MEDENİ HUKUK II

Aynî hak bir eşya üzerinde kurulan, sahibine o eşya üzerinde doğrudan egemenlik ve üçüncü kişilere (herkese) karşı ileri sürme yetkileri veren ve hukuk düzeninin çizdiği sınırlar içerisinde kullanılabilen tekelci, mutlak ve malvarlıksal bir haktır.

Tasarruf yetkisi (abusus), aynî hakkın hukuksal yazgısını tayin etme yetkisidir. Diğer bir deyişle aynî hakkı malvarlığından çıkartma veya içeriğini sınırlama yetkisidir.

Ayni haklarda gizlilik ilkesi yer almamaktadır. Aynî hak herkese karşı ileri sürülebildiği ve herkes tarafından da ihlâl edilebildiği için, aynî hakkın varlığının ve hak sahibinin kim olduğunun bilinmesi gerekir. Bu ise, aynî hakların dışa karşı kolayca tanınabilecek biçimde yansımasını, herkesçe bilinebilecek olmasını ve hak sahiplerinde ortaya çıkan değişikliklerin herkes önünde açıkça yapılmasını zorunlu kılar. Buna aynî haklarda açıklık (aleniyet) ilkesi denilmektedir.

Herkese karşı ileri sürülebilen aynî hakkın herkes için tanınabilir, anlaşılabilir olması gereği, konusu bakımından da belirlilik ilkesinde anlam kazanmaktadır. Bu itibarla belirlilik ilkesi, üzerinde aynî hak bulunan konunun, yani eşyanın belirli, diğer eşyalardan ayırt edilmiş olmasını deyimlemektedir. Bunun sonucu olarak, her aynî hakkın bir konusu bulunur; bir aynî hak, birden çok eşya üzerinde kurulmaz.

Aynî hakkın mutlak hak niteliği, hak sahibine, eşya üzerinde aracısız ve tek başına doğrudan egemenliği dışa (müdahalelere) karşı koruma yetkisi sağlar. Mutlaklık, bütün ilkelerin türediği temel ilkedir.

Zilyetliğin kazanılması yolları dört şekilde karşımıza çıkmaktadır. Bunlar: aslen, devren, tesisen ve miras yoluyla kazanmadır. Dolayısıyla mahkeme kararıyla kazanma yolu bulunmamaktadır.

O ana değin eşyayı sınırlı bir aynî hak ya da kişisel hakka dayanarak elinde (fiilî egemenliğinde) tutan fer’i zilyede, o eşyanın aslî zilyetliğinin (yani mülkiyetin) bir hukuksal işlemle devridir. Diğer bir deyişle, bu, fer’i zilyetlik durumunu aslî zilyetliğe dönüştüren bir yoldur. Kiralanan şeyin kiracıya satılması halinde olduğu gibi.

Zilyetliğin geri verilmesi davası (MK 982) sadece taşınırlar için öngörülmüş olan ve fiilî durumu korumayı amaçlayan bir davadır. Dava ancak zilyetliğe gasp yoluyla son verilmiş olması halinde açılabilir. Dava zilyetliğine haksız olarak son verilmiş olan önceki dolaylı ya da dolaysız zilyet tarafından açılabilir.

İlgisi olan herkes tapu kütüğünü inceleme ve örnek verilmesini isteme hakkına sahiptir. Sonuçta, hiç kimse, tapu sicilinin, özellikle ana unsur olan tapu kütüğünün içerdiği hususları bilmediğini iddia ederek, iyiniyet ileri süremez. Bu, kesin bir karinedir. Dolayısıyla gizlilik esas değildir.

Tapu kütüğünde aynî haklara ilişkin olarak yapılan işlem tescildir. Bir aynî hakkın devrinde, tesisinde, içeriğinin değiştirilmesinde ya da sona erdirilmesinde tescil işlemi yapılır. Dar ve teknik anlamda tescil, bir aynî hakkın devri ya da tesisi için yapılan işlemdir.

Aynî hak bir eşya üzerinde kurulan, sahibine o eşya üzerinde doğrudan egemenlik ve üçüncü kişilere (herkese) karşı ileri sürme yetkileri veren ve hukuk düzeninin çizdiği sınırlar içerisinde kullanılabilen tekelci, mutlak ve malvarlıksal bir haktır. Aynî haklar, bir aynî hakkın içerebileceği tüm yetkileri içeren tam aynî hak olarak mülkiyet hakkı ve bu yetkilerden bir kısmını içerebilen sınırlı aynî haklardan ibarettir. Hukukumuzda üç tür sınırlı aynî hak vardır. Bunlar irtifak hakkı, taşınmaz yükü ve rehindir. Bazı alacak hakları ve kişisel haklar tapu siciline şerh edilerek eşyaya bağlı borç niteliği kazanabilirler. Bu yolla, alacak hakkı sadece kendisini doğuran sözleşmedeki muhatap borçluya değil, şerh edildiği taşınmazda malik olan herkese karşı ileri sürülebilmektedir. Fakat buna rağmen, bu gibi haklar aynî hak haline gelmiş olmaz. Cevabımız E seçeneğidir.

