MEDENİ USUL HUKUKU - Deneme Sınavı - 21

İdari para cezalarına itirazlarile 5510 sayılı Kanunun geçici 4’üncü maddesi kapsamındaki uyuşmazlıklar hariç olmak üzere Sosyal Güvenlik Kurumu veya Türkiye İş Kurumunun taraf olduğu iş ve sosyal güvenlik mevzuatından kaynaklanan uyuşmazlıklara bakmakla görevli mahkeme iş mahkemeleridir.

5235 sayılı Kanunun 5. maddesinin 1. fıkrası gereğince, hukuk mahkemeleri, her il merkezi ile bölgelerin coğrafî durumları ve iş yoğunluğu göz önünde tutularak belirlenen ilçelerde, Hâkimler ve Savcılar Kurulunun olumlu görüşü alınarak Adalet Bakanlığınca kurulur.

Türkiye’de yerleşim yeri bulunmayanlar hakkında genel yetkili mahkeme, davalının Türkiye’deki mutat meskeninin bulunduğu yer mahkemesidir. Ancak, diğer özel yetki hâlleri saklı kalmak üzere, malvarlığı haklarına ilişkin dava, uyuşmazlık konusu malvarlığı unsurunun bulunduğu yerde de açılabilir (HMK m. 9).

Bir şubenin işlemlerinden doğan davalarda, o şubenin bulunduğu yer mahkemesi de yetkilidir (HMK m. 14, I). Burada dikkat edilmesi gereken husus, şubenin ayrı bir tüzel kişiliği bulunmadığından, ona karşı dava açılamayacağıdır. Şube ile yapılan bir hukuki işlemden kaynaklanan bir ihtilaf söz konusu olursa, doğrudan doğruya tüzel kişiliğe karşı açılacak olan dava, ilgili hukuki işlemin kendisiyle yapılmış olduğu şubenin bulunduğu yerde de açılabilecektir. Bu yetki kuralı kesin değildir.

İş yoğunluğunun gerekli kıldığı yerlerde, aynı ilk derece (hukuk) mahkemesinin birden fazla dairesi kurulması ve bunların numaralandırılması halinde, aynı mahkemenin kendi daireleri arasındaki ilişki iş dağılımıdır.

Taraf­larca aksi kararlaştırılmadıkça, dava sadece sözleşmeyle belirlenen bu mahkemelerde açılır (HMK m. 17).

Kanun yolu mahkemeleri, istinaf incelemesinin yapıldığı bölge adliye mahkemeleri ile temyiz mercii olan Yargıtay’dır.

İlk derece (hüküm) mahkemeleri, her il merkezi ile bölgelerin coğrafi durumları ve iş yoğunluğu dikkate alınarak belirlenen ilçelerde, Hâkimler ve Savcılar Kurulunun olumlu görüşü alınarak, Adalet Bakanlığınca kurulur.

Kira ilişkisine dayandığı iddia edilen davaların sulh hukuk mahkemesinde görülebilmesi için, bu davaya konu uyuşmazlıkların kira sözleşmesinden kaynaklanması gerekir. Kira sözleşmesi yoksa veya kira sözleşmesi geçersizse, davaya asliye hukuk mahkemesinde de bakılabilir.

Sulh hukuk mahkemeleri, aksine özel bir düzenleme bulunmadığı sürece, çekişmesiz yargı işlerinde genel görevli mahkeme durumundadırlar.

5718 s.lı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usûl Hukuku Hakkında Kanuna göre aile hukukuna ilişkin yabancı mahkeme kararlarının tanıma ve tenfizi işlerini aile mahkemesi yerine getirir.

İnsanların toplum halinde yaşayışları sırasında, gerek birbirleriyle ve gerekse -aileden devlete kadar- oluşturdukları topluluklarla olan ilişkilerinin bir düzen içinde sürdürülebilmesi için birçok kurala ihtiyaç vardır. Bu kurallar bütünü, sosyal düzen kuralları olarak adlandırılır. Bunlar, hukuk, din, ahlak, örf ve âdet ve görgü kurallarıdır.

Özel hukuk: Kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerini eşitlik ve irade serbestisi esasına göre düzenleyen hukuk kurallarının bütünüdür.

İhlâlin giderilmesi, böylece ortaya çıkan uyuşmazlığın sona erdirilmesi ve bozulan sosyal barışın yeniden tesis edilebilmesi için düşünülebilecek iki yöntem mevcuttur. Bunlardan birincisi, ihlale bağlanan müeyyideyi doğrudan doğruya hak sahibinin kendisinin uygulaması (bizzat ihkakı hak), diğeri ise güç kullanma yetkisini münhasıran kendi elinde bulunduran devlete (onun bu iş için görevlendirdiği organ olan mahkemelere) başvurmak.

Türk hukukunda altı farklı yargı kolunun bulunduğu söylenebilir. Bunlar; anayasa yargısı, adlî yargı, idarî yargı, hesap yargısı, seçim yargısı ve nihayet uyuşmazlık yargısıdır.

Anayasaya göre yüksek mahkemeler şunlardır: Anayasa Mahkemesi (AY m. 146 vd.), Yargıtay (AY m. 154), Danıştay (AY m. 155) ve Uyuşmazlık Mahkemesi (AY m. 158).

İlk derece hukuk mahkemeleri: genel mahkemeler; sulh hukuk mahkemesi, asliye hukuk mahkemesi. Özel mahkemeler; tüketici mahkemesi, iş mahkemesi, kadastro mahkemesi, aile mahkemesi, fikri ve sınai haklar hukuk mahkemesi, icra mahkemesi, asliye ticaret mahkemesi.

Bir karar vermesi için mahkeme önüne getirilen hususun maddi hukukun tanıdığı bir hak veya getirdiği bir yükümlüğe ilişkin bir uyuşmazlık olması durumunda, ortada bir “dava” söz konusudur. Buna karşılık, karar vermesi için mahkeme önüne getirilen diğer hususlara yönelik başvurular ise “talep” olarak adlandırılır.

Tasarruf yetkisi: Medenî usûl hukuku bakımından tasarruf yetkisi, hak sahibi olan kişinin, uyuşmazlık konusu olan hakkını talep edip etmemekte, dava açıp açmamakta, dava açmışsa davaya devap edip etmemekte, karşı taraf ile sulh olmak veya uzlaşmak suretiyle ya da hakkından feragat ederek davayı sonlandırmak konusunda serbest olması anlamına gelir.

Müeyyide: Bir hukuk kuralının ihlaline tepki olarak gösterilen ve hukuk düzeni tarafından öngörülen cebirdir.