MEDENİ HUKUK II - Deneme Sınavı - 24

Kira sözleşmesi, geçerliliği şekle bağlanmış sözleşmelerden değildir. Uygulamada sıklıkla kira kontratı olarak adlandırılan hazır (matbu) sözleşme metinlerinin kullanılması, sözleşmenin şekle bağlı olduğunu göstermez.

Ücret, hizmet sözleşmesinin önemli ve zorunlu öğesidir. İşçinin üstlendiği işgörme ediminin karşılığı olarak tanımlanan ücretin zamana göre ya da yapılan işe göre, örneğin parça başına, hattâ kazanç payı olarak belirlenmesi mümkündür

Taraflarından işçinin belirli veya belirsiz bir süre için işverenin talimatına bağımlı olarak işgörmeyi ve iş sahibinin de buna karşılık işçiye bir ücret ödemeyi üstlendiği sözleşmeye hizmet sözleşmesi denilmektedir

Kullanım ödüncü (ariyet), ödünç verenin bir şeyin karşılıksız (ivazsız) olarak kullanılmasını ödünç alana bırakmak ve ödünç alanın da o şeyi bizzat kullandıktan sonra geri vermekle yükümlü olduğu sözleşmedir.

İşçinin borçları, işgörme (TBK 395), özen ve sadakat gösterme (TBK 396; krş. eBK 321), ve işverenin emir ve talimatlarına uyma (TBK 399), teslim ve hesap verme (TBK 397) ve fazla çalışma (TBK 398) olmak üzere sırala- nabilmektedir.

“Hizmet sözleşmesi; bildirimin diğer tarafa ulaşmasından başlayarak, hizmet süresi bir yıla kadar sürmüş olan işçi için iki hafta sonra; bir yıldan beş yıla kadar sürmüş işçi için dört hafta ve beş yıldan fazla sürmüş işçi için altı hafta sonra sona erer.”

Götürü ücret, eser karşılığı ödenecek ücretin baştan ve kesin bir tutar olarak belirlenmesidir.

Ödünç verilecek şeyin para veya tüketilebilir bir eşya olması gerekir. Bu nedenle parça borcuna konu oluşturabilen şeyler bu sözleşmenin konusu olamaz. Bu itibarla, mercimek, nohut, fasulye, gibi bakliyatı, un, şeker, yağ, kahve gibi maddeleri tüketim ödüncüne konu yapmak mümkündür. Fakat bir aile yadigarı kılıç, istiklâl madalyası, antika bir vazo gibi parçalar tüketim ödüncüne konu oluşturamaz. Gerçi bunlar da ödünç verilebilir, fakat tüketim ödüncü değil, kullanım ödüncü (ariyet) konusu olurlar.

Kullanım ödüncü sözleşmesi şekle tâbi değildir. Ödüncün konusu taşınmaz dahi olsa, sözleşme şekle tâbi değildir.

Kiralayanın fesih hakkını kullanması için (1) Kiralanan teslim edilmiş olmalıdır. (2) Kiracı iflâs etmiş olmalıdır (3) Kiralayan, öncelikle işleyecek kira paraları için güvence verilmesini istemiş olmalıdır (krş. eBK 261). (4) Kiralayan, bunun için kiracı ve iflâs masasına yazılı olarak uygun bir süre tanımış olmalıdır. (5) Tanınan süre içerisinde güvence verilmemiş olmalıdır. Bu koşullar gerçekleşmişse, kiralayan, herhangi bir fesih süresine bağlı kalmaksızın yenilik doğurucu bir açıklamayla hemen sözleşmeyi feshetme olanağına sahiptir.

Bu hükümler dikkatle incelendiğinde üç kategori meydana getirmek mümkündür. (1) Hakkaniyet sorumluluğu (TBK 54; TBK 65, 59), (2) Özen sorumluluğu (MK 369, 730) (TBK 55, 56, 58; TBK 66, 67, 69) (3) Tehlike sorumluluğu (TBK 71; Karayolları Trafik Kanunu 85, ÇevreK 28). Bu çerçevede araç işletenin sorumluluğu Karayolları Trafik Kanunu 85 vd. uyarınca bir tehlike sorumluluğu meydana getirir.

