MEDENİ HUKUK II

Aynî haklar, bir aynî hakkın içerebileceği tüm yetkileri içeren tam aynî hak olarak mülkiyet hakkı ve bu yetkilerden bir kısmını içerebilen sınırlı aynî haklardan ibarettir. Hukukumuzda üç tür sınırlı aynî hak vardır. Bunlar irtifak hakkı, taşınmaz yükü ve rehindir. 

Tasarruf yetkisi (abusus), aynî hakkın hukuksal yazgısını tayin etme yetkisidir. Diğer bir deyişle aynî hakkı malvarlığından çıkartma veya içeriğini sınırlama yetkisidir. Tasarruf yetkisi eşyayı terk (çöpe atma) veya tahrip etme ya da tüketme gibi fiilî tasarruf; aynî hakkı devretme veya sınırlı aynî hak konusu yapma (irtifak, taşınmaz yükü ve rehin) gibi hukuksal tasarruf yetkileri olarak ayrıma tâbi tutulabilmektedir. 

Hukuksal eşya her şeyden önce belirli olmalıdır. Hukuksal açıdan belirlilik aynî hakkın konusu olmaya elverişli sınırlara sahip olmakla mümkün olur. Taşınırlar da bu sınır kendiliğinden mevcuttur. Taşınmazların ise insan eliyle yapay olarak kadastro denilen yolla sınırlanması gerekmektedir. İstisnaen, bu özelliği olmamakla birlikte malvarlığı da eşya gibi intifa hakkına konu olabilmektedir. Bu açıklamadan da anlaşılacağı üzere eşya taşınmaz olabilir.

Güneş ya da Dünya; hava ya da uzay; deniz ya da akarsular üzerinde egemenlik kurulamaz. Ne var ki, bunlarda egemenliği sağlamaya elveren araçlarla örneğin deniz suyunun şişelenmesi ya da havadaki oksijenin tüpe doldurulması ile egemenlik sağlanması mümkün olabilir. 

Kişinin vücudu ve organları, bunlarla ayrılmaz bir bağlılık ve böylelikle de bütünlük içerisinde bulunan takma organlar (protezler) eşya sayılmazlar.

Basit (yalın) eşya, bağımsız bir varlığı olan, diğer bir şeyle bağlantısı olmayan, başka bir eşyanın eklenmesine gerek olmaksızın tek başına varlığı ve doğası gereği bir bütünlüğü olan eşyadır. At, mermer heykel, bardak, taş gibi. 

Bileşik (mürekkep, birleşik) eşya, birden çok eşyanın birbirinden ayrılamayacak bir biçimde bir araya getirilmesiyle oluşan, hukuken ve ekonomik yönden bileşenlerinden (parçalarından) ayrı bir varlık haline gelmiş olan eşyadır. Örneğin, araba, ev, gemi gibi. Bileşik eşyayı oluşturan bileşenler, birleşme sonucu kendi özelliklerini ve bağımsız mal vasıflarını kaybederler. Bu nedenle bütünleyici parça adı verilen birleşime giren parçalar üzerinde bileşik eşyadan bağımsız olarak aynî hak kurulamaz. Gözlüğün çerçevesinde başka camında başka kişinin mülkiyeti olmaz. Sadece birleşerek meydana getirdikleri bileşik eşyada aynî hak kurulabilir. 

Herkese karşı ileri sürülebilen aynî hakkın herkes için tanınabilir, anlaşılabilir olması gereği, konusu bakımından da belirlilik ilkesinde anlam kazanmaktadır. Bu itibarla belirlilik ilkesi, üzerinde aynî hak bulunan konunun, yani eşyanın belirli, diğer eşyalardan ayırt edilmiş olmasını deyimlemektedir. Bunun sonucu olarak, her aynî hakkın bir konusu bulunur; bir aynî hak, birden çok eşya üzerinde kurulmaz. Örneğin, bakkaldaki bir bulgur çuvalı içerisinden iki kg. bulgur satın almış isek, mülkiyet henüz devredilmemişse, çuvaldaki bulgurlar üzerinde herhangi bir aynî hak (mülkiyet hakkı) ileri sürülemez. Tüm çuvalın satışı üzerine anlaşma yapılmış olsa da böyledir. Bunun mülkiyetimize geçmesi için tartılıp (ölçülüp), bizim için paket edilmesi gerekir. 

Tek başına (münhasır) zilyetlik, bir kişinin bir eşya üzerinde yalnız olarak kullandığı zilyetliktir. Buna karşılık, birlikte (toplu) zilyetlik, bir eşyanın birden fazla kişinin zilyetliğinde bulunmasıdır. Paylı zilyetlik ve elbirliğiyle (iştirak halinde) zilyetlik olmak üzere ikiye ayrılır. Zilyetler, zilyetlik konusu şeyde birbirinden bağımsız, tek başına hareket etme yetkisi sahibi iseler paylı zilyetlik söz konusu olur. Örneğin iki kişi bir ev kiralıyor ve her biri özdeş birer anahtarla evi açabiliyorsa durum böyledir. Birden fazla kişinin, bir eşya üzerinde tek başına hareket serbestisi olmadan fiilî egemenlik kullanmaları durumunda elbirliğiyle (iştirak halinde) zilyetlikten söz edilir. Örneğin iki kişi, tek anahtarla açılamayan bir kasa kiralamışsa ve kasanın açılması her birine verilen farklı anahtarların birlikte kullanılmasını gerektiriyorsa böyledir. 

Bilgileri verilen ilke açıklık ilkesidir.

Tasarruf yetkisini kısıtlayıcı şerhler: Bunlar, MK 1010’a göre çekişmeli hakların korunmasına ilişkin mahkeme kararları; haciz, iflâs kararı veya konkordato ile verilen süre; aile konutu; aile yurdu kurulması, artmirasçı atanması gibi kanunen şerh verilmesi öngörülen malikin tasarruf yetkisinin kısıtlamalarına ilişkin şerhlerdir. Örneğin, satıcı malik tarafından üstlenilen taşınmazın mülkiyetinin devri borcu yerine getirilmediğinde açılan tescile zorlama davasında mahkemece çekişmeli hakkın korunmasına yönelik tedbir olarak böyle bir şerhe karar verilmesi mümkündür. Bu tür şerhlere konu hak ya da hukuksal durumların kendilerine özgü hükümleri olmakla birlikte, bunlar, genelde üçüncü kişilerin iyiniyetini ortadan kaldırma işlevi görürler. Böylece, o taşınmazda sonradan hak kazananlara karşı ileri sürülebilirler.