MEDENİ HUKUK II - Deneme Sınavı - 20

Bağışlama sözleşmesi ile bir kimse, karşılığında bir ivaz (karşılık) beklemeksizin malvarlığının tamamını veya bir kısmını diğer bir kimseye sağlararası devreder veya devretmeyi taahhüt eder.

Kira sözleşmesi, kiralayanın kira konusunu kullanmaya veya kullanmayla
birlikte yararlanmaya elverişli halde teslimi ve kira süresince bu halde tutmayı borçlanması karşılığında kiracının bir miktar bedeli ödemeyi ve süre  sona erince kira konusunu geri vermeyi borçlandığı bir sözleşmedir (TBK
299; krş. eBK 248).

Kira sözleşmesi süreli bir sözleşmedir. Sözleşmenin süresi taraflarca belirlenebileceği gibi belirlenmemiş de olabilir. Tarafların süresini
belirlemiş olduğu durumlarda, belirli süreli kira sözleşmesinden söz
edilmektedir. Buna karşılık, taraflarca süresi belirlenmemiş ya da süre
sona ermesine karşın kiracının kullanmaya devamına ses çıkartılmamış
olmakla kendiliğinden süresi uzayan sözleşmelere, belirsiz süreli kira
sözleşmesi denilmektedir.

Adi kira sözleşmesi, konusu maddî varlığı bulunan taşınır ve taşınmazlar olan ve
kiracıya yalnız kullanma yetkisi veren kira sözleşmelerine denilmektedir.

1. Kiralayanın aslî borcu, kiralananı kullanmaya veya kullanmayla birlikte
yararlanmaya elverişli halde teslim ve kira süresi boyunca kullanmaya elverişli halde bulundurmadır (TBK 301). Kiralayan bu borcunun yanı sıra,
aksine kanunî ya da sözleşmesel bir hüküm yoksa kiralananla ilgili zorunlu
vergi, sigorta ve benzeri yükümlülüklere katlanma (TBK 302); ayıptan ve
zapttan sorumluluk (TBK 304 vd.) gibi yan borçların da yükümlüsüdür.

Kiracının aslî borçları kira parasını ödeme (TBK 313) ve sözleşme sona
erdiğinde kiralananı geri vermedir (TBK 334).

Taşınmaz kirasında da, sonraki kira döneminin kira artışının belirlenmesi, tarafların anlaşmalarına bırakılmıştır. Ancak sonraki dönemin kira parasının belirlendiği anlaşma önceki dönemin (kira yılının) ÜFE’deki artış oranını geçemez (TBK 344/I).

Kira bedelinin belirlenmesi amacıyla açılacak dava için zaman belirlemesi öngörülmemiştir. Yani, bu dava her zaman açılabilir (TBK 345/I). Yalnız dava sonucunda belirlenen kira parasının ne zamandan itibaren uygulanmaya başlayacağı, öteden beri bir sorun oluşturmaktadır. Yeni TBK bu sorunu yerleşik yargı kararlarına uyumlu bir çözüme kavuşturmuştur.

Konut ve çatılı işyeri kiralarında kiracıyı kira parasını zamanında ve düzenli olarak ödemeye zorlamak için, sözleşmeye ceza koşulu ya da sonraki kira parasının tamamının muaccel olacağına dair muacceliyet kaydı konulamaz. Bu gibi anlaşmalar geçersizdir; geçersizliğin türü, herhalde
kesin hükümsüzlüktür (TBK 346).

Kira sözleşmelerine ilişkin genel hükümlerden biri olan TBK 327/I uyarınca, belirli süreli sözleşme, süre tamamlandığında kendiliğinden son bulur. Fakat açık
bir anlaşma olmadan kira ilişkisinin sürdürülmesi, taraflar arasındaki sözleşmenin belirsiz süreli sözleşmeye dönüşmesi sonucunu doğurur (TBK 327/II).

Konut ve çatılı işyeri kiralarında sırf sürenin sona ermesi kiralayana sözleşmeyi sonlandırma hakkı vermemektedir (TBK 347/I, cüm.2). Bununla birlikte yeni düzenlemeye göre, kira sözleşmesinin süresi ne olursa olsun, süre bu yolla en çok on (10) yıl daha uzayabilir.

Müteselsil borçluluk ise, bir ve aynı borçtan dolayı birden fazla borçlunun bulunduğu, alacaklının bu borçlulardan dilediğince seçtiği birinden alacağın tamamen ya da kısmen ifasını isteyebileceği birlikte borçluluk ilişkisidir. Bu, borç ifa edilinceye değin alacaklıya tanınan bir yetki, borçlular için ise bir yükümlülüktür.

Borcun sona ermesi, esas olarak dar anlamda borcun sona ermesidir. Fakat kimi durumlarda hem borç ilişkisinin ortadan kalkması, hem de borç ilişkisinden doğan münferit borçların sona ermesi anlamında kullanılabilmektedir.
Sona erdirme (ikale) sözleşmesi, dönme, fesih gibi borç ilişkilerini sona erdirme olanaklarından; ifa, ibra, yenileme, takas, alacaklı ve borçlu sıfatlarının birleşmesi, kusursuz ifa imkânsızlığı gibi borcu sona erdiren sebeplerden söz edilebilir.

