MEDENİ HUKUK II

Bağışlama sözleşmesi tek tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir. Bağışlama sözleş­mesinin çeşitli türleri vardır. Bunlar, bağışlama vaadi, elden bağışlama, yükle­meye (mükellefiyete) bağlı bağışlama, koşula bağlı bağışlama, yerine getirilmesi (tenfizi) bağışlayanın ölümüne bağlı bağışlamalar, bağışlayana dönme koşullu (rücu şartıyla) bağışlamalardır.

Borçlar hukukunun özel hükümler kısmında yer alan sözleşmeleri çeşitli şekillerde gruplandırmak mümkündür. Borçlar Kanununun da yer alan sözleşmeleri amaçları bakımından şu şekilde gruplandırmak mümkündür: Devir amacı güden sözleşmeler, kullandırma amacı güden sözleşmeler, iş görme amacı güden sözleşmeler, saklama borcu doğuran sözleşmeler, güvence borcu doğuran sözleşmeler, sonuçları talih ve tesadüfe bağlı (rizikolu) sözleşmeler ve ortaklık sözleşmeleri.

Tip, bir sözleşmenin içeriğinin belirlenmesi –ve sistemli olarak düzenlen­mesi– anlamına gelmektedir. Bu, yasal tipin içerdiğinden farklı bir içerikte sözleşme yapılamaması demek değildir. Çünkü, yasal tip belirlemekle yasa koyucu emredici kurallar koymak istemiş değildir. Bunlar Borçlar Kanunu­na egemen olan tamamlayıcı kural türünden düzenlemelerdir. Bu anlamda, tiplerin sınırları, çerçeveleri varsa da, isteyenler bu tiplere yabancı, diledik­leri içerikte sözleşme yapabilmektedir.

Bir mal ya da hakkın kökünü devret­meyen, sadece onu alacaklının kul­lanmasına terk etme borcu yükleyen sözleşmelere kullandırma borcu doğu­ran sözleşmeler denilmektedir. Bunlar, kira, kullanım ödüncü (ariyet), tüketim ödüncü (karz) ve finansal kiralamadır.

Satış sözleşmesinin temel özellikleri, rızaî (tarafların iradelerinin uyuşması yeterli), illî (sebebe bağlı), anî edimli, ivazlı ve borçlandırıcı bir sözleşme olmasıdır.

Beğenme koşuluyla satışta, sözleşmenin kurulmuş olması ve malın teslimi, mülkiyeti alıcıya geçirmez (TBK 250/II). Ayrıca, koşulun da gerçekleşmiş olması, yani deneme veya gözden geçirme (yoklama) sonunda alıcının malı beğenmesi gerekir.

Sağlama (tedarik / temin) borcu: Satılanın cinsiyle kararlaştırıldığı satışlar­da karşımıza çıkabilir. Saf cins borcu da denilen, sınırlama yapılmaksızın bir cinsten satılan borçlanılmışsa, bu sağlama borcudur

Elden bağışlama: Başka bir merasime hacet olmaksızın sadece eşyanın tes­limi ile gerçekleşir. Bu suretle, aynı anda hem borçlanılmakta hem de bor­cun ifası gerçekleşmektedir.

Aydınlatma borcu (yükümlülüğü): Bu yükümlülük satıcıdan açıklama iste­nen ya da dürüstlük gereği açıklama yapması gereken hallerde vardır.

Diğer kimi sözleşmeler için ise, saklama borcu doğuran sözleşmeler den­mektedir. Bu sözleşmeler, esas itibariyle bir taşınır malın belirli bir güve­nilir yerde saklanmasını ve korunmasını borçlandırırlar. Bunlar saklama (vedia), ardiye, konaklama yeri, garaj, otopark ve benzeri yerleri işletenlere bırakma (otelciye ve hancıya tevdi) sözleşmeleridir. Bir taşınmazın sak­lanması ve korunmasını amaçlayan sözleşenler, bu amaca ancak, böyle bir amacın izlenmesine de izin veren vekâlet sözleşmesiyle ulaşabilirler.

Kanununun da yer alan sözleşmeleri amaçları bakımından şu şekilde gruplandırmak mümkündür: Devir amacı güden sözleşmeler, kullandırma amacı güden sözleşmeler, iş görme amacı güden sözleşmeler, saklama borcu doğuran sözleşmeler, güvence borcu doğuran sözleşmeler, sonuçları talih ve tesadüfe bağlı (rizikolu) sözleşmeler ve ortaklık sözleşmeleri. Bireysel sözleşmeler bu grup içerisinde yer almamaktadır.

Kullandırma borcu olan sözleşmeler; Kira, Kullanım ödüncü, Tüketim ödüncü ve finansal kiralamadır.

Güvence borcu doğuran sözleşmeler; Kefalet, ceza koşulu, rehin ve üçüncü kişinin edimini taahhüttür.

Gündelik alış veriş yaşamı gözlendiğinde, gerçekten de Borçlar Kanununda düzenlenen sözleşme tipleri dışında, çok zengin bir sözleşme çeşitliliği hemen fark edilebilmektedir. Böylelikle, sözleşenler, yasada düzenlenmiş olan tiplerden tamamen ayrılarak yeni (sui generis) bir sözleşmesel ilişki oluşturabilecekleri gibi, yasadaki tiplerden yararlanarak yasada öngörülmeyen içerikte sözleşme akdedebilmektedirler. Öyle ki, sözleşmeler, bu zengin çeşitlilik içerisinde tipleştirmeye elvermeyen o denli farklı içerik ve özellikler gösterdiği için bir ölçüte bağlı olarak sınıflandırılamamaktadır. Bundan dolayı, yasal düzenleme konusu da yapılamayan bu gibi sözleşmelere “atipik” sözleşmeler adı takılmaktadır.

Alıcı ödeme süresi bir yıldan uzun veya belirsiz olan sözleşmelerde, malın devrine kadar her hangi bir zamanda cayma hakkını kullanabilmektedir (TBK 269/I). Alıcı cayma hakkını kullanmışsa, satıcı, toplam alacağının en az % 2’si en fazla % 5’i tutarında cayma parası istemeye hak kazanmaktadır (TBK 269/II).