MEDENİ USUL HUKUKU - Deneme Sınavı - 4

Taraf ehliyeti, dava açılmasıyla başlayan usûlî ilişkide taraf olarak yer alabilme yetisi anlamına gelir.

Davanın esası hakkında inceleme yapılabilmesi ve karar verilebilmesi için mutlaka gerekli olan şartlar, dava şartlarıdır.

Dava ehliyeti, medeni hukuktaki fiil ehliyetinin usul hukukunda büründüğü şekildir. Kişinin kendisinin veya yetkili kılacağı bir (iradi) temsilci (vekil) aracılığıyla bir davayı davacı veya davalı olarak takip edebilme ve usûl işlemlerini yapabilme yetisini ifade etmektedir.

Davalının bir şeyi yapmaya, vermeye veya yapmamaya mahkum edilmesi talep edilen dava türü eda davasıdır.

Bir davada davacılar veya davalılar arasında elbirliği ile mülkiyetin sözkonusu olduğu hallerde mecburi dava arkadaşlığı söz konusudur.

Üçüncü kişinin davayı kazanmasında hukuki yararı bulunan taraf yanında davaya katılması ferî müdahaledir.

Davaya fer’î müdahil sıfatıyla katılmak isteyen tarafın amacı, bu yolla dolaylı şekilde kendi hukukî yararını korumak  olduğundan, onun talebinin kabulü, yanında katılmak istediği tarafın muvafakatine yahut diğer tarafın rızasına bağlı değildir.

Görülmekte olan davanın tarafları veya çekişmesiz yargı işinin ilgilileri dışında bir başka kişinin, yargılamanın konusu olan hak veya şey üzerinde kısmen veya tamamen hak iddia ederek yargılamanın taraflarına karşı aynı mahkemede dava açması" durumunda asli müdahale söz konusu olur.

Görülmekte olan bir davada verilecek hükmün taraflar dışında üçüncü bir kişiyi etkileyeceğinin öngörülmesi durumunda, davanın ilgili kişiye ihbarı gerekir. Bu takdirde ilgili kişi feri müdahale talebinde bulunabilir.

Medenî yargılama usûlünde dava beş aşamadan oluşur. Bunlar, dilekçeler (layihalar) aşaması, ön inceleme aşaması, tahkikat aşaması, sözlü yargılama aşaması ve hüküm aşamasıdır.

Dilekçeler ve ön incele aşaması tamamlandıktan sonra, artık uyuşmazlık konusu ile tarafların iddia ve savunmalarını dayandırdıkları maddî ve hukukî olgular büyük ölçüde ortaya çıkmıştır. Bundan sonra, söz konusu iddia ve savunmaların dayandığı maddî olguların (vakıaların) doğru olup olmadığının mahkemece tespit edilmesi gerekir. İşte, tahkikat aşaması, bu tespitin, medenî yargılama hukukunun kabul ettiği deliller aracılığıyla yapıldığı aşamadır. Diğer bir ifadeyle, tahkikat aşamasında mahkeme, tarafların iddia ve savunmalarını dayandırdıkları vakıaların doğruluğu hakkında, ispat araçları olan delilleri inceleyerek bilgi ve kanaat edinir.

İnşaî dava yoluyla, mahkemeden, yeni bir hukukî durum yaratılması veya mevcut bir hukukî durumun içeriğinin değiştirilmesi yahut onun ortadan kaldırılması talep edilir. İnşaî davadan söz edilebilmesi için, inşaî hakkın dava yoluyla kullanılmasının zorunlu olması gerekir.

Davacının, aynı davalıya karşı birden fazla talebini, aralarında aslilik-ferîlik ilişkisi kurmak suretiyle, aynı dava dilekçesinde ileri sürmesi halinde terditli (kademeli) davadan söz edilir. Bu talepler arasında hukukî veya ekonomik bir bağlantının bulunması şarttır. Terditli davada mahkeme, davacının asli talebinin esastan reddine karar vermedikçe, fer’î talebini inceleyemez ve hükme bağlayamaz.

Dava şartlarının en geç ön inceleme aşamasında (HMK m. 137) incelenmesi ve noksanlıkları halinde gerekli kararın verilmesi şarttır (HMK m. 138). Ancak, dava şartının daha sonra incelenerek karara bağlanmış olması, bu hususta verilen kararın geçerliği bakımından bir engel oluşturmaz.

İcra ve iflâs hukukunda iptal davası, takip borçlusunun üçüncü kişilerle yapmış olduğu ve alacaklısına zarar veren, kanun tarafından da uygun bulunmayan tasarruf işlemlerinin iptal edilmesi ve alacaklıya dava konusu malı borçlunun malıymış gibi haczettirip sattırarak alacağını tahsil edebilme imkânı veren bir davadır.

Hukuk Muhakemeleri Kanununun 114. maddesinde düzenlenen dava şartları şunlardır: 1. Türk mahkemelerinin yargı hakkının bulunması, 2. Yargı yolunun caiz olması, 3. Mahkemenin görevli olması, 4. Yetkinin kesin olduğu hâllerde, mahkemenin yetkili bulunması, 5. Tarafların, taraf ve dava ehliyetine sahip olmaları; kanuni temsilin söz konusu olduğu hâllerde, temsilcinin gerekli niteliğe sahip bulunması, 6. Dava takip yetkisine sahip olunması, 7. Vekil aracılığıyla takip edilen davalarda, vekilin davaya vekâlet ehliyetine sahip olması ve usûlüne uygun düzenlenmiş bir vekâletnamesinin bulunması, 8. Davacının yatırması gereken gider avansının yatırılmış olması, 9. Teminat gösterilmesine ilişkin kararın gereğinin yerine getirilmesi, 10.Davacının, dava açmakta hukukî yararının bulunması, 11.Aynı davanın, daha önceden açılmış ve hâlen görülmekte olmaması, 12.Aynı davanın, daha önceden kesin hükme bağlanmamış olması.

Dava ile güdülen amaç, dava dilekçesiyle mahkemeye yöneltilmiş olan talebin, esas itibariyle maddî hukuk açısından söz konusu olan hukukî durum çerçevesinde değerlendirilerek karara bağlanmasıdır. Ancak, davanın açılmasıyla birlikte, söz konusu talebin dayanağını teşkil eden maddî hukuk ilişkisinden ayrı olarak bir usûl hukuku ilişkisi kurulur. Böylece kurulan usûl hukuku ilişkisinin hangi koşulların varlığı halinde ve nasıl sürdürüleceği medenî usûl hukuku tarafından düzenlenir. İşte, açılan davanın esastan incelenerek karara bağlanabilmesi için varlığı veya yokluğu dava sürecinin tamamında mutlaka gerekli olan ve eksikliği hâkim tarafından resen gözetilen usûlî şartlara dava şartı denir.

Özel hukuka tâbi bir hukukî ilişkinin taraflarının aralarındaki mevcut veya ileride doğması muhtemel bir uyuşmazlığın çözümü için, devlet yargısı dışında, hakem denilen özel kişilere başvurmalarına tahkim adı verilir. Ünitede değinilen “Uyuşmazlığın tahkim yoluyla çözümlenmesi gerektiği itirazı” ilk itirazlar arasında yer almaktadır.

İlk itirazların hepsi cevap dilekçesinde ileri sürülmek zorundadır; aksi hâlde dinlenmezler Bu sebeple (I) seçeneği yanlıştır. İlk itirazların dava şartlarından sonra incelenmesi gerekir bu nedenle (II) seçeneği de yanlıştır.

Bir hakkın varlığının ya da yokluğunun belirlendiği dava türü tespit davasıdır.