MEDENİ HUKUK II - Deneme Sınavı - 12

Karma sözleşmeler kimi öğelerini tipik sözleşmelerin içeriğinden aldığı ancak bununla birlikte tipik sözleşmelerde bulunmayan unsurlarda içerdiği için atipik sayılan sözleşmelerdir. Bu sözleşmelerde taraflardan birinin ya da her ikisinin üstlendiği edim ya da edimler yasada düzenlenmiş sözleşme tiplerinden alınmaktadır. Fakat sözleşme, içeriğine aldığı öğelerin ait olduğu tiplerden bağımsız ve başka bir sözleşmedir.

Kendine özgü sözleşmeler içeriğinde tipik sözleşmelerin içeriğindeki herhangi
bir öğeye kısmen de olsa yer vermeyen, tamamen özgün, sırf kendinde
bulunan öğeler ve özelliklerle tanımlanan sözleşmelerdir. Sulh, satış için bırakma, tek satıcılık, sporcu transferi ve franchising sözleşmeleri bunun kimi örnekleridir. Anlaşılabileceği gibi, kendine özgü
sözleşmelere doğrudan uygulanacak hukuk kuralı yoktur. Yeni TBK ile
düzenlenmiş tiplerle hiçbir örtüşmesi bulunmayan bu sözleşmelerde,
yargıç, MK 1 uyarınca hukuk yaratarak çözüme ulaşmalıdır.

Satış sözleşmesinin temel özellikleri, rızaî (tarafların iradelerinin uyuşması
yeterli), illî (sebebe bağlı), anî edimli, ivazlı ve borçlandırıcı bir sözleşme
olmasıdır. Bu sözleşme satıcı için bir eşyanın mülkiyetini ya da diğer bir
hakkı kökten devir borcu doğurur. Ama sadece borç doğurur; sözleşme,
mülkiyeti alıcıya geçirmez.

Yeni TBK 208/I, –eBK 183/I gibi– emredici bir kural değildir. Bu nedenle,
tarafların anlaşması ya da durumun gereği ile hasarın alıcıya farklı bir anda
geçişini düzenlemek mümkündür. Böyle bir farklı düzen yok ise, yasal düzen
geçerlidir.

Taşınmaz tapulu ise, satış sözleşmesi resmî şekle tâbidir (TBK 237/I;
MK 706/II; TapuK 26; TST 17). Resmî şekil, sözleşmenin, tapu müdür
ya da memurları (TapuK 26; TST 17) huzurunda yapılması anlamını
taşır. Yalnız, taşınır satışı sayılan tapusuz taşınmazların satışında şekil
serbestisi geçerlidir.

Beğenme koşuluyla satış, taraflarınca, alıcının satılanı deneyerek ve gözden geçirerek (tecrübe ve muayene ederek) beğenmesi koşuluna bağlanmış
olan satıştır (TBK 249). Burada iradî erteleyici koşul söz konusudur. Alıcı,
tamamen serbesttir; o, dilerse malı kabul eder, dilerse herhangi bir sebep
göstermeksizin malı satıcıya geri verebilir (TBK 250/I). Yalnız, uyuşmazlıklarda, alıcı, beğenme koşuluyla satışın varlığını ispat etmelidir

Kira sözleşmesinin öğeleri kiralanan, kira parası (bedel) ve bunlar üzerinde tarafların anlaşmasıdır.

Kiralanan, kiraya verenin yüklendiği aslî edimin konusudur. Her eşya ya
da hakkın kira sözleşmesine konu oluşturması mümkündür. Bu anlamda
taşınırlar, taşınmazlar ve haklar kiralanabilmektedir. Bunlardan ürün, gelir ya da diğer bir verim sağlayabilenler, kiracıya bu yararları kazandırmak
amacıyla kiraya verildiklerinde ürün kirasıyla karşılaşılmaktadır

Kira sözleşmesi, kiralayan bakımından sürekli edimli, kiracı bakımından dönemlik edimli bir sözleşmedir. Kiralayanın edimine ara vermesi
ya da bir kez ifayla edimin sona ermesi söz konusu olmaz. O, edimini
kesintisiz olarak kira sözleşmesinin başlangıcından sona ermesi anına
kadar ifa etmelidir.

