MEDENİ HUKUK II

Öneri tek taraflı ve varması (ulaşması) gerekli, bağlayıcı bir irade açıklamasıdır. Öneri, önerenin açıklaması ile bağlı olma niyetini yansıtmalıdır. Önerenin açıklamasından önerisi ile bağlanma niyeti açıkça ve kolaylıkla anlaşılmaz ise, bu öneri değil, öneri çağrısı (icaba davet) olarak nitelendirilmektedir (TBK 8).

Yan yükümün ifa edilmesi dava ve takip edilemez; fakat bu yüküme aykırı davranış halinde borçluya karşı tazminat isteminde bulunmak mümkündür.

Kesin hükümsüzlük, hukuksal işlemin kanunun öngördüğü geçerlilik öğelerinin kanunun öngördüğü nitelikte olmaması haline bağlanan sonuçtur. Bu durumda, deyiş yerindeyse, hukuksal işlem, hiç dünyaya gelmemiş değildir. Hukuksal işlem doğmuştur, fakat ölü doğmuştur, hukuksal sonuç doğurması mümkün değildir. Daha açığı, bir hukuksal işlemin baştan itibaren hukuksal sonuçlarını doğuramaması, sonradan da geçerli hale getirilememesidir (TBK 27). Sebebi sonradan ortadan kalksa bile, kesin hükümsüz (batıl) olan bir hukuksal işlemin sonradan düzeltilerek geçerli hale gelmesi mümkün değildir. Sözleşmenin kesin hükümsüz olduğunu sadece taraflar değil üçüncü kişiler de ileri sürebilir. Yargıç, önüne gelen olayda butlan sebebini görevi gereği re’sen dikkate almak zorundadır. Çünkü butlan, bir def’i değil bir itirazdır.

Hukukumuzda kazandırıcı işlemler açısından sebebe bağlılık ilkesi geçerlidir. Buna göre, kazandırıcı işlemler, kural olarak geçerli bir sebebe dayanması gereken sebebe bağlı işlemlerdir. Yaygın olarak bilinen sebepler, ifa sebebi, alacak sebebi, hibe (bağış) sebebi, teminat (güvence) sebebi, yenileme sebebi ve inanç sebebidir. Bu bağlamda, taşınmaz mülkiyetinin devri ve –tartışmalı olmakla birlikte– taşınır mülkiyetinin devri sebebe bağlı işlemler (illî muameleler)dir. İşlem hiç ya da geçerli bir sebep yoksa geçersizdir ve hakkı karşı tarafa geçirmez; dolayısıyla hakkın geri alınması o hakkı koruyan davayla, örneğin mülkiyet için istihkak davası ile mümkündür. Bazı kazandırıcı işlemler sebebini içermese ya da hiç veya geçerli bir sebebi olmasa da hüküm ve sonuç doğurur. Bunlara sebepten bağımsız ya da soyut hukuksal işlemler denir.

Bu haklar bir kere kullanılınca sona eren, karşı tarafın muvafakati olmaksızın geri alınamayan, şarta bağlanamaz, genellikle kısa olarak belirlenen hak düşümü süresi adı verilen bir süreye bağlıdırlar.

Sözleşmenin kurulması için taraf iradelerinin uyuşması gerekir, uyuşma yoksa sözleşme de yok hükmündedir. Hangi noktalarda uyuşma olmalıdır? Aslında her noktada uyuşma olması gereğinden söz edilebilir. Sözleşmeler kuruluş tarzı itibariyle, anlık temas noktalarında kurulan (elden) işlemlerle, bir müzakere sürecinde içeriği belirlenen sözleşmeler olarak farklılıklar gösterebilir. Hangi tarzda kurulursa kurulsun her sözleşmenin esaslı öğeleri arasında objektif esaslı öğeler ve sübjektif esaslı öğeler olmak üzere ikili bir ayırım yapmak gerekmektedir.

Yetkisiz temsilde işlemin hukuksal yazgısını değiştiren temsil olunanın onaması (icazeti), velayet ve vesayette yasal temsilcinin onaması, eşin rızası (TBK 584), gereken durumlarda resmî bir memurun ya da üçüncü bir kişinin bir işlem ya da fiilinin eklenmesi, kararlaştırılan erteleyici vadenin dolması ya da erteleyici koşulun gerçekleşmesi hukuksal işlemin tamamlayıcı öğeleridir.

