MEDENİ HUKUK II - Deneme Sınavı - 26

Vekili müvekkili hesabına girdiği borçtan kurtarma yükümü: Vekil, işin görülmesi sırasında ve işin gereği gibi ifası amacıyla, örneğin kendi adına müvekkil hesabına bono imzalamışsa, müvekkil, vekili bundan doğan borçtan kurtarmalıdır (TBK 510/I).

Azil ve istifa her zaman mümkündür. Vekilin, kendisine tevdi edilen işi görmek- ten tek taraflı bir irade açıklaması ile cayması ya da ayrılmasına istifa denir. Müvekkil tarafından vekilin işine tek taraflı bir irade açıklaması ile son verilmesine azil denir. Azil ve istifa münasip olmayan zamanda yapılmadıkça tazminat gerekmez (TBK 512).

Taraflardan Birinin Ölümü, Fiil Ehliyetini Yitirmesi ya da İflâsı

1. Sözleşme veya işin niteliği aksini gerektirmiyor ise, kural olarak, taraflar- dan birinin ölümü, fiil ehliyetini yitirmesi ya da iflâsı vekâlet sözleşmesinin sona erme sebebi oluşturur. Taraflardan birinin tüzel kişi olması halinde, onun tüzel kişiliğini yitirmesi de sona erme sebebidir (TBK 513/I).

2. Müvekkilin ölümü ile sözleşme her zaman sona ermez. Ölümle mirasçılar müvekkil konumuna geçmektedir. Burada, küllî halefiyet ilkesi geçerlidir. Ayrıca, ölüm halinde sözleşmenin sona ermeyeceği kararlaştırılmış olabilir. Kimi durumlarda, işin niteliği, ölüme rağmen, sözleşmenin sona erdirilmesine engeldir. Örneğin, vekâletin sona ermesi müvekkilin menfaatini tehlikeye düşürüyorsa, müvekkil veya mirasçısı veya temsilcisi bizzat işlerini görebilecek hale gelinceye kadar, vekil veya mirasçısı veya temsilcisi vekâleti ifaya devamla yükümlüdür (TBK 513/II).

3. Müvekkil ya da mirasçıları, vekâletin sona erdiğini bilmeden / öğrenmeden önce vekil tarafından yapılan işlemler dolayısıyla, vekâlet olağan koşullarda devam etmekteymiş gibi sorumluluğu taşırlar (TBK 514).

İşgörenin karşılanmayan masraf alacağı bakımından sebepsiz zenginleşme hükümlerine başvurabileceği hükme bağlanmıştır (TBK 529/II).

Kefalet, kefilin, alacaklıya karşı, borçlunun borcunu ifa etmemesi halinde bunun sorumluluğunu kişisel olarak üstlenmeyi taahhüt ettiği sözleşmedir.

Kefilin borcu, fer’i bir borçtur. Diğer bir deyişle, kefalet ancak geçerli bir aslî borcun varlığı halinde hüküm ifade eder; teminat altına alınan aslî borç yoksa, kefalet de yoktur veya aslî borç herhangi bir sebeple sona ererse, kefalet de son bulur.

Kefalet, alacaklıya, alacağını öncelikle kimden isteyebileceği konusunda asıl borçlu ile kefil arasında bir sıra düzenine uyma zorunluluğu yaratan kefalettir. Daha açık ifadeyle, alacaklıyı alacağını önce borçludan isteme zorunluluğunda bırakabilen kefalete adi kefalet denilmektedir.

Rücua kefalette ise, borçluya kefalet eden kefilin güvenceye kavuşturulması amaçlanmaktadır. Bu, kefil alacaklıya ödeme yapmak zorunda kalırsa rücu alacaklısı haline gelip ödediğini –asıl borçlu da olan– rücu borçlusundan rücuen istediğinde rücu alacağına güvence sağlamak için diğer bir kişiyle yapılan kefalet sözleşmesidir (TBK 588/II).

