MEDENİ HUKUK II

Taraflardan birinin edimini ifa etmesinin sonucu olarak diğer taraf için
de edim (borç) yükümlülüğünün doğduğu sözleşmeler ise eksik iki tarafa
borç yükleyen sözleşmeler olarak adlandırılır. Eksik iki tarafa borç yükleyen
sözleşmelerde, edimlerin birbiriyle mübadelesi ve birbirinin denk karşılığı
olma niteliği bulunmaz. Bu anlamda, kimi örneklerinde taraflardan biri, önce kendi malvarlığından bir değeri diğer tarafa vermeyi, diğer taraf ise,
kendisine verileni daha sonra iade etmeyi taahhüt eder. Bu, kendi malvarlığından bir şeyi vermeyi değil, aslında karşı tarafa ait olanı, ona iade etmeyi taahhüttür. Örneğin, kullanım ödüncünde (ariyette) kullanmak üzere
alınan atı, ödünç alan alır, kullanır ve işi bittikten sonra iade eder. Burada
ödünç alınan atın iadesi, karşı edim değil, alınanın iadesidir; çünkü, at, zaten diğer tarafa aittir. Dolayısıyla, tarafların borçları karşılıklı olarak ve aynı
anda değil, sıra ile doğmaktadır. Kimilerinde ise, sözleşmenin kurulması
anında, taraflardan birinin borcu mevcut ve kesin iken, diğer tarafın edimi bu anda mevcut değildir. Ancak, bir olasılık söz konusudur; sonradan
gerçekleşebilir de gerçekleşmeyebilir de. Örneğin ücretsiz vekâlet sözleşmesinde, vekil başlangıçta işi görülenden bir istem hakkı sahibi değildir.
Fakat vekil, işi görürken ortaya çıkan masraflar ya da iş dolayısıyla uğradığı
zararları bakımından, masraflarının ödenmesi ya da tazminat isteme hakkı
kazanır (TBK 510). Bu isteme hakkı, vekilin gördüğü işin karşılığı olarak
belirlenmiş (ücret) değildir.

Borç ilişkisi sadece tarafları arasında bağlılık yaratır. Başka bir ifadeyle, borç ilişkisinden doğan hak ve borçlar yalnız taraflar arasında ileri sürülebilir, ihlâl edilebilir. Bundan dolayı, üçüncü bir kişi borçtan sorumlu tutulamaz. Bu husus nisbilik ilkesi olarak ifade edilir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Alacaklının borçludan talep etmeye hakkı, borçlunun ise alacaklıya karşı yerine getirmeye yükümlü olduğu belirli bir davranış tarzına edim denir. Kural olarak her borç ilişkisi en az bir edim içerir. Borçlu bir ya da birden fazla edim üstlenmiş olabilir. Edimin içeriği somut ilişki çerçevesinde belirlenir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Alacağı genişleten fer'i haklar, birincil hak olan alacak hakkına eklenerek, onunla bütünleşerek kullanılabilen, böylelikle alacağı genişleten haklardır. Alacaklı, hem asıl alacağını hem de bu haklarını isteyebilmektedir. Faiz, gecikme tazminatı, ifaya eklenen veya ifa ile birlikte talep edilebilen ceza koşulu bunlara örnek gösterilebilir. Rehin hakkı ise alacağı güvence altına alan haklardandır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Eksik borçlar, doğuştan eksik borçlar (evlenme tellallığından doğan ücret borcu, kumar ve bahisten doğan borçlar, ahlakî ödevlerden doğan borçlar, hukuka ve ahlâka aykırı amaçla verilenlerin iadesi borcu gibi) geçici eksik borçlar (eşler arasındaki borçlar, ana baba ile birlikte yaşayan ergin çocuğun alacağı gibi) ve sonradan eksik borçlar (zamanaşımına uğramış borçlar, konkordatodan elde edilemeyen alacaklar, kendiliğinden ifa edilmiş eksik borçlar gibi) olarak sınıflandırılabilmektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Borçlar hukukunda bir sözleşmenin meydana gelebilmesi için iki tarafın karşılıklı irade açıklaması gerekmektedir. İşte, hiç ya da birine karşılık diğer tarafın irade açıklamasının bulunmadığı bir durumda, sözleşme yok hükmündedir. Doğru cevap B seçeneğidir.

İrade sakatlığı halleri denilen yanılma (hata), aldatma (hile) ve korkutma (tehdit) durumları ile aşırı yararlanma (gabin) iptale yol açan sebeplerdir. Muvazaalı işlemler ise kesin hükümsüzlükle batıldır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Taraflarından sadece biri için borç doğuran sözleşmelere tek tarafa borç yükleyen sözleşmeler denilmektedir. Tek tarafa borç yükleyen sözleşmeye bağışlama ya da kefalet sözleşmeleri örnek olarak verilebilir. Satım, kira, hizmet, istisna gibi edimlerin karşılıklı olarak değiş tokuşunu (mübadelesini) amaçlayan sözleşmeler ise tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmeler arasında yer alır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Kabulcünün öneriyi kabul ettiği açıkça anlaşılmamakla beraber takındığı tavır ve davranışlardan onun bunu kabul ettiği sonucu çıkarılabiliyorsa buna da örtülü (zımnî) kabul denir. Önerenden hal ve şartlar gereği karşı tarafın açık bir kabulünü beklemesi istenemeyecekse, karşı tarafın susması örtülü bir kabul açıklaması sayılacaktır. Nitekim TBK'da yalnızca iki durumda sözleşmenin kurulması için açık kabul aranmaktadır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Tek taraflı hukuksal işlemlere vasiyetname, vakıf kurma, ilân yoluyla ödül sözü verme (ilân suretiyle vaadler), fesih, dönme ve iptal örnek olarak verilebilir. Çok taraflı hukuksal işlemlerde ise, kuruluş için birden fazla irade açıklamasına gereksinim vardır. Kararlar ve birlik kurma işlemleri gibi ikiden fazla taraflı hukuksal işlemler, ortak bir amaca yönelen gereken çoğunluktaki irade açıklamalarından oluşur. Doğru cevap A seçeneğidir.

