MEDENİ USUL HUKUKU - Deneme Sınavı - 22

Hukuk Muhakemeleri Kanunu, esas itibariyle yazılı yargılama usulünü ayrıntılı olarak düzenlemiş; basit yargılama usulüne ise, bu usulün yazılı yargılama usulünden farklılaştığı yönleri belirtmek suretiyle, daha kısa olarak yer vermiştir.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu, esas itibariyle yazılı yargılama usûlünü ayrıntılı olarak düzenlemiş; basit yargılama usûlüne
ise, bu usûlün yazılı yargılama usûlünden farklılaştığı yönleri belirtmek suretiyle, daha kısa olarak yer vermiştir.

Medenî yargılama usûlünde dava beş aşamadan oluşur. Bunlar, dilekçeler (layihalar) aşaması, ön inceleme aşaması, tahkikat aşaması, sözlü yargılama aşaması ve hüküm aşamasıdır.

Dilekçeler aşaması davanın ilk aşaması olup, davacının dava dilekçesiyle başlar. Davalı taraf, davacının dava dilekçesinde ileri sürdüğü talebine karşı savunmalarını cevap dilekçesi ile mahkemeye sunabilir. Davacı, davalının cevap dilekçesindeki savunmalarına karşı açıklamalarını cevaba cevap dilekçesinde; davalı da davacının cevaba cevap dilekçesindeki açıklamalarına karşı olan cevaplarını ikinci cevap dilekçesiyle mahkemeye bildirebilir. Böylece, davanın başında, tarafların iddiaları ve savunmaları ile bunların dayanağını teşkil eden hukuki ve maddi olgulardan, keza tarafların ellerinde bulunan delillerden hem mahkeme hem de davanın tarafları karşılıklı şekilde ve yazılı olarak haberdar olurlar.

Davanın ikinci aşaması ön inceleme aşamasıdır. Bu aşamada mahkeme, dava şartlarını ve ilk itirazları inceler, uyuşmazlık konularını tam olarak belirler, hazırlık işlemleri ile tarafların delillerini sunmaları ve delillerin toplanması için gereken işlemleri yapar, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği davalarda onları sulhe teşvik eder ve bu hususları tutanağa geçirir

Davanın dördüncü ve beşinci aşamaları olan sözlü yargılama ve hüküm aşamaları çoğunlukla iç içe geçmiştir. Sözlü yargılama aşamasında, tahkikat aşamasında doğrulukları tespit edilmiş olan maddî vakıaların, taraflarca ileri sürülen iddia ve savunmaya yönelik talepler çerçevesinde, soyut hukuk kuralları açısından hukukî nitelendirmesi yapılır. Bu nitelendirmeye bağlı olarak, ileri sürülen iddia ve savunmaya yönelik taleplerin karşılanabilirliği hakkında mahkemece açıklanan kanaat ise hükümdür.

Talep Sonucunun Niteliğine Göre Dava Türleri: Eda (Edim) Davası, Tespit Davası, Belirsiz Alacak Davası, İnşaî Dava

İnşaî dava yoluyla, mahkemeden, yeni bir hukuki durum yaratılması veya mevcut bir hukuki durumun içeriğinin değiştirilmesi yahut onun ortadan kaldırılması talep edilir. İnşai davadan söz edilebilmesi için, inşai hakkın dava yoluyla kullanılmasının zorunlu olması gerekir (HMK m. 108, II). İnşai davanın kabulü halinde verilen hüküm inşai hüküm olarak adlandırılır. Kanunlarda aksi belirtilmedikçe, inşai hükümler, geçmişe etkili değildir (HMK m. 108, III).

Dernekler ve diğer tüzel kişiler, statüleri çerçevesinde, üyelerinin veya mensuplarının yahut temsil ettikleri kesimin menfaatlerini korumak için, kendi adlarına, ilgililerin haklarının tespiti veya hukuka aykırı durumun giderilmesi yahut ilgililerin gelecekteki haklarının ihlal edilmesinin önüne geçilmesi için dava açabilir (HMK m. 113). Bu dava türü, topluluk (grup) davası olarak adlandırılır.

Söz konusu iddia ve savunmaların dayandığı maddî olguların (vakıaların) doğru olup olmadığının mahkemece tespit edilmesi gerekir. işte tahkikat aşaması, bu tespitin, medenî yargılama hukukunun kabul ettiği deliller aracılığıyla yapıldığı aşamadır.

Talep sonucunun niteliğine göre dava türleri: Eda (Edim) Davası, Tespit Davası Belirsiz Alacak Davası İnşaî Dava

Talep konusunun niteliği itibarıyla bölünebilir olduğu durumlarda, talebin sadece bir kısmının dava yoluyla ileri sürülmesi halinde, kısmî dava söz konusu olur.

Objektif Dava Birleşmesi (Davaların Yığılması)
Davacının, aynı davalıya karşı olan, birbirinden bağımsız birden fazla aslî vtalebini, aynı dava dilekçesinde ileri sürmesi halinde objektif dava birleşmesinden (davaların yığılması, kümülatif dava birleşmesi) söz edilir. Bunun için, birlikte dava edilen taleplerin tamamının aynı yargı çeşidi içinde yer alması ve taleplerin tümü bakımından ortak yetkili bir mahkemenin bulunması şarttır.

Talep Sonucunun Niceliğine Göre Dava Türleri:

Kısmî Dava,  Objektif Dava Birleşmesi (Davaların Yığılması, Terditli Dava, Seçimlik Dava, Topluluk (Grup) Davası.

Seçimlik borçlarda, seçim hakkı kendisine ait olan borçlu veya üçüncü kişinin bu hakkı kullanmaktan kaçınması hâlinde, alacaklı seçimlik dava açabilir.

Borçtan Kurtulma Davası: Hukukî niteliği itibariyle menfi tespit davası olup,
icra takibinde itirazın geçici kaldırılmasına karar verilen borçlu tarafından borçlu olmadığının tespiti talebiyle takip alacaklısına karşı açılan bir davadır.

Hem genel hem de özel dava şartları bakımından, mahkeme,şartların mevcut olup olmadığını, davanın her aşamasında kendiliğinden araştırır. Taraflar da dava şartı noksanlığını her zaman ileri sürebilirler. Mahkeme, dava şartı noksanlığını tespit ederse davanın usûlden reddine karar verir.

Sulh: Dava konusu uyuşmazlığın taraflarının, karşılıklı olarak fedakarlıkta bulunarak, hukukî ilişki konusundaki anlaşmazlığa son vermelerini sağlayan ve davaya son veren taraf usûl işlemidir.

Medenî yargı alanındaki genel mahkemeler olan sulh ve asliye hukuk mahkemelerinin görevi, 5235 sayılı Kanunun 6. maddesi ile tayin edilmiştir. Buna göre, sulh hukuk mahkemeleri, Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile diğer kanunlarda belirtilen görevleri yerine getirir (5235 s.lı K. m. 6, I).

Uyuşmazlığın hangi yargı kolunda yer alan mahkemeler önünde çözümleneceğini ifade etmek için kullanılan “yargı yolu ilişkisi” kavramı ve ilk derece mahkemeleri ile kanun yolu mahkemeleri arasındaki (dikey) işlev paylaşımını ortaya koymak üzere kullanılan “fonksiyonel yetki” kavramı da geniş anlamda görevin kapsamına dâhildir.