MEDENİ HUKUK II

Borç ilişkisinin hukuksal işlem, haksız fiil, sebepsiz zenginleşme ve vekâletsiz işgörme olmak üzere dört kaynağı, bunlardan doğan alacak hakkı ve bu hakkın aralarındaki bağla doğduğu borçlusu ve alacaklısı bulunmaktadır.  Suç ise ceza hukukunun konusunu oluşturan bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır.

Borç ilişkisi sadece tarafları arasında bağlılık yaratır. Başka bir ifadeyle, borç ilişkisinden doğan hak ve borçlar yalnız taraflar arasında ileri sürülebilir, ihlâl edilebilir. Bundan dolayı, üçüncü bir kişi borçtan sorumlu tutulamaz. Bu nokta, borç ilişkilerinden elde edilebilir yarar ya da çıkar olarak alacak hakkının aynî haklardan farkını da göstermektedir. Aynî haklar herkese karşı ileri sürülebilen mutlak haklar iken, alacak hakkı yalnız borçluya karşı ileri sürülebilmektedir. Bu da nisbilik ilkesi olarak ifade edilir.

Her kişi, başkasının etkisi, baskısı, egemenliği altında kalmaksızın, bağımsızca bizzat kişiliğini geliştirebilecek özellikte irade sahibidir. O, davranışlarını, davranışta bulunmadan önce değerlendirebilir; davranışından doğabilecek sonuçları önceden görebilir, bunlara bakarak davranış seçenekleri arasından kendisine en uygun davranış tarzını seçebilir. Bu anlamda, birey, kendi geleceğini, kendi yazgısını belirleyebilme yetkisi sahibidir. İrade özerkliği bakımından bireyler arasında ayırım yapılamayacağı, herkesin eşit ölçü ve kapsamda irade özerkliğine sahip olduğu anlayışı benimsenmektedir.

Borç ilişkisini sona erdiren haller, tüm borçların ifa edilmiş olması, sona erdirme sözleşmesi, sürenin geçmesi (dolması), fesih ve fesh-i ihbar, dönme ve geri almadır.

Edim ile üstlenen (borçlu) hem kendi hem de muhatabı (alacaklı) yararına olan bir davranışta bulunmayı (veya bulunmamayı) üstlenmiş olabilir. Fakat borçlunun yalnız kendi yararına vaadde bulunmuş olmasına edim denemez. Örneğin, bir kimsenin, bundan böyle sigara içmemeyi vaad etmesi, hukuksal anlamda edim olarak nitelendirilebilecek bir davranış değildir.

Değer itibariyle sorumluluk ilkesi gereğince, borç ödenmezse borçlunun mallarının mülkiyeti alacaklıya geçmez; alacaklı borçlunun borcu karşılamaya yeterli malları haczettirebilir ve cebri satış sonucunda elde edilen ile tatmin edilir.

Eksik borçlar, doğuştan eksik borçlar (evlenme tellallığından doğan ücret borcu, kumar ve bahisten doğan borçlar, ahlakî ödevlerden doğan borçlar, hukuka ve ahlâka aykırı amaçla verilenlerin iadesi borcu gibi) geçici eksik borçlar (eşler arasındaki borçlar, ana baba ile birlikte yaşayan ergin çocuğun alacağı gibi) ve sonradan eksik borçlar (zamanaşımına uğramış borçlar, konkordatodan elde edilemeyen alacaklar, kendiliğinden ifa edilmiş eksik borçlar gibi) olarak sınıflandırılabilmektedir.

Bütün hukuksal işlemlerde aranacak olan geçerlilik öğeleri, hukuksal işlemin hukuksal işlem ehliyetine sahip olan kişi tarafından yapılması, konusunun hukuka, genel ahlâka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı olmaması, başlangıçta imkânsız olmaması, muvazaalı (danışıklı) olmaması ve irade sakatlığının bulunmamasıdır. Her türlü hukuksal işlemde aranmayacak geçerlilik öğeleri de bulunmaktadır. Bunlar tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmelerde aşırı yararlanma (gabin) olmaması ve geçerlilik şekline bağlı işlemlerde o şekle uyulmasıdır.

İrade sakatlığı halleri de denilen yanılma (hata), aldatma (hile) ve korkutma (tehdit) durumları ile aşırı yararlanma (gabin) iptale yol açan sebeplerdir. Muvazaa ise, kesin hükümsüzlük yani butlan sebebidir.

Taraf iradelerinin uyuşup uyuşmadığını belirleyebilmek için tarafların söz ve hareketleri yerine, ortak amaçlarına bakarak sonuca varılmalıdır (TBK 19). Bu, tarafların iradelerinin yorumunu gerektirir.