Yeni TBK 71 ile tehlike sorumluluğu hükümlerini uygulayabilmek için şu koşullar gerçekleşmiş olmalıdır: (1) Bir işletmenin bulunması (2) İşletmenin faal(iyette) olması, (3) İşletmenin önemli ölçüde tehlike arzetmesi, (4) Bir zarar doğmuş olması, (5) Zarar ile işletmenin faaliyeti arasında tehlike (illiyet) bağı bulunması. Cevabımız B seçeneğidir.

Hakkaniyet sorumluluğunda, ayırt etme gücünden sürekli yoksun olanların verdikleri zarardan dolayı, kusura dayanmaksızın hakkaniyet gereği sorumlu tutulmaları söz konusudur (TBK 65). Aslında böyle bir kişinin haksız filden sorumlu olması için kusur ehliyeti yoktur. 

Önemli ölçüde tehlike arzeden bir işletmenin faaliyetinden kaynaklanan zarardan doğan sorumluluk, tehlike sorumluluğudur.

Adam çalıştıranın sorumluluğu, hayvan tutucusunun sorumluluğu ve yapı malikinin sorumluluğu özel sorumluluğudur. Cevabımız E seçeneğidir.

Borç ilişkisi sadece tarafları arasında bağlılık yaratır. Başka bir ifadeyle, borç ilişkisinden doğan hak ve borçlar yalnız taraflar arasında ileri sürülebilir, ihlâl edilebilir. Bundan dolayı, üçüncü bir kişi borçtan sorumlu tutulamaz. Bu nokta, borç ilişkilerinden elde edilebilir yarar ya da çıkar olarak alacak hakkının aynî haklardan farkını da göstermektedir. Aynî haklar herkese karşı ileri sürülebilen mutlak haklar iken, alacak hakkı yalnız borçluya karşı ileri sürülebilmektedir. Örneğin, A, B’ye sattığı fakat teslim etmediği bilgisayarı C’ye satar ve teslim ederse, B, C’den bilgisayarı isteyemez. Çünkü B, satım sözleşmesiyle A’dan kazandığı alacak hakkı olan bilgisayarın mülkiyetinin kendisine devredilmesini isteme hakkını sadece bu hakkı kendisine kazandıran A’ya karşı ileri sürebilir. Nisbîlik kural olmakla birlikte, bunun da istisnaları bulunmaktadır.

Kişiye verilen zararlarda tazminatın kapsamı belirlenirken kusurun ağırlığı, zarar görenin zarara rızası, zarar görenin birlikte kusuru indirim sebepleridir. Keza, zarar görenin ve verenin ekonomik durumu dikkate alındığında, zarar verenin kusuru hafif ve tazminatı ifa etmesi halinde zorda kalma hali varsa ya da beklenmeyen hal, zarar görenin yapısal eğilimi, uzak (zayıf) illiyet, zarar görenin çok yüksek bir gelire sahip olması, hatır işleri gibi somut olayın diğer hal ve şartları (diğer sebepler) da tazminat belirlenirken dikkate alınmaktadır. Bunlara karşılık TBK 55/I, cüm. 2’ye göre, kısmen veya tamamen rücu edilemeyen sosyal güvenlik ödemeleri ile ifa amacını taşımayan ödemeler tazminattan indirilemez. Cevabımız B seçeneğidir.

Haksız fiilden doğan tazminat alacağı ve rücu alacağı iki zamanaşımı süresine tâbidir. Bunları uzunlukları açısından kısa ve uzun; sürelerin başlangıç tarihleri açısından öznel (sübjektif) ve nesnel (objektif) olmak üzere sınıflandırmak mümkündür. Kısa zamanaşımı süresi, TBK 72’de iki (2) yıl olarak öngörülmüştür (krş. eBK 60). Süre, öznel olarak belirlenen zararı ve tazminat yükümlüsünü öğrenme tarihinden itibaren işlemeye başlamaktadır. Cevabımız D seçeneğidir.

Haksız fiilden doğan tazminat alacağı ve rücu alacağı iki zamanaşımı süresine tâbidir. Bunları uzunlukları açısından kısa ve uzun; sürelerin başlangıç tarihleri açısından öznel (sübjektif) ve nesnel (objektif) olmak üzere sınıflandırmak mümkündür. Gerek eski gerekse yeni Kanunlar uzun zamanaşımı olarak on (10) yıllık bir süre öngörmüş bulunmaktadırlar. Bu sürenin işleyişine başlaması için ise, nesnel bir tarih olan fiilin işlendiği tarih belirlenmiştir (TBK 72). Cevabımız A seçeneğidir.

Türk hukukunda zenginleşme yasak değildir. Fakat, her zenginleşmenin haklı bir sebebe dayanması şarttır. Bir kimsenin zenginleşmesi haklı bir sebebe dayanmıyor ve bu zenginleşme diğer bir kimsenin aleyhine gerçekleşmiş ise, zenginleşmenin tasfiyesi gerekir. Haklı bir sebep olmaksızın bir kimsenin malvarlığının diğer bir kimsenin malvarlığı aleyhine artmasına hukuk literatüründe verilen isim sebepsiz zenginleşmedir. Kusursuz sorumluluk; kusurun sorumluluğa dayandırılmadığı durumlara verilen bir isimdir ve bu haksız fiilin bir türüdür. Cevabımız D seçeneğidir.