Bir karşılık elde etmek suretiyle girişilen (satım, kira, istisna gibi) ivazlı (karşılıklı) işlemler ile herhangi bir karşılık elde etmeksizin girişilen (bağışlama, ödünç, kefalet gibi) ivazsız (karşılıksız) işlemler ayırımı yapıldığı da belirtilmelidir.

Hukuksal işlemin kurucu öğeleri var, fakat kimi geçerlilik öğelerindeki eksiklik dolayısıyla işlemde sakatlık bulunmakta ise iptal edilebilirlik söz konusu olmaktadır. İrade sakatlığı halleri de denilen yanılma (hata), aldatma (hile) ve korkutma (tehdit) durumları ile aşırı yararlanma (gabin) iptale yol açan sebeplerdir. Bu sebeplerin, butlana yol açan sebepler kadar kamu yararını ağır biçimde ihlâl etmediği düşünüldüğü ve iptal edilebilirlik sebepleri daha çok tarafları ilgilendiren nitelikte olduğu için onlara kesin hükümsüzlük sonucu bağlanmamıştır.

Borç ve borç ilişkisi arasında sona erme nedenleri bakımından da farklılıklar vardır. Borç ilişkisini sona erdiren haller, tüm borçların ifa edilmiş olması, sona erdirme sözleşmesi, sürenin geçmesi (dolması), fesih ve fesh-i ihbar, dönme ve geri almadır. Bir borç ise şu sebeplerle sona erebilir: İfa, ibra, takas, borcun imkânsız hale gelmesi, alacaklı ve borçlu sıfatlarının birleşmesi. Örneğin, kira sözleşmesinde, aylık ödenen kira parası, her ay ödeme (ifa) yapılınca sona erer; fakat kira sözleşmesi, kalan süresi boyunca varlığını korur. Kira sözleşmesi, süresi dolduğunda sona erer.

Sözleşmenin niteliği gereği tarafların her birinin edimi diğer tarafın ediminin tam karşılığını oluşturmakta ise tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmelerden söz edilir. Tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmelerde, her iki tarafın da borçları doğuş, varlıklarını sürdürme ve ifa bakımından birbirinin karşılığıdır. Edimler birbiriyle öyle bir ilişki içerisindedirler ki, kural olarak aynı anda doğar ve aynı anda ifa edilirler; biri diğerine denk bir karşılık (ivaz) oluşturur; her birinin sebebi diğeri olup, edimlerden biri geçerli değilse diğeri de geçersiz kalır

Eşitlik bu prensipler arasında değildir.

İki taraf arasında kurulan ve taraflardan birine (borçluya) belirli bir biçimde davranışta bulunma (verme, yapma veya yapmama)
borcu yükleyen, diğerine (alacaklıya) ise bu borcun yerine getirilmesini isteme (talep) hakkı veren bağa ise borç ilişkisi denir.

Nisbîlik kural olmakla birlikte, bunun da istisnaları bulunmaktadır. Bu istisnalar arasında üçüncü kişi lehine sözleşme ve eşyaya bağlı borçlarla sıklıkla karşılaşılabilmektedir. Ancak hizmet sözleşmesi bu istisnalardan biri değildir.

III. ve IV. durumlar kusursuz sorumluluk esasına dayanır.

Para borçlarında ifa yeri ödeme zamanındaki alacaklının yerleşim yeridir. Bu sebeple yanıt Sakarya olacaktır.

Diğer haller borcu sona erdiren sebeplerden olup, borç ilişkisini sona erdiren haller, tüm borçların ifa edilmiş olması, sona erdirme sözleşmesi, sürenin geçmesi (dolması), fesih ve fesh-i ihbar, dönme ve geri almadır.

Yan haklar, yenilik doğuran haklar, def’i hakları ve yönetim haklarıdır.

İtiraz, karşı tarafın hakkının hiç ya da artık mevcut olmadığının ileri sürüldüğü bir olaydır. Bu, bir hakkın doğumunu veya devamını engelleyen, hakkı ortadan kaldıran, tehlikeye düşüren bir olaydır.

Yan yükümün ifa edilmesi dava ve takip edilemez; fakat bu yüküme aykırı davranış halinde borçluya karşı tazminat isteminde bulunmak mümkündür.