MEDENİ HUKUK II

Sözleşme konuları, emredici kurallara, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı olamaz.

Kişinin dilediği kişiyle sözleşme yapma özgürlüğü, taraf seçme serbestisidir.

Kişinin dilediği içerikte sözleşme yapabilmesi tip serbestisi olarak adlandırılmaktadır.

Kişinin dilediği şekilde sözleşme yapma özgürlüğü, şekil serbestisi olarak adlandırılmaktadır.

Genel işlem koşulları, bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir.

Trampa, tam iki tarafa borç yükleyen mal değişimi sözleşmesinin diğer adıdır.

Hukukumuzda hukuksal işlemlerin şekle aykırılığının yaptırımı kesin hükümsüzlüktür (butlan).

Gabin, tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmenin kurulması sırasında bir tarafın darda kalmasından, düşüncesizliğinden ya da deneyimsizliğinden yararlanarak edimler arasında yaratılan açık oransızlıktır.

Aşırı yararlanma halinde, sözleşme aşırı yararlanılan tarafından iptal edilebilir. Yeni TBK 28, aşırı yararlanılanın iptal hakkını kullanmasını iki hak düşümü süresi ile sınırlandırmıştır. Buna göre, aşırı yararlanılan, düşüncesizlik ve deneyimsizlik hallerinde bu özellikte olduğunu öğrendiği tarihten, zor durumda kalmada ise bu durumun ortadan kalktığı tarihten itibaren bir (1) yıl içerisinde, her durumda sözleşmenin kuruluşundan itibaren beş (5) yıl içerisinde iptal hakkını kullanmalıdır.

Dolaylı temsil, temsilcinin, kendi adına, fakat temsil olunan hesabına hareket ederek üçüncü kişiyle işlem kurmasıdır.

Eski TBK’nda düzenlenmiş olmayan genel işlem koşullarına TBK’nda önemli bir yenilik olarak yer verilmiş bulunmaktadır. Yasal tanıma göre “Genel işlem koşulları, bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir.” (TBK 20/I, cüm. 1)

Yeni TBK 15’de de üçüncü fıkrada benzeri bir istisna hükmü yer almıştı; fakat bu hüküm de yürürlüğe girmeden değiştirilmiş ve “Görme engellilerin talepleri halinde imzalarında şahit aranır. Aksi takdirde görme engellilerin imzalarını el yazısı ile atmaları yeterlidir.” halini almıştır. Şu duruma göre görme engelliler el yazısı imzalarıyla kendilerini bağlayan her tür sözleşmesel ilişkiye girebilmektedir.

Taşınmaz satışı için tapu müdür ya da memuru huzurunda resmileştirilen bir sözleşme yapılmalıdır. Taşınmaz satışı tapu dışında yapılmış ise, geçersizdir. Hukukumuzda hukuksal işlemlerin şekle aykırılığının yaptırımı kesin hükümsüzlüktür (butlan). Yokluk, şekle aykırı evlenme işlemleri için uygulanır.

Mutlak muvazaada taraflar gerçekte hiçbir hukuksal ilişkiye girmek istememelerine karşın, sırf üçüncü kişileri aldatmak amacıyla bir anlaşma yapmaktadırlar. Bir tacirin, malî durumu kötüleşen diğer bir tacirin ticarî itibarını yüksek göstermek amacıyla sanki borçluymuş gibi onun lehine borç tanımada bulunduğu senet düzenlemesi; bir borçlunun icra takibinden kurtulmak /kaçmak için bir malını arkadaşına satmış gibi işlem yapması.

Yasal sözleşme yapma zorunluluğu hallerine, paylı mülkiyette önalım hakkı, fiyat koyarak bir malı vitrinde sergileme, tekel niteliğinde faaliyet görenler ve temel gereksinimleri karşılayıcı mal ve hizmet sunumu yapanlar örnek olarak verilebilir. İradî sınırlamalara, alım hakkı, gerialım hakkı, önalım hakkı, önsözleşme örnek olarak verilebilir. Bu yüzden A, B, C, ve D seçeneklerinde yer alan hallerde sözleşme özgürlüğü geçerli değildir.

Önsözleşmenin en yaygın örneği taşınmaz satış vaadidir. Taşınmaz satış vaadi, genel olarak açıklanan önsözleşmenin özel bir halidir. Diğer seçeneklerde verilenler önsözleşme niteliğinde değildir.

Taraflar, ister yasada içeriğin düzenlenmiş tipik sözleşmeler (satım, kira, hizmet, istisna gibi), ister –yasadan tamamen bağımsız olarak– yasada içeriği düzenlenmemiş atipik sözleşmeler (kapıcılık sözleşmesi, pansiyon sözleşmesi, tek satıcılık sözleşmesi, sulh sözleşmesi, hakem sözleşmesi, vbg.) yapabilirler.

İçeriği belirleme serbestisinin gereği gibi yaşama geçirilmesinin önünde en ciddî engel genel işlem koşullarıdır. Eski TBK’nda düzenlenmiş olmayan genel işlem koşullarına TBK’nda önemli bir yenilik olarak yer verilmiş bulunmaktadır. Yasal tanıma göre “Genel işlem koşulları, bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir.” (TBK 20/I, cüm. 1)

Öngörülen şekli tamamlamak için metin ve imza dışında başkaca öğelere gerek varsa, bu kez nitelikli yazılı şekil söz konusu olur. Örneğin kefilin sorumluluğunun azamî sınırını göstermesi zorunlu olan kefalet sözleşmesi (TBK 583/I) ya da kefalet vaadi (TBK 583/II), tüketici sözleşmeleri (TKHK 6/V) nitelikli yazılı şekle tâbi işlemlerdir.

Şekle tâbi tutulan hukuksal işlemler mutlaka aranılan şekle uyularak yapılmalıdırlar. Aksi halde bu işlem hiçbir hüküm ifade etmez (TBK 12/II, cüm. 2, 17/I). Şekle aykırılık halinde yokluk hükmüne tâbi tutulan ve tören şekli gerektiren evlenme işlemi bir yana bırakılacak olursa hukukumuzda hukuksal işlemlerin şekle aykırılığının yaptırımı kesin hükümsüzlüktür (butlan).