MEDENİ USUL HUKUKU - Deneme Sınavı - 5

Davaya asli müdahale, görülmekte olan bir davanın tarafları veya çekişmesiz yargı işinin ilgilileri dışında bir başka kişinin, yargılamanın konusu olan hak veya şey üzerinde kısmen veya tamamen hak iddia ederek, yargılamanın taraflarına (davacı ve davalıya yahut ilgiliye) karşı aynı mahkemede dava açmasıdır (HMK m. 65, I).

Asli müdahalenin ilk derece mahkemesinde hüküm verilinceye kadar talep edilebileceği öngörülmüştür (HMK m. 65, I). Buna göre, asli müdahale davasının ilk kez, (aslen) bir denetim yargılaması (tali olarak ise vakıa derecesi) olan istinafta veya sadece hukuka uygunluk denetimi yapan temyizde gerçekleştirilebilmesi mümkün değildir. Nitekim, istinaf ve temyiz derecelerinde davanın taraf(lar)ına karşı yeni bir dava açılmasına ve davaya müdahale edilmesine izin verilmemiştir (HMK m. 357).

Sıfat veya husumet, genel olarak, açılan davanın taraflarında biçimsel olarak (davacı ve davalı rolünde) yer alan kişilerin maddî hukuk açısından dava konusu yapılmış olan hak veya hukukî ilişkinin de (hak sahibi ve borçlu olarak) tarafı olup olmadıklarını ifade etmek üzere kullanılan bir kavramdır.

Nispi haklar, hak sahibinin sadece kendisi ile hukuki ilişki içerisinde olan kişilere karşı ileri sürebildiği haklardır. Mutlak haklar ise, hak sahibi tarafından, herkese karşı ileri sürülebilir. Mülkiyet hakları ve şahsi haklar, mutlak hak kategorileridir. Temel haklar ise, bir kamu hukuku kavramıdır; medeni usul hukukunun incelediği bir konu değildir.

Taraf ehliyeti, sağ doğmuş olmak şartı ile ana rahmine düşüldüğü andan itibaren kazanılır. Taraf ehliyetine sahip olmak için sağlıklı veya reşit olma şartı bulunmamaktadır kanuni temsilci de kişi veya cenin adına dava açabilir.

Medeni hukukta fiil ehliyeti, bir kişinin kendi eylem ve işlemleri ile kendi lehine haklar ve aleyhine borçlar yaratabilmesidir. Bunun medeni usul hukukundaki karşılığı ise, kişinin kendisinin yetkili kılacağı bir temsilci aracılığıyla bir davayı davalı veya davacı olarak takip edip usul işlemlerini yapabilme yetisi olan dava ehliyetidir.

Tespit davasında bir hukuki ilişkinin varlığı, yokluğu veya içeriği belirlenir. İnşai davada hukuki bir durum kurulur, kaldırılır veya değiştirilir. İtiraz, bir hakkın doğumuna engel olan veya sona ermesini gerektiren durumlardır. Def’i ise borçluya tanınmış, borcun ifasından özel bir sebeple kaçınma hakkıdır. Eda davası ise, davalının bir şeyi yapmaya, vermeye veya yapmamaya zorlandığı dava türüdür.

Davanın bir tarafında birden fazla kişi yer alıyorsa dava arkadaşlığı söz konusudur. Üç kardeş birlikte davacı tarafında yer alacaklarından dava arkadaşlarıdır. Davacı tarafta yer aldıklarından aktif dava arkadaşlarıdır. Elbirliği mülkiyeti dolayısı ile dava konusu olan hak üçü arasında ortak olduğundan, maddi mecburi dava arkadaşlarıdır.