Hukuksal işlem, kural olarak, hukuksal sonuçlarını onu yapan kişi ya da kişiler hayatta olduğu zaman doğurur. Çünkü kişiler açıkladıkları irade beyanları ile istedikleri hukuksal sonuçlara hemen ulaşmak isterler. İşte işlemi yapanların sağlığında hüküm ve sonuç doğuran işlemlere sağlararası hukuksal işlemler denmektedir. TBK’nda düzenlenen hemen hemen tüm sözleşmeler bu niteliktedir. Ölüme bağlı işlemler ise, işlemi yapanın ölümü üzerine hüküm ve sonuç doğuran işlemlerdir. Vasiyetname ve miras sözleşmesi, buna örnektir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Borçlar hukuku, konusu bakımından, içeriği değişik hususlarla doldurulabilecek tek bir model olan borç ilişkilerini ele almaktadır. Borç ilişkisinin hukuksal işlem, haksız fiil, sebepsiz zenginleşme ve vekâletsiz iş görme olmak üzere dört kaynağı, bunlardan doğan alacak hakkı ve bu hakkın aralarındaki bağla doğduğu borçlusu ve alacaklısı bulunmaktadır.

Borç ilişkisi sadece tarafları arasında bağlılık yaratır. Başka bir ifadeyle, borç ilişkisinden doğan hak ve borçlar yalnız taraflar arasında ileri sürülebilir, ihlâl edilebilir. Bundan dolayı, üçüncü bir kişi borçtan sorumlu tutulamaz.

Nispilik ilkesine göre; borç ilişkisi sadece tarafları arasında bağlılık yaratır. Başka bir ifadeyle, borç ilişkisinden doğan hak ve borçlar yalnız taraflar arasında ileri sürülebilir, ihlâl edilebilir. Bundan dolayı, üçüncü bir kişi borçtan sorumlu tutulamaz. Bu nokta, borç ilişkilerinden elde edilebilir yarar ya da çıkar olarak alacak hakkının aynî haklardan farkını da göstermektedir. Aynî haklar herkese karşı ileri sürülebilen mutlak haklar iken, alacak hakkı yalnız borçluya karşı ileri sürülebilmektedir.

Aksine bir hüküm yoksa borç, doğduğu sırada borçlunun yerleşim yeri neredeyse orada ifa edilmelidir. Bu kuralın da istisnaları bulunmaktadır. Para borçları ifa zamanında alacaklının yerleşim yerinde, parça borçları sözleşme kurulurken borcun konusunun bulunduğu yerde ifa edilmelidir.

Borç ilişkisini sona erdiren haller, tüm borçların ifa edilmiş olması, sona erdirme sözleşmesi, sürenin geçmesi (dolması), fesih ve fesh-i ihbar, dönme ve geri almadır. Bir borç ise şu sebeplerle sona erebilir: İfa, ibra, takas, borcun imkânsız hale gelmesi, alacaklı ve borçlu sıfatlarının birleşmesi.

Alacaklının borçludan talep etmeye hakkı, borçlunun ise alacaklıya karşı yerine getirmeye yükümlü olduğu belirli bir davranış tarzına edim denir. Kural olarak, edim yükümlerinden bağımsız borç ilişkisi olarak adlandırılanlar bir yana bırakılacak olursa, her borç ilişkisi, en az bir edim içerir. Borçlu bir ya da birden fazla edim üstlenmiş olabilir. Edimin içeriği somut ilişki çerçevesinde belirlenir.

Bağlı hakların ilk türü, birincil hak olan alacak hakkına eklenerek, onunla bütünleşerek kullanılabilen, böylelikle alacağı genişleten haklardır. Alacaklı, hem asıl alacağını hem de bu haklarını isteyebilmektedir. Faiz, gecikme tazminatı, ifaya eklenen veya ifa ile birlikte talep edilebilen ceza koşulu bunlara örnek gösterilebilir.

Bozucu (sona erdirici) yenilik doğuran haklar ise, kullanılmaları bir hukuksal ilişkiyi ya da bir hakkı ortadan kaldırıcı etki doğuran haklardır. Kullanılması ile dönme, fesih, geri alma, iptal gibi borç ilişkisini, keza takas gibi borcu sona erdiren hakları ifade etmektedir.

Borç, daima sorumluluk demek değildir. Her borca her zaman sorumluluk bağlanmaz. İşte yaygın anlamıyla eksik borçlar, yaptırımsız, sorumluluk doğurmayan, dava ve cebri icra yoluyla takip edilemeyen borçlardır.