Hayvan tutucusu, sürekli ya da geçici olarak hayvanın bakımını üstlenmiş olan, hayvanı yönetimi altında tutan kimsedir (TBK 67/I). O, hayvanın maliki, kiracısı, rehin alanı ya da hırsız olabilir.

Gelecekteki zararların istenebilmesi için ilk çare, kısmî dava açılırken saklı tutulan fazlaya ilişkin daha sonra, zarar gerçekleştiğinde yeni bir kısmî dava açmaktır. Yeni dava da zamanaşımı süresi içerisinde açılmış olmalıdır. Yalnız, manevî tazminat istemi bakımından kısmî dava açılamaz.

Kısa zamanaşımı süresi, TBK 72’de iki (2) yıl olarak öngörülmüştür (krş. eBK 60). Süre, öznel olarak belirlenen zararı ve tazminat yükümlüsünü öğrenme tarihinden itibaren işlemeye başlamaktadır.

Borçlar Kanunu, kimi hukuksal ilişkiler dolayısıyla haksız zenginleşme kurallarına dayanılamayacağını hükme bağlamıştır. Buna göre, zamanaşımına uğramış bir borcun ya da ahlâkî bir ödevin ifası için verilenlerin iadesi istenemez (TBK 78/II). Keza, genel olarak eksik borçların ifasında, rıza ile ifa edilen kumar borcunda, evlendirme aracılığı için verilen
ücrette, kazandırıcı zamanaşımı ve iyiniyetle mülkiyet kazanımında, iflâsta belli süre içinde başvurulmamışsa iflâs masasına karşı haksız zenginleşme ileri sürülemez. Benzeri bir sonuçla, TBK 81 uyarınca, hukuka ya da ahlâka aykırı bir amacın elde edilmesi maksadıyla verilenlerin geri verilmesi de istenemez.

Alacaklı, borçlunun farklı şeyle ifa teklifini kabul edebilir. İfa yerine edim olarak kabul etmesi durumunda, ifa olarak farklı şeyin teslimi, borçluyu borçtan /sorumluluktan kurtarır.

Sözleşme, işin niteliği, kanun ya da örf ve âdet gereği önce ifayla yükümlü olan belirli olabilir. Lokantada önce yemek, sonra ücret verilmesi işin niteliği gereğidir. Kanun gereği taksitle satışta, önce satıcı; ön ödemeli taksitle satışta ise, önce alıcı borcunu ifa etmelidir.

Borçlunun temerrüdü, borçlunun zaman itibariyle doğru ifa gereğine uymamasıdır. Borçlunun temerrüdünün koşulları,
a. muaccel (vadesi gelmiş ve istenebilir) bir borç,
b. ifası mümkün bir borç,
c. alacaklı temerrüdünün olmaması
d. İfa için ihtarda bulunulmasıdır.
Borçlunun kusuru, temerrüde düşmesi için şart değildir.

Borçlunun, alacaklıya karşı, borcunu hiç veya gereğince yerine getirmediği takdirde ifa etmeyi önceden yüklendiği edime ceza koşulu denir. Sözleşme kurulurken ya da sonradan kararlaştırılabilir.

Bir borcun muaccel olduğu tarihten itibaren yasada öngörülen belirli bir sürenin geçmesiyle alacaklının alacağı talep, dava ve icra yoluyla takip hakkını sürekli olarak engelleyen savunmaya zamanaşımı denilmektedir. Zamanaşımı gerçekte borcu kendiliğinden sona erdirmez; fakat savunma olarak ileri sürüldüğünde alacağın sürekli olarak istenebilirliğini ve dava ve icra yoluyla takip edilebilirliğini ortadan kaldıran bir olaydır.