MEDENİ USUL HUKUKU - Deneme Sınavı - 23

İstinaf denilince akla bölge adliye mahkemeleri gelmelidir.

Yargılamanın yenilenmesi doğru cevap olacaktır.

Hakimin aydınlatma ödevi çerçevesinde taraflara açıklamalarda bulunup soru sorması ret sebebi değildir.

İstemin en geç ilk duruşmada ileri sürülmesi gerekir.

Tanımı yapılan ispat türü yaklaşık ispattır.

Yukarıdaki olasılıkta ilk olarak inceleyecek merci sulh ceza hakimidir.

Sorudaki işlemleri yapan kişi zabıt katibidir.

Cevap hakimler ve savcılar kanunudur.

Doğru cevap d seçeneğidir.

İhlâlin giderilmesi, böylece ortaya çıkan uyuşmazlığın sona erdirilmesi ve bozulan sosyal barışın yeniden tesis edilebilmesi için düşünülebilecek iki yöntem mevcuttur. Bunlardan birincisi, ihlale bağlanan müeyyideyi doğrudan doğruya hak sahibinin kendisinin uygulaması (bizzat ihkakı hak), diğeri ise güç kullanma yetkisini münhasıran kendi elinde bulunduran devlete (onun bu iş için görevlendirdiği organ olan mahkemelere) başvurmak. Bizzat ihkakı hak, zayıf olanın müeyyideyi uygulayamaması, güçlü olanın ise sübjektif etkilerle aşırıya kaçması ve böylece yeni uyuşmazlıklara neden olup sosyal barışı daha fazla bozma tehlikesini barındırdığından, modern devlet tarafından, meşru müdafaa ve zaruret hali gibi çok sınırlı haller dışında, kural olarak yasaklanmıştır.

Hukuk kurallarına riayet edilmemesi halinde öngörülen müeyyidenin uygulanmasına karar verme yetkisi, modern devlet tarafından, sırf bu maksatla kurulmuş olan kurumlara bırakılmıştır. Bir bütün halinde yargı örgütü ve münferit olarak mahkeme olarak adlandırılan söz konusu kurum, hukuk kurallarına riayet etmemenin bilhassa devlet adına yetki kullanan kamu görevlileri kaynaklı olabileceği de dikkate alınarak, yürütme organının dışına çıkarılmakla kalınmamış, ondan (ve bu arada, temel fonksiyonu hukuk kuralını koyma olan yasama organından) bağımsızlaştırılmıştır.

Soyut hukuk kuralının koruduğu menfaatin (hakkın) bireysel yahut toplumsal niteliğine bağlı olarak onun mahkemeler eliyle korunmasında uygulanacak olan usûlün (yöntemin) de farklılaştırılması, bu korumanın etkinliği bakımından çoğu zaman kaçınılmazdır. Öte yandan, söz konusu nitelik, korumada bireysel yahut kamusal iradenin önem taşıması açısından da dikkate alınmak gerekir. Belirtilen bu iki yön yanında başkaca bazı kriterler de kullanılmak suretiyle yapılan sınıflandırmada, nitelikleri açısından bir bütün teşkil eden dava ve işlerin ayrı bir yargılama usûlüne tâbi kılınmasıyla oluşturulan bütünlüğe yargı kolu adı verilmektedir. Türk hukukunda altı farklı yargı kolunun bulunduğu söylenebilir. Bunlar; anayasa yargısı, adlî yargı, idarî yargı, hesap yargısı, seçim yargısı ve nihayet uyuşmazlık yargısıdır.

Bakacakları dava ve işler belli kişi yahut iş gruplarına göre sınırlandırılmamış bulunan, bilakis, medenî yargı alanına dahil olup bir özel mahkemenin görevine girmeyen bütün uyuşmazlıklara bakmakla görevli kılınan mahkemeler genel mahkeme olarak tanımlanmaktadır. Bunlar, her il merkezi ile bölgelerin coğrafi durumu ve iş yoğunluğu dikkate alınarak belirlenen ilçelerde Hâkimler ve Savcılar Kurulunun olumlu görüşü alınarak kurulan sulh hukuk ve asliye hukuk mahkemeleridir.