Hakkaniyet sorumluluğunda, ayırt etme gücünden sürekli yoksun olanların verdikleri zarardan dolayı, kusura dayanmaksızın hakkaniyet gereği sorumlu tutulmaları söz konusudur (TBK 65). Aslında böyle bir kişinin haksız filden sorumlu olması için kusur ehliyeti yoktur. Örneğin, çok zengin bir akıl hastasının yoksul bir seyyar satıcının el arabasına zarar vermesi halinde, hakkaniyet gereği, yargıç, bu zararı akıl hastasının tazmin etmesine karar verebilir.

Ayırt etme gücünü geçici olarak kaybetmiş kişiler bu durumda
verdikleri zararlardan kusura dayanarak sorumlu tutulurlar. Fakat ayırt etme gücünden geçici olarak yoksun kalan kişi, bu duruma kendi kusuru ile düşmediğini ispatlarsa kusura dayanan sorumluluğu bulunmaz

Borcun sona ermesinin en doğal yolu ifa olmakla birlikte, Türk Borçlar Kanununda sayılan başkaca sebeplerle de borç ilişkisindeki münferit borcun sona erdirilmesine imkân tanınmıştır. Bunlar; ibra, yenileme, takas, alacaklı ve borçlu sıfatlarının birleşmesi, kusursuz ifa imkânsızlığıdır.

Adam çalıştıran, bu sorumluluktan, adamını seçerken, ona talimat verirken, onun gözetim ve denetiminde gereken özeni gösterdiğini kanıtlayarak kurtulur.

İfa, borçlu tarafından, edim fiilinin veya edim sonucunun veyahut da
her ikisinin birden gerçekleştirilmesi suretiyle borcun sona erdirilmesine denir.

Zarar görenin, zarar verenin tazminat borcunun saptanmasına ilişkin olarak açacağı tesbit davasıdır.

Kısa zamanaşımı süresi, TBK 72’de iki (2) yıl olarak öngörülmüştür (krş. eBK 60). Süre, öznel olarak belirlenen zararı ve tazminat yükümlüsünü öğrenme tarihinden itibaren işlemeye başlamaktadır.

Gerek eski gerekse yeni Kanunlar uzun zamanaşımı olarak on (10) yıllık bir süre öngörmüş bulunmaktadırlar. Bu sürenin işleyişine başlaması için ise, nesnel bir tarih olan fiilin işlendiği tarih belirlenmiştir (TBK 72).

Kişiye verilen zararlarda tazminatın kapsamı belirlenirken kusurun ağırlığı, zarar görenin zarara rızası, zarar görenin birlikte kusuru indirim sebepleridir. Keza, zarar görenin ve verenin ekonomik durumu dikkate alındığında, zarar verenin kusuru hafif ve tazminatı ifa etmesi halinde zorda kalma hali varsa ya da beklenmeyen hal, zarar görenin yapısal eğilimi, uzak (zayıf) illiyet, zarar görenin çok yüksek bir gelire sahip olması, hatır işleri gibi somut olayın diğer hal ve şartları (diğer sebepler) da tazminat belirlenirken dikkate alınmaktadır.

Haksız fiilin, aynı zamanda Türk Ceza Kanunu (TCK) açısından suç niteliğinde olması mümkündür. İşte haksız fiil aynı zamanda suç niteliğinde ise, bu suç için TCK tarafından TBK’nda öngörülenden daha uzun bir dava zamanaşımı süresi öngörülmüş olduğu takdirde, tazminat davası için de bu uzun ceza zamanaşımı süresi dikkate alınır (TBK 72/I, cüm. 2).

Sebepsiz zenginleşmeden zenginleşen için doğan borç, geri verme (iade) borcudur (TBK 77/I). Sebepsiz zenginleşmede geri verme, yoksullaşan tarafın zenginleşen tarafa açacağı dava ile sağlanır. Bu davaya “sebepsiz zenginleşme davası” ya da “iade davası (istirdat davası)” denir. Geri verme borcunun konusu, sebepsiz zenginleşenin malvarlığındaki sebepsiz artıştır. Geri verme borcunun kapsamı, sebepsiz zenginleşenin iyiniyetli olup olmamasına göre değişir.

Sebepsiz zenginleşme, haklı bir sebep olmaksızın bir kimsenin malvarlığının diğer bir kimsenin malvarlığı aleyhine artmasıdır (TBK 77/I).