Koruyucu yetkiler, fiilî koruma yetkileri ile hukuksal koruma yetkileri olarak ikili bir sınıflandırmaya tâbi tutulabilir. Fiilî koruma yetkileri esas olarak zilyetliğe bağlı koruma olanaklarını ifade etmektedir. Bunlar, saldırılara kuvvet kullanarak karşı koyma ya da zilyetlik davalarına ya da hak karinelerine dayanan taşınır davasına başvurma olanaklarıdır. Buna karşılık hukuksal koruma yetkileri, aynî hakka dayanarak ileri sürülebilen aynî taleplerle istihkak davası ve elatmanın önlenmesi davası açma olanaklarını ifade etmektedir. Aynî hakta yalnız yetkiler yer almaz; içeriğinde aynı zamanda yükümlere de yer verilmektedir. Bu yükümler, katlanma, kaçınma, verme ya da yapma tarzında olabilir. Cevabımız A seçeneğidir.

Hukuksal anlamda eşya kavramı, belirli olma, kişi dışı olma, üzerinde egemenlik kurulabilme, maddî varlığı olma, devredilebilme öğelerinden oluşmaktadır. Hukuksal anlamda eşya sayılmanın koşullarından birini oluşturan kişi dışı olma (gayrışahsîlik), kişilik hakkının kapsamına giren varlık ve değerler arasında yer almamayı deyimlemektedir. Cevabımız B seçeneğidir.

Aynî haklara egemen olan ilkeler; mutlaklık, sınırlı sayı ve tipe bağlılık, açıklık (aleniyet), kamu güveninin korunması, belirlilik, sebebe bağlılık ve aynî hakların hak düşümü süresine ve hak kaybettirici zamanaşımına bağlı olmamasıdır. Aynî hak herkese karşı ileri sürülebildiği ve herkes tarafından da ihlâl edilebildiği için, aynî hakkın varlığının ve hak sahibinin kim olduğunun bilinmesi gerekir. Bu ise, aynî hakların dışa karşı kolayca tanınabilecek biçimde yansımasını, herkesçe bilinebilecek olmasını ve hak sahiplerinde ortaya çıkan değişikliklerin herkes önünde açıkça yapılmasını zorunlu kılar. Buna aynî haklarda açıklık (aleniyet) ilkesi denilmektedir. Cevabımız C seçeneğidir.

Zilyetliğin türleri şunlardır:

Cevabımız D seçeneğidir.

Zilyetliğin Aslen Kazanılması: Bir eşya üzerinde, varsa önceki zilyedin zilyetliğinden bağımsız veya onun zilyetliğini yadsıyarak, tanımayarak ya da henüz üzerinde hiçbir zilyetlik bulunmayan bir eşyayı fiili egemenliğine alarak malik sıfatıyla zilyet olunması halinde zilyetlik aslen kazanılmış olur. Hırsızlık, işgal, sahiplenme hallerindeki gibi. Keza, buluntu (lükata), define, bir balıkçının oltasına takılan balıklar, bir kişinin kırlardan topladığı bitki (mantar) ya da çiçekler üzerinde kurulan zilyetlik gibi. Cevabımız A seçeneğidir.

Zilyetliğin Tesisen Kazanılması: Bir zilyedin, eşyada bir aynî hak ya da kişisel hak tanımak suretiyle başkasına fer’i zilyetlik sağladığı durumlarda, yeni bir zilyetlik kurulmuş olur. Bu zilyetliğin tesisen kazanılmasıdır. Önceki zilyedin dolaysız zilyetliğini koruyarak, şeyde başkasına da aynı nitelikte dolaysız zilyetlik vermesi (birlikte zilyetlik hallerinde olduğu gibi) ya da kendisinin zilyetliği dolaylı zilyetliğe dönüşürken başkasına dolaysız zilyetlik tanıması (irtifak haklarında olduğu gibi) zilyetliğin tesisen kazanılmasını ifade etmektedir. Cevabımız E seçeneğidir.

Fiilî egemenliğin kaybı zilyetliği her durumda ve mutlak olarak sona erdirmez. Zilyetliğin, kaybından itibaren bir yıl içerisinde yeniden ele geçirilmesi halinde zilyetlik kaybedilmemiş sayılmaktadır. Zilyet, MK 988 vd. uyarınca zilyetliğin korunması olanaklarından ve böylelikle eşyanın iadesine ilişkin hükümlerden yararlandığı takdirde, böyledir. Bu, özellikle iyiniyetle ve zamanaşımıyla aynî hak kazanımı için aranan süre koşulu bakımından önemlidir. Cevabımız D seçeneğidir.

Tapu siciline egemen olan ilkeler şunlardır:

Cevabımız B seçeneğidir.

Kişisel hakların şerhi: Aynî hak olmamakla birlikte, tapu siciline tescili kabul olunan ve böylelikle üçüncü kişilerin bilgilerine sunulabilir olan kişisel haklar vardır. Bu bakımdan, şerh edilebilir kişisel haklarda yasallık veya sınırlı sayı ilkesi geçerlidir (MK 1009). Bu anlamda, her kişisel hak değil, ancak yasada öngörülmüş sınırlı sayıdaki kişisel hak tapu siciline şerh olunabilir. Ayrıca kişisel hakların şerhi, süreye bağlıdır. Örneğin önalım, alım ve geri alım haklarının en çok on yıllık süreyle şerh edilebileceği düzenlenmiştir (MK 735/II-736/II). Buna karşılık taşınmaz satış vaadinin şerhinin etkisi beş yıllık süreyle sınırlandırılmış bulunmaktadır. Cevabımız C seçeneğidir.