MEDENİ USUL HUKUKU - Deneme Sınavı - 18

Dernekler ve diğer tüzel kişiler, statüleri çerçevesinde, üyelerinin veya mensuplarının yahut temsil ettikleri kesimin menfaatlerini korumak için, kendi adlarına, ilgililerin haklarının tespiti veya hukuka aykırı durumun giderilmesi yahut ilgililerin gelecekteki haklarının ihlal edilmesinin önüne geçilmesi için dava açabilir (HMK m. 113). Bu dava türü, topluluk (grup) davası olarak adlandırılır.

Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği davalarda mahkemeler öninceleme aşamasında onları sulhe teşvik eder ve bu hususu tutanağa geçirir. Bu nedenle doğru şık “b”dir.

Mahkemelerin, tarafların iddia ve savunmalarını dayandırdıkları vakıaların doğruluğu hakkında, ispat araçları olan delilleri inceleyerek bilgi ve kanaat edindiği dava aşaması, tahkikat aşamasıdır. Bu nedenle doğru şık “c”dir.

Davacının, yönelttiği talebiyle, mahkemeden, davalının bir şeyi vermeye veya yapmaya yahut yapmamaya mahkûm edilmesini istediği durumlarda eda davası söz konusudur. Bu nedenle doğru şık “a”dır.

Dava yoluyla mahkemeden, bir hakkın yokluğunun belirlenmesinin istenildiği dava tespit davasıdır. Bu nedenle doğru şık “b”dir.

Mahkemeden, mevcut bir hukukî durumun içeriğinin değiştirilminesin yahut onun ortadan kaldırılmasının talep edildiği davalara inşaî dava adı verilir. Bu nedenle doğru şık “e”dir.

Talep konusunun niteliği itibarıyla bölünebilir olduğu durumlarda, talebin sade­ce bir kısmının dava yoluyla ileri sürülmesi halinde kısmî davadan söz edilir. Bu nedenle doğru şık “d”dir.

Üyelerinin menfaatlerini korumak amacıyla kurulmuş tüketici derneklerinin, hukuka aykırı durumların giderilmesi için kendi adlarına açtıkları davalara topluluk davası adı verilir. Bu nedenle doğru şık “b”dir.

Aynı davanın, daha önceden kesin hükme bağlanmış olması bir dava şartı değildir. Bu nedenle doğru şık “e”dir.

İlk itirazların mahkemece dinlenmesi için cevap dilekçesiyle ileri sürülmeleri gerekir. Bu nedenle doğru şık “b”dir.

İlk itirazların incelenmesi en geç öninceleme aşamasında tamamlanmalı ve gerekli karar verilmelidir. Bu nedenle doğru şık “b”dir.

Davanın açılmasından hükmün kesinleşmesine kadarki süreçte, yargılamanın ilerlemesi ve sonuçlandırılması amacıyla yapılan işlemler usul işlemi olarak adlandırılır. Usûl işlemleri, taraf usûl işlemi ve mahkeme usûl işlemi olmak üzere ikiye ayrılır.

Gerçek ve tüzel kişiler taraf ehliyetine sahiptir. Gerçek kişiler tam ve sağ doğmak kaydıyla ana rahmine düştükleri andan itibaren hak ehliyetini kazanırlar. Dava ehliyeti fiil ehliyetini ifade ederken, taraf ehliyeti hak ehliyetine tekabül eder. Taraf ehliyetinin varlığı dava şartı olduğu için esasa girilmeden önce tespit edilir. Bu nedenlerle yalnızca taraf ehliyetinin dava şartı olduğuna ilişkin bilgi doğrudur.

Medenî hukuktaki fiil ehliyetinin medenî usûl hukukunda büründüğü şekil olan
dava ehliyeti, kişinin kendisinin veya yetkili kılacağı bir (iradi) temsilci (vekil) aracılığıyla bir davayı davacı veya davalı olarak takip edebilme ve usûl işlemlerini yapabilme yetisini ifade etmektedir.

Medenî hukuktaki tasarruf yetkisinin medenî usûl hukukunda büründüğü şekil
olarak dava takip yetkisi, somut usûlî talebe ilişkin davayı taraf olarak yürütme
yetisini ifade etmektedir. 1086 sayılı Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanununda
açıkça düzenlenmemiş olan bu yeti, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununun 53. maddesinde “talep sonucu hakkında hüküm alabilme yetkisi” olarak
tanımlanmaktadır ve kanunda aksine bir istisnai düzenleme olmadıkça, maddî
hukuktaki tasarruf yetkisine göre taayyün edeceği belirtilmektedir.

Sıfat, genel olarak, açılan davanın taraflarında biçimsel olarak (davacı ve davalı
rolünde) yer alan kişilerin maddî hukuk açısından dava konusu yapılmış olan hak
veya hukukî ilişkinin de (hak sahibi ve borçlu olarak) tarafı olup olmadıklarını
ifade etmek üzere kullanılan bir kavramdır. Bu kavram davanın esasına girilerek tespit edildiğinden, usul hukukuyla ilgili değildir.

Davanın taraflarında birden fazla kişinin yer alması durumu  ‘dava arkadaşlığı’
ya da ‘sübjektif dava birleşmesi’ olarak ifade edilir. Dava arkadaşlığının davacı tarafta söz konusu olması durumunda aktif dava arkadaşlığından, davalı tarafta söz
konusu olması durumunda ise pasif dava arkadaşlığından söz edilir.

Elbirliğiyle mülkiyet olduğundan mecburî dava arkadaşlığı söz konsudur. Bu durumda, birden fazla kişi, ilgili hak için dava açacaklarsa davanın hepsi tarafından birlikte açılması, o haktan dolayı kendilerine karşı dava açılacaksa, davanın hepsine karşı birlikte açılması zorunludur.

Davanın taraflarından birinde dava arkadaşı olarak yer alması mümkün bulunmayan yahut bunu istemeyen
ve dava sonunda verilecek olan hükümden hukukî durumu dolaylı şekilde etkilenecek olan üçüncü kişilerin, taraf sıfatı kazanmaksızın, görülmekte olan bir davaya katılarak kendi hukukî menfaatlerini koruyabilmelerine imkân veren kurum davaya fer'i müdahaledir.

HMK m. 66 ifadesi şu şekildedir: “Üçüncü kişi, davayı kazanmasında hukukî yararı bulunan taraf yanında ve ona yardımcı olmak amacıyla, tahkikat sona erinceye kadar, fer’î müdahil olarak davada yer alabilir.”