MEDENİ HUKUK II

İş görme borcu doğuran sözleşmeler ise, emek harcayarak ifa edilecek borçların üstlenildiği sözleşmesel bağlar yaratmaktadırlar. Örneğin hizmet, hizmetin özel türleri olarak pazarlamacılık ve evde hizmet, eser, yayım, vekalet, vekâletin özel türleri olan simsarlık (tellallık), komisyon gibi sözleşmeler böyledir. Bunlardan vekaletin kendisi ivazsız ya da ivazlı kurulabilir iken, bunun özel türleri simsarlık ve komisyon dahil diğerleri ivazlılık nitelikleri göstermektedirler. 

Vekâleti diğerlerinden, özellikle de eserden ayırdığı kabul edilen, vekilin, bir işin sonucunu başarma taahhüdü (sonuç garantisi) değil, sadece o işi özenle görme taahhüdü altına girmiş olmasıdır. 

Kimi sözleşmeler, bir malın mülkiyetini ya da bir hakkı devir (temlik) borcu doğurmaktadırlar. Bunlar mülkiyeti devir borcu doğuran sözleşmeler olarak anılmaktadır. Aslında bu tür sözleşmelerin sayısı kabarıktır. Örneğin satış, mal değişim (trampa), bağışlama, eser ve ölünceye kadar bakma sözleşmeleri gibi. Fakat bunlardan amacı bakımından mülkiyeti devir borcu ön planda tutulanlar satış, bağışlama ve mal değişim sözleşmeleridir. Bunlar ivazlılık noktasından satış ve mal değişim sözleşmelerinde ivazlılık, bağışlama sözleşmesinde ise ivazsızlık nitelikleriyle farklılaşırlar. Satış ile mal değişim sözleşmeleri de ivazın türü bakımından, satışta –genel geçer ivaz olarak bilinen– paranın, mal değişim sözleşmesinde ise malın malla değişiminin kararlaştırılmış olmasıyla birbirinden ayrılırlar. 

Bu sözleşmeler, esas itibariyle bir taşınır malın belirli bir güvenilir yerde saklanmasını ve korunmasını borçlandırırlar. Bunlar saklama (vedia), ardiye, konaklama yeri, garaj, otopark ve benzeri yerleri işletenlere bırakma (otelciye ve hancıya tevdi) sözleşmeleridir. Bir taşınmazın saklanması ve korunmasını amaçlayan sözleşenler, bu amaca ancak, böyle bir amacın izlenmesine de izin veren vekâlet sözleşmesiyle ulaşabilirler. 

Bazı atipik sözleşmeler, içeriği tamamıyla tipik sözleşmelerden oluşan, aslında kendileri birer tipik sözleşme olan birden çok sözleşmenin yasada öngörülmeyen özel bir ekonomik ve işlevsel bağımlılık ilişkisi içerisine konmasından dolayı tipten uzaklaşmış sayılan sözleşmelerdir. Bunlara bileşik sözleşmeler adı verilmektedir. Bileşik sözleşmelerde, birbirinden şeklen bağımsız iki sözleşme karşılıklı olarak birbirine bağlanmaktadır. Örneğin, cep telefonu ile telefon kartı birlikte satılmışsa telefonun satışıyla telefon abonelik sözleşmesinin bileşimi böyledir. Her tipe kendi kurallarının uygulanması kabul edilmektedir. 

Bağışlama, mülkiyeti devir borcu doğuran sözleşmelerdendir.

Satış sözleşmesi, satıcının satılan şeyin zilyetliğini ve mülkiyetini –ya da bir hakkı tam– devretmeyi borçlanması karşılığında alıcının bir miktar para (bedel) ödemeyi borçlandığı bir sözleşmedir (TBK 207). 

Satış sözleşmesinin objektif esaslı öğeleri satılan, bedel (semen) ve taraflar arasında satılan ile bedelin değişimi hususunda anlaşmadır. 

Kefalet sözleşmesi, güvence borcu doğuran sözleşmelerdendir.

Vedia sözleşmesi saklama borcu doğuran sözleşmelerdendir.

Vekalet sözleşmesi, işgörme sözleşmesidir.

Ölünceye kadar bakım sözleşmesi, sonuçları talih tesadüfe bağlı sözleşme türlerindendir.

Satış sözleşmesinin temel özellikleri, rızaî (tarafların iradelerinin uyuşması yeterli), illî (sebebe bağlı), anî edimli, ivazlı ve borçlandırıcı bir sözleşme olmasıdır. Bu sözleşme satıcı için bir eşyanın mülkiyetini ya da diğer bir hakkı kökten devir borcu doğurur. Ama sadece borç doğurur; sözleşme, mülkiyeti alıcıya geçirmez. Alıcının borcu ise, her zaman, bir miktar para borcudur. Bu haliyle, satış, tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmelerdendir. 

Karma bağışlama, örneğin yardım toplanan gecede bir şeye değerinin çok üstünde bedel ödeme: o şeyin değerini karşılayan tutar, satış bedeli olarak, bunu aşan kısım ise bağış olarak verilmesi Kanunda düzenlenmeyen atipik sözleşmelere örnektir.

