MEDENİ HUKUK II

Mülkiyet hakkı, içeriğinde kullanma, yararlanma ve tasarruf yetkilerinin tümünü toplayan haktır. Bu anlamda, mülkiyet hakkı içeriği en geniş, sınırlı aynî haklardaki sınırlılığın tersine, sınırsız olan aynî haktır.

Malikler arasında ayırımsız her konuda bir işbirliği ya da karar (oy) birliği aranan birlikte mülkiyet türüne ise elbirliğiyle (iştirak halinde) mülkiyet denilmektedir (MK 701 vd.). Elbirliğiyle mülkiyette malikler,
paylara ayrılmaksızın bir bütün olarak mülkiyet hakkı sahibidirler. Yasada öngörülmüş olan sınırlı sayıda elbirliğiyle mülkiyet ilişkisi vardır. Aile hukukundaki mal ortaklığı rejimi (MK 256 vd.), bunun bir örneğidir. Fakat elbirliğiyle mülkiyetin en yaygın örnekleri adi ortaklık (TBK 520 vd.; TBK 620 vd.) ve miras ortaklığıdır (MK 599).

Eşyaya bağlı aynî haklar yalnız taşınmazlarda kurulabilmektedir. Bu nedenle bu tip aynî haklara taşınmaza bağlı ya da arzî aynî hak denildiği de olmaktadır.

Bir bütünü tamamlayan ve bütünün diğer parçalarından bağımsız olarak aynî haklara konu edilemeyen eşya parçalarına bütünleyici parça (mütemmim cüz) denir. Buna göre geminin yelkeni bütünleyici parçadır. Diğer seçeneklerde verilenler eklentidir.

Tesisen kazanma, aynî hakkın kökü sahibinde kalırken onun üzerinde farklı türden bir aynî hak kurulması hali için kullanılan hukuksal bir deyiştir. Bu anlamda, malikin mülkiyet hakkını devretmeksizin muhatabına mülkiyet konusu eşyada bir sınırlı aynî hak tanıması halinde, anılan sınırlı aynî hak tesisen kazanılmış olur.

İşgalde, sahibi tarafından mülkiyetin terkin ettirildiği bir taşınmaz sahipsiz hale gelir ve malik sıfatıyla zilyetlik tesis eden kişi tarafından mülkiyeti kazanılır. Somut olayda mülkiyet işgal yoluyla kazanılmıştır.

İrtifak hakkı, malike, eşyasının hak sahibi tarafından kullanılmasına katlanma veya kendisi eşyasını kullanırken irtifak hakkı sahibine tanıdığı yasaklama yetkisini ihlâlden kaçınma yükümlülüğü yükler. İrtifak hakkı ile, sahibine, kullanma ya da yararlanma yetkilerinden biri ya da her ikisi kazandırılmaktadır. İrtifak hakkının oturma hakkı, intifa hakkı, üst hakkı, kaynak hakkı, geçit hakkı, mecra hakkı gibi özel düzenlemelere de konu edilmiş türleri bulunmaktadır. Rehin hakkı, irtifak haklarından biri değildir.

Yalnız kişiye (sıkı) bağlı olarak kurulabilen sınırlı ayni haklar, oturma ve intifa haklarıdır.

Lex commissoria yasağı, borç henüz muaccel hale gelmeden önce, rehin konusu taşınırın mülkiyetinin rehinli alacaklıya geçeceği hakkında yapılan anlaşmaların geçersiz olacağını ifade eder. Ancak borç muaccel hale geldikten sonra tarafların aralarında anlaşarak rehin konusu taşınırın mülkiyetinin alacaklıya geçeceğini kararlaştırmaları mümkündür.

Taşınmaz rehninin üç türü bulunmaktadır: İpotek, ipotekli borç senedi ve irat senedi.

Aynî haklar içerisinde sahibine en geniş yetkiler veren mülkiyet hakkıdır. Mülkiyet hakkı sahibine hakka konu eşya üzerinde kullanma, yararlanma ve tasarruf etme yetkileri verir. Malikin sahip olduğu bu yetkiler, eşyanın özü kadar onun bütünleyici parçaları ve eklentileri üzerinde de geçerlidir. Aynî haklar mülkiyet hakkından ibaret değildir. Aynî haklar içerdiği yetkilere, konusuna, hak sahibinin sayısı veya belirleniş tarzına göre sınıflandırılabilmektedir.

Aynî haklar içerdiği yetkilere, konusuna, hak sahibinin sayısı veya belirleniş tarzına göre sınıflandırılabilmektedir. Bunlar;

Malikler arasında ayırımsız her konuda bir işbirliği ya da karar (oy) birliği aranan birlikte mülkiyet türüne ise elbirliğiyle (iştirak halinde) mülkiyet denilmektedir.

Eklenti (teferruat), madden ve hukuken bağımsız olmakla birlikte, asıl şeyin malikinin arzusuna ya da yerel âdetlere göre o şeyin işletilmesi, korunması ya da ondan yararlanılması için ona sürekli olarak özgülenen ve kullanılmasında birleştirme, takma veya başka bir biçimde asıl şeye bağlı kılınan taşınır eşyadır (MK 686).

Taşınmaz mülkiyetinin aslen kazanılması, cebri icra, mahkeme kararı, işgal (MK 707), olağan (MK 712) ve olağanüstü kazandırıcı zamanaşımı (MK 713) ile yolsuz tapu siciline güvenen iyiniyetli üçüncü kişinin aynî hak kazanımı (MK 1023) hallerinde söz konusudur.

Taşınmaz mülkiyetini devren, yani tasarruf yetkisi bulunan hak sahibinin iradesine dayanarak kazanma için üç koşul vardır. Bu koşulların tümüne kazanma zinciri denmiş ve üç halka gerektiği belirtilmişti. Taşınmazlarda aynî hakların devri ya da tesisine aracılık etme ve bunları açıklama işlevi gören tapu sicilinin gereklerine de uyan (1) geçerli bir hukuksal sebep, (2) tescil talebi ve (3) tescil olmak üzere üç halkalı zincirdir.

Kazandırıcı zamanaşımıyla aynî hak kazananılması da aslen kazanmadır. Bunun için, (1) eşya sahibinin elinden rızası dışında çıkmış olmalı, (2) mülkiyeti kazanan iyiniyetli üçüncü kişi olmalı, (3) üçüncü kişinin malik (ya da diğer aynî hak sahibi) sıfatıyla zilyetliği, (4) beş yıl boyunca davasız ve aralıksız devam etmeli (5) Zilyetliğin dayandığı varsayılan hak aynî hak olmalıdır.

İntifa hakkı süreli ise, süre sonunda; süre belirlenmemişse, gerçek kişilerde intifa hakkı sahibinin ölümüyle, tüzel kişilerde kişiliğin ortadan kalkmasıyla sona erer. Hak sahibi tüzel kişi ise, intifa
hakkı en fazla 100 (yüz) yıl için kurulabilmektedir.

Taşınmaz yükü, hak sahibine, bir yandan malikten taşınmazından çıkan ya da taşınmazın değeriyle temsil olunan bir şey vermesini isteme, diğer yandan, bu istem yerine getirilmezse taşınmazı paraya çevirtme yetkileri verir.

Taşınır rehni, alacaklının alacağını güvence altına almak üzere parayla değeri ölçülebilir ve tedavülü mümkün bir taşınırın zilyetliğini elde etmesini, en azından rehinli malın malikinin bağımsız ve serbest tasarruflarını engelleyen bir zilyetlik tesis edilmesini gerektiren rehin türüdür. İradî ve yasal rehin olmak üzere ayrıma tâbi tutulmaktadır.