İlk derece mahkemelerinden verilen kararların hukuka aykırı ve yanlış olması ihtimali her zaman mevcuttur. Bunu göz önünde bulunduran kanun koyucu, aynı zamanda hak arama özgürlüğünün de bir gereği olarak, ilk derecede verilen kararların denetiminin yapıldığı kanun yolları için ayrı bir mahkeme örgütlenmesine gitmiştir. Buna göre, Adalet Bakanlığınca, bölgelerin coğrafi durumları ve iş yoğunluğu göz önünde bulundurularak belirlenen yerlerde, ilk derecede verilen ve verildiği anda kesin olmayan nihai kararların hukuk ve vakıa açısından kanun yolu denetiminin (istinaf incelemesinin) yapıldığı bölge adliye mahkemeleri kurulur

Medenî yargı alanında bir mahkemenin bir uyuşmazlığı çözmek amacıyla ona el atabilmesi için, bunun öncelikle o mahkemenin önüne getirilmesi gerekir (HMK m.24/I). Öte yandan, özel hukuk alanındaki bazı kanunlar, bazen yeni bir hukuki durumun yaratılması için mahkeme kararını şart kılmaktadır. Keza, özel hukuka ilişkin bazı hallerde bir hakkın veya hukuki ilişkinin mahkeme kararıyla tespiti ya da bir geçici hukuki koruma önlemi yahut çekişmesiz yargı işi hakkında mahkemece karar verilmesi aranmaktadır. Söz konusu bu hallerde kendisine başvurulan mahkemenin, bu başvuruyu inceleyip karara bağlaması da belli bir usûl dahilinde gerçekleşecektir. Bir karar vermesi için mahkeme önüne getirilen hususun maddi hukukun tanıdığı bir hak veya getirdiği bir yükümlüğe ilişkin bir uyuşmazlık olması durumunda, ortada bir “dava” söz konusudur. Buna karşılık, karar vermesi için mahkeme önüne getirilen diğer hususlara yönelik başvurular ise “talep” olarak adlandırılır. İşte, medenî usûl hukukunun konusunun, bir dava veya talebin mahkeme önüne getirilişinden bunun mahkemece karara bağlanmasına kadar olan sürecin yöntem açısından düzenlenmesine, verilen kararın kesinleşmesi ile doğurduğu sonuçların ortaya konulmasına dair kuralların oluşturduğu söylenebilir.

Konu, bir yönüyle amacı da içinde barındırdığından, medenî usûl hukukunun amacını da, onun konusundan bağımsız olarak düşünmek mümkün değildir. Dolayısıyla, medenî usûl hukukunun amacı, esas itibariyle, mahkeme önüne gelen dava ve taleplerin hukuka uygun ve akılcı bir yöntemle karara bağlanmasıdır. Bu sayede sağlanan hukuki güvenlik ve barış ile bunların hizmet ettiği sosyal barış ise ikincil amaçlar, daha doğrusu dolaylı sonuçlardır.

Her şeyden önce adalet, verilen karar üzerinde kişisel ve toplumsal bir değer yargısı olmakla sübjektif ve görecelidir. Öte yandan, uygulanması gereken maddi hukuk kuralının, kişisel veya toplumsal değerlendirmeye göre gayri âdil olması durumunda, o kuralı esas almak mecburiyetinde bulunan hâkimin verdiği kararın adaletsizliğinden, yahut böylece ortaya çıkması kaçınılmaz olan adaletsiz bir kararın usûl hükümleriyle önlenebilmesinden söz etmek mümkün değildir. Aksinin kabulü, usûl hükümlerinin toptan gereksizliği ve inkârı sonucuna götürür. Öte yandan maddi gerçekliğe ulaşılması da, bazen ispat ve delillere ilişkin sınırlamalar, bazen de dava yahut talebin konusunun niteliği gereği ilgili tarafa yahut talepte bulunana mahkeme sürecinde de tanınan tasarruf yetkisi karşısında, medenî usûl hukukunun bir amacı olarak kabul edilemez. Buna karşılık, mahkemeye başvuranların nasıl bir süreçle karşılaşacağının önceden bilinmesi ve bunun kural olarak bağlayıcı olması, hak arama sürecinde önemli bir güvence teşkil eden belirliliği sağlayacak ve olası keyfiliklere engel teşkil edecektir. Bundan dolayıdır ki, medenî usûl hukukunun en önemli amacının, mahkemenin önüne gelen dava ve talepleri karara bağlaması sürecinin tâbi olduğu kuralları düzenlemek ve bu yolla belirlilik sağlamak ve keyfiliğin önüne geçmek olduğu söylenebilir.