İhtiyati tedbir, davalı veya davacının hukuki durumunda meydana gelebilecek zararları önlemek amacıyla öngörülmüş geçici bir koruma tedbiridir. Delil tespiti ise, delillerin zamanından önce toplanarak zarar görmesinin önlenmesini sağlayan geçici bir koruma tedbiridir. Hukuki dinlenilme hakkı tarafların ve ilgililerin açıklama ve ispat haklarına ilişkindir. Fer’i müdahale, dava sonunda verilecek hükümden dolaylı olarak etkilenecek üçüncü kişilerin, taraf sıfatı kazanmaksızın davaya katılarak hukuki menfaatlerini korumalarına imkân veren bir kurumdur. Asli müdahale ise, davanın tarafları dışında bir kişinin yargılama konusu üzerinde hak iddia ederek yargılamanın taraflarına karşı aynı mahkemede dava açmasıdır.

Davada ancak ve sadece iki taraf bulunur. Bunlar davalı ve davacıdır.

Dava ehliyeti olmayanlar davanın açılmasıyla başlayan usul işlemlerini ancak kanuni temsilcileri vasıtasıyla yapabilirler. Dava ehliyeti olanların atadığı temsilci ise zorunlu değil, iradi temsilcidir. Okuma yazma bilmemek dava ehliyetine engel değildir.

Taraf ehliyeti, davada davalı ve davacı olarak gösterilebilme yetisidir. Sadece gerçek veya tüzel kişiler taraf ehliyetine sahip olabilir. Olayda A, C’yi, yani köpeği davalı taraf olarak göstermiştir. Köpeğin taraf ehliyeti bulunmamaktadır.

Medeni Kanunun 8. maddesi gereğince insanlar yani gerçek kişiler, 48. maddesi gereğince de tüzel kişiler, insana özgü olanlar dışındaki, bütün haklara ve borçlara ehildirler. Dolayısıyla, gerçek ve tüzel kişilerin davada taraf olarak yer alabilme ehliyetleri mevcuttur.

Medenî hukuktaki fiil ehliyetinin medenî usûl hukukunda büründüğü şekil olan dava
ehliyeti, kişinin kendisinin veya yetkili kılacağı bir (iradi) temsilci (vekil) aracılığıyla
bir davayı davacı veya davalı olarak takip edebilme ve usûl işlemlerini yapabilme
yetisini ifade etmektedir.

Soru kökünde tanımı verilen dava türü eda davasıdır. Eda davasında, mahkemeden talep edilen hukukî korunma bakımından yapılan dava ayrımına göre, davalının bir şeyi yapmaya, vermeye veya yapmamaya mahkum edilmesi talep edilir.

İtiraz, bir hakkın doğumuna engel olan veya sona ermesini gerektiren vakıalardır. Örneğin, borçlunun alacaklı ile bir sözleşme yaptığını kabul etmesine rağmen, sözleşmenin yapılması sırasında ayırt etme gücü bulunmadığı iddiasıyla sözleşmenin hükümsüz olduğunu ileri sürmesi bir itirazdır.

Elbirliği mülkiyetinde ve kira sözleşmesinde birden fazla kiralayanın yahut kiracının bulunduğu durumlarda mecburi dava arkadaşlığı vardır.

İhtiyari dava arkadaşlığında, dava sonunda, her bir dava arkadaşı bakımından
ayrı ayrı hüküm verilebilir. Dava arkadaşlarından birisi hakkında davanın kabulüne, diğeri hakkında ise davanın reddine karar verilebilir.

Üçüncü kişinin fer’i müdahil sıfatıyla bir davaya katılabilmesi için öncelikle açılmış ve henüz tahkikat aşaması sona ermemiş bir davanın bulunması gerekir.

Davada, dava açılmasıyla başlayan usul işlemlerinin ancak kanuni temsilci eliyle yapılması zorunluluğu, dava ehliyeti olmayanlar hakkında söz konusu olur. Dava ehliyetinin Türk Medeni Kanunundaki fiil ehliyetine bağlanmak suretiyle düzenlenmesi karşısında, bu ehliyetten yoksunluk sebebiyle ortaya çıkan kanuni temsilin doğumu, içeriği ve sona ermesi ile kimlerin kanuni temsilci olacağı da yine bu kanuna göre belirlenir.