Borç ilişkisi sadece tarafları arasında bağlılık yaratır. Başka bir ifadeyle, borç ilişkisinden doğan hak ve borçlar yalnız taraflar arasında ileri sürülebilir, ihlâl edilebilir. Bundan dolayı, üçüncü bir kişi borçtan sorumlu tutulamaz. Bu nokta, borç ilişkilerinden elde edilebilir yarar ya da çıkar olarak alacak hakkının aynî haklardan farkını da göstermektedir. Aynî haklar herkese karşı ileri sürülebilen mutlak haklar iken, alacak hakkı yalnız borçluya karşı ileri sürülebilmektedir. Örneğin, A, B’ye sattığı fakat teslim etmediği bilgisayarı C’ye satar ve teslim ederse, B, C’den bilgisayarı isteyemez. Çünkü B, satım sözleşmesiyle A’dan kazandığı alacak hakkı olan bilgisayarın mülkiyetinin kendisine devredilmesini isteme hakkını sadece bu hakkı kendisine kazandıran A’ya karşı ileri sürebilir. Nisbîlik kural olmakla birlikte, bunun da istisnaları bulunmaktadır.

Yapısı, yasama aşamasında farklı tarihlerde ele alınmış ve kabul edilmiş olmaları ve farklı numaralara sahip olmaları Borçlar Kanunu ile Medenî Kanun arasında
ayrılık ve böylelikle bağımsızlık hissi verir. Oysa, bu iki kanun arasında görünüşte, şeklen farklılık var ise de, öz olarak bunlar birbirinden ayrılamaz; birbirinden
bağımsızlıklarından söz edilemez. “Bu Kanun ve Borçlar Kanununun genel nitelikli
hükümleri, uygun düştüğü ölçüde tüm özel hukuk ilişkilerine uygulanır.” diyen MK 5
nci maddesiyle “Bu Kanun, 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medenî Kanununun Beşinci Kitabı olup, onun tamamlayıcısıdır.” diyen Türk Borçlar Kanunu (TBK)
646 (krş. eBK 544) birlikte okunduğunda, her iki kanun arasında açıkça tam bir
bağımlılık ilişkisi olduğu ortaya çıkmaktadır.

Yazılı kaynaklar arasında ayrıca Türk Medenî Kanunu (MK), Türk Ticaret Kanunu (TTK), İş Kanunu (İşK), Kanunî Faiz ve Temerrüt Faizi Hakkında Kanun
(FaizK), Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK), Ödünç Para Verme
İşleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (ÖPVİKHK) sayılabilir.

Borçlar hukukunda irade özerkliği, kişinin başka kişilerin etkisi olmaksızın bağımsız olarak kararlar alabilmesi ve dilediği borç ilişkisini kurabilmesi demektir.

Eşyaya bağlı borç ise, borçlunun, sözleşmenin ilişkin olduğu eşya üzerindeki
hak sahipliğine bakılarak belirlenmesini ifade etmektedir. Bunun tipik örnekleri,
taşınmazlar üzerinde tanınan ve tapu kütüğüne şerh edilebilen sözleşmeden doğan alım, önalım gerialım hakları ile kira gibi kişisel (şahsî) haklardır.

En geniş anlamda borç, yani borç ilişkisi kavramı alacaklısı ve borçlusu olarak en az iki taraf barındıran, bir konusu olan büyük ilişkiyi anlatır; buna karşılık borç kavramı (dar anlamda) bir borç ilişkisinin içindeki tekil borçları anlatır. Cevap D dir.

Alacaklının borçludan talep etmeye hakkı, borçlunun ise alacaklıya karşı yerine
getirmeye yükümlü olduğu belirli bir davranış tarzına edim denir.

Diğerleri olumluylen rekabet etmeme kaçınma biçiminde bir olumsuz edime örnektir.

Borç ilişkisi, asıl olarak alacaklıya alacak hakkı verir. Alacak hakkı, borç ilişkisinde alacaklının elde etmek istediği temel menfaat, ulaşmak istediği ilk amaçtır. Bu
nedenle, alacak hakkı borç ilişkisinden doğan “birincil (aslî) hak” olarak adlandırılmaktadır. Cevap D dir.

Külfet, adeta kişinin kendine karşı borcudur; o kişinin bir hakkı kazanması, kaybetmesi veya korumasının şartı haline getirilen bir fiil olup, söz konusu kişi böyle bir fiilde bulunduğu zaman, anılan hakkı kazanır, aksi halde hakkı
elde edemez ya da kaybeder.