Bir karar vermesi için mahkeme önüne getirilen hususun maddi hukukun tanıdığı bir hak veya getirdiği bir yükümlüğe ilişkin bir uyuşmazlık olması durumunda, ortada bir “dava” söz konusudur. Buna karşılık, karar vermesi için mahkeme önüne getirilen diğer hususlara yönelik başvurular ise “talep” olarak adlandırılır. İşte, medenî usûl hukukunun konusunun, bir dava veya talebin mahkeme önüne getirilişinden bunun mahkemece karara bağlanmasına kadar olan sürecin yöntem açısından düzenlenmesine, verilen kararın kesinleşmesi ile doğurduğu sonuçların ortaya konulmasına dair kuralların oluşturduğu söylenebilir.

Anayasanın yargı yetkisinin kullanılmasına ilişkin 9. madde, hak arama hürriyetine ilişkin 36. madde ve Cumhuriyetin temel organlarından “yargı”nın düzenlendiği Üçüncü Kısım Üçüncü Bölüm’de yer alan hükümler (m. 138 vd.) aynı zamanda medenî usûl hukukunun anayasal düzenlemeleri niteliğindedir.

Kanuni düzenlemelerin başında ise 12.01.2011 tarih ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (RG., T. 04.02.2011, S. 27836) gelmektedir. 1086 sayılı Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanununun yerini alarak 1 Ekim 2011 tarihinde yürürlüğe giren bu Kanun, medenî yargı alanında ilk derece mahkemelerindeki yargılama yanında kanun yolu incelemesi bakımından da en temel kanun niteliğindedir. Bunun yanında, bilhassa özel mahkemelerin kuruluşunu düzenleyen kanunlar (örneğin: 4787 sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama usûllerine Dair Kanun; 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu gibi) ile Türk Medenî Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu gibi temel kanunlarda da, medenî usûl hukukunu ilgilendiren hükümler bulunmaktadır. Keza, 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun, 2797 sayılı Yargıtay Kanunu, 492 sayılı Harçlar Kanunu ve 7201 sayılı Tebligat Kanunu gibi, asıl düzenleme alanı farklı olmakla birlikte medenî usûl hukukunu ilgilendiren hükümler sevketmiş bulunan pek çok kanun vardır.

Anayasal ve kanuni düzenlemeler yanında özellikle zikredilmesi gereken önemli bir husus, Yargıtay kararlarının medenî usûl hukuku açısından çok büyük bir önemi haiz olduğudur. Bunlar arasında, sayısı pek de az olmayan içtihadı birleştirme kararları önemli bir yer tutmaktadır. Yargıtay Kanununun 45. maddesinin 5. fıkrası gereğince, içtihadı birleştirme kararları, benzer hukuki konularda Yargıtay genel kurullarını, dairelerini ve adliye mahkemelerini bağlar.

Hâkim davayı yürütmek ve sonlandırmak amacıyla çeşitli kararlar verir. Hâkim verdiği karar ile davadan (işten) el çekmiyor ve uyuşmazlık çözme faaliyetine devam ediyorsa bu tür kararlara ara karar denir. Buna karşılık, işten el çekiyor ve davayı görmeye devam etmiyorsa, bu tür kararlara nihai karar denir.

Medenî yargılama hukukunda davaların ilk derece mahkemelerinde görülmesi açısından iki usûl benimsenmiştir. Bunlardan birincisi yazılı yargılama usûlü, ikincisi ise basit yargılama usûlü.