Bozucu (sona erdirici) yenilik doğuran haklar ise, kullanılmaları bir hukuksal ilişkiyi ya da bir hakkı ortadan kaldırıcı etki doğuran haklardır. Kullanılması ile dönme, fesih, geri alma, iptal gibi borç ilişkisini, keza takas gibi borcu sona erdiren hakları ifade etmektedir.

Kendilerine özel hükümlerin uygulanabilmesi için konut ya da
çatılı işyeri kirasının nitelikleri gereği geçici kullanıma özgülenen taşınmazların altı aydan daha uzun süreli olmaları gerekmektedir.

Konut sözcüğünün çağrıştırdığı kapalı bir oturma yeri ve bunu
biraz daha farklı tarzda ifade eden “çatılı işyeri” sözcük öbeği, bize taşınmazın yapılı olması gereğini göstermektedir. Üzerinde yapı bulunan bir
taşınmaz ve bu yapıda işyeri olarak kiralanabilir bir yerin kirası, örneğin
“uzay çatılı pazar yeri” olarak tabir edilen semt pazarlarında bir pazarcı
esnafının yer kiralaması da, bir alış veriş merkezindeki merdiven altının
ya da tuvaletin veya bir dükkânın (giyim mağazası işletmek amacıyla) kiralanması da hep böyledir. Fakat, bir semtin üstü açık pazar yerinde,
panayır ya da şenlik yerinde yer kirası işyeri kirası olsa da, çatılı olmamakla genel hükümlerde düzenlenen genel taşınmaz kirasına tâbidir.
Öyleyse her işyeri kirası çatılı işyeri kirası değildir. Gerçi her çatılı işyerinin kirası da çatılı işyeri kirası olmak zorunda değildir. Şu anlamda ki,
bir çatılı ya da çatısız işyeri ürün kirasına da konu edilebilir.

TBK’nun konut ve çatılı işyeri kiralarına ilişkin hükümlerinin taraflardan
birinin kamu kurum ve kuruluşu olması halinde de uygulanması öngörülmektedir

Kira süresinin kendiliğinden uzayabileceği on (10) yıllık süre dolduğunda, kiralayan, sonraki her uzama yılının bitiminden en geç üç ay öncesinde herhangi bir neden göstermeden yapacağı tek taraflı bildirimle sözleşmeyi sona erdirme yetkisine sahiptir. Öyleyse, süre beş (5) yıl idiyse, sözleşme kendiliğinden on (10) yıl daha uzayabilecek ve onuncu yıl tamamlandığında, kiralayan yeni uzama süresinin dolmasından en geç üç ay önce bir fesih bildiriminde bulunarak kiracıdan kiralananı boşaltmasını isteyebilecektir. Böylelikle kira toplam on altı (5+10+1=16) yıl sürmüş olacaktır.

Kiralananın mülkiyetinin üçüncü bir kişiye devri halinde onun (yeni
malikin) kendisinin, eşinin, alt veya üstsoyunun ya da kanunen bakmakla yükümlü olduğu kişilerin konut ya da işyeri gereksinimine
ve bunun sonucunda kiralananı kullanma zorunluluğuna dayanarak sona erdirme davası açması olanaklıdır. Bunun için, yeni malik,
kiralananı edinme tarihinden itibaren bir ay içerisinde yazılı olarak
durumu bildirmeli ve en erken altı ay sonra dava açmalıdır (TBK
351/I; krş. eGKK 7/I, d). O, dilerse davasını, sözleşme süresinin bitiminden başlayarak bir ay içerisinde de açabilecektir (TBK 351/II).

Ömür boyunca ya da on yıldan fazla bir süre için kurulmuş bir hizmet sözleşmesi, onuncu yıl geçtikten sonra, sözleşenlerden her biri tarafından altı
aylık fesih bildirim süresine uymak koşuluyla her zaman tazminatsız fesih
olunabilir

İş sahibi ücretin ödenmesinde temerrüde düşerse, yüklenici TBK 125’de
öngörülen seçimlik haklardan birini kullanabilir.
Yüklenicinin ücret alacağı muacceliyet tarihinden itibaren beş yıl içinde zamanaşımına uğrar (TBK 126/b. 4).

Örf ve âdet hukukun yazılı kaynağı niteliğinde değildir.

Hizmet sözleşmesinin konusu bir işin görülmesidir.

Kira sözleşmesi şekle bağlı değildir.