Taşınır satışında şekil serbestisi geçerlidir. Fakat motorlu araçların satışı resmî olarak noterde düzenleme şekline bağlıdır (KTK 20/d). Fikrî ve sınaî hakların (telif hakkı, marka ya da patentin) devri taahhütleri de adi yazılı şekle bağlı olarak geçerlilik kazanabilir. Bir taşınmazın eklentisi niteliğindeki taşınırların satışında resmî şekle uyulması gereği bulunmaktadır. 

Yasal ifa yerinden başka bir yerde ifanın kararlaştırıldığı mesafe satışlarından gönderme suretiyle satışta, hasar, satılanı üçüncü kişi taşıyıcıya teslim anında alıcıya geçer.

Yasal tanımı ilk kez yeni TBK 247’de yapılan örnek üzerine satış, tarafların, satılanın, aralarından birine ya da üçüncü bir kişiye bırakılan bir örneğe veya tespit edilen bir mala uygun olarak teslimi üzerine anlaştıkları satış sözleşmesidir. Bu yolla, satış koşula bağlanmış olmaz. Satıcı, satılanın, örneğin niteliklerine uygunluğunu taahhüt etmektedir.

Bağışlayana dönme koşullu (rücu şartıyla) bağışlamalar: Bu tip bağışlamalarda bağışlananın, bağışlayandan önce ölümü halinde bağış konusunun bağışlayana dönmesi koşulu öngörülmüş bulunmaktadır. Taşınmazlarda dönme koşullu bağışlama tapu siciline şerh olunabilir. Bu durumda eşyaya bağlı borç doğar.

Satış sözleşmesi, satılanın mülkiyetini alıcıya geçirmez; satıcıyı yalnız borçlandırır. Satıcı, satış sözleşmesiyle alıcıya karşı aslî borç olarak satılanın zilyetlik ve mülkiyetinin devrini veya tam hak sağlamayı borçlanmış olur (TBK 207/I). 

1. Şu durumda, satılan taşınır eşya ise, satıcının borcunu ifa etmiş sayılabilmesi için o şeyin zilyetliğini ve mülkiyetini devretmiş olması gerekir. Bu, satılan taşınır eşyadaki zilyetliğin mülkiyet kazandırmak amacıyla devri (TBK 210) yükümlülüğüdür. Bu da, zilyetliğin devri yollarıyla, yani teslim, kısa elden teslim, hükmen teslim, zilyetliğin havalesi veya emtiayı temsil eden senetlerin teslimi yollarından biri ile devri demektir. Eşyanın tesliminin zilyetliğin devrinin yollarından sadece biri olduğu unutulmamalıdır. Ekleyelim ki, taşınmazlarda mülkiyetin devri için, tapu kütüğüne tescil gerçekleştirilmelidir. Bu konularda Ünite 1 ve 2’de açıklamalar yapıldığından, burada ayrıntıya girilmemektedir. 

2. Hak satışı söz konusuysa, satıcının borcu, tam hak sağlama borcudur. Bu borcun ifası için, varsa özel olarak öngörülen şekle uyulmalıdır. Örneğin, alacak satışı söz konusu ise, borcu ifa için, yazılı şekilde alacağın devri işlemi yapılmalıdır (TBK 184/I). 

Yukarıdaki açıklamalara göre zilyetliğin mülkiyet kazandırma amacıyla devri satıcının yan borcu değil asli borcudur.

Yüklemeyle, bağışlanan, belirli bir edimde bulunma yükümü altına girer. Bu edim, bir verme (bağışlama konusunu kısmen veya tamamen belirli bir amaçla kullanmak), bir yapma (bağışlayan veya üçüncü bir kişi lehine belirli bir hizmette bulunmak) şeklinde olabilir.

Satış bir malın para ile mübadele edilmesi olduğu halde, mal değişimi (trampa) sözleşmesinin esası, bir malın başka bir mal ile değişimidir (mübadelesidir) (TBK 282-284). Tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmelerdendir. Satış sözleşmesine ilişkin hükümlerin mal değişiminde de uygulanması yasaca benimsenmiş bulunmaktadır (TBK 283). Bu pek isabetsiz de sayılmaz. Çünkü, her bir taraf, mal ya da hakkı kökten devretme borcu üstlenmiş olması bakımından satıcı konumundadır; bundan dolayı, satıcıya ilişkin hükümlerin uygulanması olağan görünmektedir. 

Elden bağışlama: Başka bir merasime hacet olmaksızın sadece eşyanın teslimi ile gerçekleşir. Bu suretle, aynı anda hem borçlanılmakta hem de borcun ifası gerçekleşmektedir. Böylelikle de hem borçlandırıcı işlem hem de tasarruf işlemi aynı anda yapılmaktadır. O halde, elden bağışlama sadece taşınırlarda geçerli olup, devri şekle bağlı işlem gerektiren hak ya da eşyaya ilişkin olarak elden bağışlama söz konusu olmaz. Öyleyse, resmî şekli gerektiren taşınmazlarda elden bağışlama söz konusu olamaz (TBK 288/II). Bağışlama sözü verme, şekle uyulmaksızın yapılmışsa geçersizdir; fakat, bağışlama sözü, daha sonra elden bağış gerçekleştiğinde geçerli sayılmaktadır (TBK 288/III). Fakat bu yolla şekle aykırı bir taşınmaz bağışlama sözü verme elden bağışlamaya çevrilemez.