almasını bir zorunluluk olarak düzenlenmiştir.

Mahkeme delil tespiti talebini haklı bulursa, tespit kararını, delil tespitinin nasıl ve ne zaman yapılacağını, tespitin icrası sırasında karşı tarafın da hazır bulunabileceğini, varsa itirazlarını bir hafta içinde bildirmesi gerektiğini, delil tespiti dilekçesiyle birlikte aleyhine delil tespiti talep edilen taraf tebliğ edilir. Buna karşılık, talep sahibinin haklarının korunması bakımından zorunlu ise, karşı taraf bilgilendirilmeden de (tebligat yapılmadan) delil tespiti gerçekleştirilebilir.

Düzenleme amaçlı ihtiyatî tedbirlerde ise, hukukî korunma talebinin konusu olan hukukî ilişkinin geçici olarak düzenlenmesi amaçlanır. Örneğin, aile mahkemesinde görülmekte olan bir boşanma davasında, dava sonuçlanıncaya kadar çocuğun velayetinin geçici olarak eşlerden birine bırakılması (TMK m. 169, I) düzenleme amaçlı tedbirdir.

D seçeneği hariç hepsi tahkimin devlet yargısından ayrıldığı konulardır. Ancak devlet yargısında da tahkimde de yargılama devlet tarafından denetlenir

Kural olarak, tahkim sözleşmesinin geçerliliği, asıl sözleşmeden bağımsızdır.